CvdK: Toneel en drama

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

CvdK: Toneel en drama (H8)

Examentopics:

Ontwikkeling vanuit liturgisch drama binnen de kerk naar religieus drama buiten de kerk met inbegrip van kluchtige elementen en spektakel (omkeringsfeesten, mysteriespelen, passiespelen & mirakelspelen).

Wereldlijk vermaak tijdens religieuze feesten: processen, (doden-) en andere dansen, kermissen en jaarmarkten.

Je kunt de ontwikkeling en de kenmerken van de verschillende spelen (liturgisch drama, mirakelspel, mysteriespel, kluchten, passiespelen en wagenspelen) benoemen en herkenen.

Knetterkort in de tijd

Liturgisch drama leidt tot steeds wereldlijker drama in de kerk met bijvoorbeeld mysteriespelen.

Vanaf 1100: geen drama meer in de mis, wel na de mis

Vanaf 1216: Geen 'toneel' meer in de kerk.

NAAR BUITEN DUS!

Naast volksvermaak op de kermissen (kluchten/sotternieen of abele spelen), werden mysteriespelen, mirakelspelen, het passiespel, wagenspelen en moraliteiten buiten, soms door de hele gemeenschap, gespeeld. 

Het ontstaan van het liturgisch drama

Vanaf 2011 organiseren enkele publieke omroepen jaarlijks een live-uitzending op de donderdag voor Pasen (witte donderdag) met als titel The passion. Op de volgende dia zie je een fragment van de Passion. 

(een passiespel in moderne vorm)

Hier zie Marlijn van Weerdenburg als Maria. 

Je ziet hierbij een ' klaagzang' van Maria staande bij het kruis. Elk jaar worden er andere popsongs gekozen voor The passion.

'Planctus'

Dit is een klaagzang waar verdriet of rouw mee wordt uitgedrukt.

Vanaf de 12e eeuw klaagzangen over de maagd Maria:

'Planctus Mariae'

Werden ook af en toe in kerk gezongen.

Belangrijk voor ontstaan liturgisch drama.

Didactische functie liturgisch drama

Bijbelverhalen aan de ongeletterde kerkbezoeker uitleggen en ze te verlevendigen

Tropen

De eerder alleen gezongen gedeelten in de liturgie werden later uitgebreid met teksten  en toneelspel.

Hier zie je de Paastrope: verhaal opstanding van Jezus.

Korte dialoog met enkele toneelaanwijzingen.

Zie ook het onderstaande fragment

Huiswerk

Deze week:

Lees (en vat samen!) Hoofdstuk 8 (p. 64 - 69)

Maak vragenblok: drama en dans: Blok 5.4 & 5.7

doel: Je hebt het nieuwe testament weer scherp.

Je kent en herkent de verschillende theatervormen in de Middeleeuwen. 

Ontwikkeling Liturgisch drama in vogelvlucht.

1. Geestelijken verbeelden in de eredienst Bijbelverhalen, teksten zijn in het Latijn.

2. In 8e/9e eeuw worden tropen, korte gezongen dialogen, toegevoegd aan gezangen om het levendiger te maken.

3. Rond 1100 gingen leken meespelen in de verbeeldingen van het Bijbelverhaal, dus het Latijn werd vervangen door volkstaal.

4. Paus verbiedt in 1216 toneel in kerk, want voorstellingen worden steeds uitbundiger en volkser (niet gepast in eredienst). Vanaf nu werden ze buiten de kerk uitgevoerd.

Locaties toneel in middeleeuwen

• In de kerk (indien gespeeld door priesters, aangevuld met komedianten)
• Op het kerkplein / in het portaal bovenaan de kerktrappen
• In de kastelen of de kasteeltuinen
• (Op stellages/wagens) op het marktplein
  

Mysteriespel

Kenmerken:

Bijbelse verhalen

Didactisch doel -> Vermaak

Eerst door geestelijken, 

daarna door de gilden

Uiteindelijk in volkstaal

Mirakelspel

Lijken veel op 

mysteriespelen, maar:

Wonderen centraal

Verhalen van heiligen

(zoals Maria)

-> spektakel en humor

Spelen van het volk

Wagenspel/Passiespel

Passiespel: mirakelspel waarin het paasverhaal wordt vertolkt.

Wagenspel: Mirakelspel verdeeld over verschillende platte karren. Inzet van gildes voor decor. 

Moraliteiten

Hildegard von Bingen schrijft De orde der deugden -> allegorie.

Moraal is het belangrijkst:

Leef goed, kom in de hemel.

Personages beelden 

abstracte begrippen uit.

Abele Spelen en Kluchten

Wereldlijk toneel in volkstaal in Nederland

Abele spelen: 

Ernstige stukken vaak 

over de (hoofse) liefde. 

Kluchten:

kolderieke grappige spelen 

over volkse aangelegenheden.