5.2 De Nederlandse opstand (Deel 2)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 2

Ontdekkers en hervormers

5.2 De Nederlandse opstand
(Deel 2) 

Wat weet jij eigenlijk van de 80 jarige oorlog?

Leerdoel

In deze paragraaf leer je: 

- waardoor Nederlanders ontevreden werden over de politiek van hun vorsten

- hoe Nederlanders in opstand kwamen tegen hun vorsten

- hoe een onafhankelijke Nederlandse staat ontstond

De Nederlanden

• Nederland als één land bestond nog niet in de Middeleeuwen
  

• Er waren veel kleine gebieden, die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten.

• In die gebieden was een heer de baas

• Rond 1500 waren al deze gebieden in handen van de Habsburgers

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

De Beeldenstorm

• De onrust wordt tijdelijk minder, maar in augustus 1566 gaat het mis.
  
  
• Na een oproep, van protestantse predikanten, om de beelden in de kerken te verwijderen, worden honderden kerken vernield en geplunderd.

Filips is woedend!

• Filips stuurt zijn beste generaal, Alva, met 10.000 soldaten, om af te rekenen met de Beeldenstorm (Ijzeren Hertog)
• Iedereen die schuldig is, zal zwaar worden gestraft, óók de edelen die de Beeldenstorm niet hebben voorkomen.
• Margaretha van Parma treedt in 1567 af, en Alva volgt haar als landvoogd op.
• Sommige edelen, zoals Willem van Oranje, vluchtten uit de Nederlanden.

Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, hertog van Alva, was één van de succesvolste generaals van Karel V en Filips II. Voor hen had hij al veel belangrijke veldtochten gewonnen.

Hij was al 60 jaar, voor die tijd een hoge leeftijd, toen hij landvoogd van de Nederlanden werd.

Bloedraad en belastingen

• Voor het straffen van de schuldigen aan de Beeldenstorm, stelt Alva een rechtbank in: de Raad van Beroerte, die al snel 'Bloedraad' wordt genoemd.
• Om het Spaanse leger te betalen, voert Alva nieuwe belastingen in dat het meest gehaat is.
• Edelen, die volgens Alva een rol hadden gespeeld, maar niet waren gevlucht, werden opgepakt en geëxecuteerd.

De Raad van Beroerten was een bijzondere rechtbank, ingesteld op 20 september 1567 door de hertog van Alva namens koning Filips II. De Raad had tot doel iedereen te vonnissen die op een of andere manier had deelgenomen aan de opstanden van 1566-1567 die waren uitgelopen in de beeldenstorm. 

De Raad was wettig, de koning had het recht om hoogverraad en wat daaronder viel, door een speciale rechtbank te laten beoordelen. Bij de vonnissen van de Raad, die op degelijk onderzoek berustten, stond vooral het belang van de koning voorop. Op privileges werd bij het vonnissen niet gelet.

De Raad werd door het volk vanwege het grote aantal uitgesproken doodvonnissen ook wel Bloedraad genoemd. 

De Raad van Beroerten werd ingesteld in 1567 en opgeheven in 1576.

De Opstand begint

1568

• Met terreur maakt Alva de bevolking bang. Dat werkt: vrijwel niemand durft in opstand te komen of geld te geven aan Willem van Oranje.
• In 1572 boekt Willem van Oranje succes.
• Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel
• Vanaf dat moment durven meer steden voor de Prins van Oranje te kiezen, en hem ook (met geld) te steunen

Zes maanden, worden zes jaar...

• Alva dacht in zes maanden klaar te zijn met de opstand in de Nederlanden, maar na zes jaar is het nog niet gelukt.
• Filips II haalt Alva terug naar Spanje en kiest voor een iets minder harde aanpak. Misschien dat de Nederlanders dan stoppen met de opstand.
• Maar ondertussen wordt er nog steeds gevochten...

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Alleen verder 

1579-1588

In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken om de Spanjaarden te verjagen.

• Filips is woest een geeft Willem van Oranje de schuld.

De Noordelijke Nederlanden besluiten Filips II af te zetten: 'ze verlaten hem als land'. Dat gebeurt in 1581 in  het document: de Acte van Verlatinghe

Acte van Verlatinghe

Moord!

10 juli 1584

• Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
• Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.

De kogelgaten bij de trap

De straf voor de dader.

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588

• Bij gebrek aan een geschikt persoon als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
• De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal, de standenvergadering

Kaart

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. 

'De 80-jarige oorlog'

Oorlog en vrede

1588-1648

• Na 1588 werd er vooral gevochten in het oosten van de Republiek en in de Zuidelijke Nederlanden (België/Noord-Frankrijk)
• Tussen 1609 en 1621 werd 12 jaar lang niet gevochten.
• In 1648 sloten de Staten-Generaal in de Duitse stad Münster vrede met Spanje. Spanje erkende de Republiek als zelfstandig land.

Nederlandse Opstand of

Tachtigjarige Oorlog?

• De naam Nederlandse Opstand wordt vaak gebruikt om het begin van de Tachtigjarige Oorlog aan te geven, ongeveer tussen 1566-1588.
• Sowieso werd er niet 80 jaar gevochten, en zijn historici het ook niet eens over het jaar waarin de oorlog begon: 1566, 1567 óf 1568?

Waardoor begon de Nederlandse opstand NIET..

1. Nederlanders waren tegen het calvinisme
2. Nederlanders waren tegen vervolgingen van protestanten
3. Nederlanders waren tegen de hoge belastingen
4. Nederlanders waren tegen versterking van het centrale bestuur (centralisatie)

De opstandelingen tegenover Filips II werden geuzen genoemd

1. Juist
2. Onjuist

Door de Nederlandse opstand werden de Nederlanden één staat/land

1. Juist
2. Onjuist

Begrippen uit deze les

• Geus
• Gezag
• Onafhankelijk
• Tachtigjarige Oorlog (de Opstand) 

Huiswerk

5.2 De Nederlandse opstand
Vraag 4 en 5