Cultuur van het Moderne - Expressionisme - Muziek, dans, en BV

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Expressionisme & moderne muziek,

dans en beeldende kunst

Wat weten jullie al over expressionisme?

Wat weten jullie al over expressionisme?

In de 1e helft van de 20e eeuw geeft het modernisme vernieuwing aan.

Het ligt op het breukvlak tussen de oude en een nieuwe maatschappij en de kunsten. Kunstenaars waren opzoek naar vernieuwing en wilden werken maken die origineel waren, onafhankelijk en breken met het verleden.

Expressionisme:

• Directe en rechtstreekse uitdrukking geven aan emoties en gevoelens. 
• Afstand nemen van bestaande (gecultiveerde) regels en voorschriften die gelden in (westerse) kunst (bijv. perspectief in de beeldende kunst of toonladders in de muziek)
• Belangstelling voor het ‘ongecultiveerde’ of primitieve. 
• Toepassen van heftige contrasten (in kleur of klanken).

Muzikale middelen = aspecten:

Toonhoogte

Toonduur (maat/ritme)

Tempo

Dynamiek

Klankkleur

met deze vormgevingsmiddelen creëren componisten muziekstukken en composities.

De muziek aan het begin van de 20e eeuw was erg vernieuwend ten opzichte van muziek uit de periode vóór 1900...

Voor 1900

----------------------------------

• Tonale muziek/Tonaliteit 
• (er zit een grondtoon in de muziek die voor samenhang zorgt)
• Er is een duidelijke melodie en harmonie in de muziek 
  
• (je herkent de structuur in de muziek, het voldoet aan je verwachtingen)

1900- 1950

----------------------------------

Het tonale systeem werd losgelaten...vernieuwing!

• -Veel dissonanten
• -Atonaliteit
• -Melodie kent geen logisch verloop/ grote sprongen/ fragmentarisch
• Klankkleur: andere 'instrumenten' of bijzondere combinatie
• - 12 toonsmuziek 

tonale muziek

Klassieke TOONLADDER 

als basis voor de westerse muziek :

• Tussen de trappen een halve of een hele toonsafstand​
• DO is het tooncentrum, rustpunt, grondtoon​
• Plaats v/d halve afstanden bepaald karakter ladder ​
• bijvoorbeeld majeur en mineur toonladder​
• samenklanken klinken consonant = ontspanning, rust ​

DO

 TI

SO

FA

MI

RE

DO

Dissonanten - atonale muziek

• dissonant = spanning​
  
• Een toon wringt met een naast gelegen toon ​
• Klinkt alsof de noten niet goed bij elkaar passen >> het schuurt, lijkt vals
• abstractie in de muziek >> betekenis: alsof de ruimte van boven, onder,
  links en rechts niet meer bestaat
• klanken roepen op: expressieve gevoelens en vervreemding
• bijv. do – re; fa-mi; fa-su of fa-si; do-ti​
• 12 toonstechniek (zwarte en witte piano toetsen gelijkwaardige tonen)

Moderne muziek

1900-1950

Muziek

vóór 1900

Tonale muziek

veel dissonanten

atonaliteit

duidelijke harmonie en melodie

1

2

3

4

Schönberg

De stroming van het expressionisme ontwikkelt zich vooral in Duitsland in de muziek. De componist Arnold Schönberg is een belangrijke vertegenwoordiger. De expressionistische kunstenaar probeert op de 

eerste plaats uitdrukking te geven aan zijn eigen gevoelswereld.

• Expressionistische muziek is muziek van uitersten, contrasten en vaak aan het waanzinnige grenzende hartstocht. 
• Extreme gemoedstoestanden als hysterie en krankzinnigheid en ervaringen als nachtmerries werden in een zeer complexe muziek tot uitdrukking gebracht.

In deze opera 'Erwartung'  met 1 personage, loopt een wanhopige vrouw 

's nachts in een ondoordringbaar bos, een dramatische zoektocht naar haar geliefde . . . .​  Alles wat ze ziet, voelt en hoort maakt haar angstig.​

Het doet denken aan een nachtmerrie uit ons onderbewustzijn. Schönberg verklankt deze nachtmerrie met een geheel nieuwe muziektaal.​

• Muziek = abstracte kunsttaal. ​
• Muziek verwijst niet naar iets buiten-muzikaals ​
• zoals een schilderij een landschap, een persoon of een gebeurtenis kan voorstellen. ​
• Toch geven mensen betekenis aan muziek 

Muziek en betekenisgeving

• Fragmentarische zonder melodie/
  alleen korte motieven en fragmenten.
• Atonale muziek
• Veel dissonanten 
• Geen harmonie
• Muziek als directe expressie van gevoelens.
• De muziek begeleidt niet, maar versterkt de betekenis van de tekst.
  

De term expressionisme wordt gebruikt voor muziek met bijzondere kenmerken. Noem voor de muziek kenmerken die terug te vinden zijn in het videofragment.

• De tekst geeft een nachtmerrie/angst weer.
• De tekst geeft een vervorming van de realiteit weer.
• De tekst geeft een beeld van krankzinnigheid.
• Er wordt ritmisch vrij gezongen (er zit geen duidelijk ritme in).
• Er is geen mooie melodie.
• Er wordt niet op een vastgelegde toonhoogte gezongen.

De term expressionisme wordt gebruikt voor muziek met bijzondere kenmerken. Noem voor zowel tekst  kenmerken die terug te vinden zijn in het videofragment.

Kijkwijzer als gereedschap

Handvat om kunst te beschouwen e te bescrijven

• Voorstelling
• Vormgeving

MODERNISME

Grote veranderingen door de 2e industriële revolutie waren meer wetenschappelijk van aard:

• grote uitvindingen >> toepassingen 
  op electra, warmte, vervoer, gezond-heidzorg (medicijnen), zoals gloeilampen, auto, vliegtuigen, telegrafie,  fotografie,
  radio en film.

Kijkwijzer

Hoe kun je kunst beschouwen >> dmv KIJKWIJZERS

Geeft jullie een handvat en toegang tot het beschouwen en beschrijven van kunst

Waar de 1e ind. rev. meer mechanisch (grote fabrieken en machines, stoomtreinen, ijzer) van aard was, is de de 2e ind. rev. meer wetenschappelijker van aard.

Politiek:

grote verschuivingen, sterke gevoelens van vaderlandsliefde, het  verslechteren van de verhoudingen tussen de grote europese landen incl. Rusland.

Onderweg komt WO I en de Russ. rev. met het communisme. Machtige vakbonden en en arbeidersklasse. 
Kunst en techniek worden hierdoor sterk beinvloed. 

Positief: meegaan met de techn. mogelijkheden

negatief: kunstenaars voelden als eerste de dreigingen en spanningen van de tijd. Het expressionisme laat deze spanningen horen, zien en voelen in muziek, beeldende kunst, dans en theater.

VOOR

1900

NA

• Klassieke kunst als inspiratiebron
• Realisme

• Muziek volgens oude harmonieregels

• Neostijlen in architectuur

• Klassiek romantisch Ballet 

    Ontstaan in periode Lodewijk XIV

• Lijsttoneel, naturalistisch

• Expressie
• Abstractie
• Nieuwe muziek, jazz

• Verheffing mensheid, socialisme

• Nieuwe vormgeving, Architectuur,
• film

• Expressieve dans, Episch theater

• Kunst van de revolutie
• Exotisme

VOOR

1900

NA

Degas, 1876-1877

Kandinsky, 1911

Benoem het verschil tussen deze werken

Kijkwijzer:

Aspecten voorstelling >> verschil in benadering vd werkelijkheid 

Degas >> dezelfde tijd als de impressionisten en het realisme, maar onafhankelijker. Hij hield niet van in de buitenlucht te schilderen.

Kandinsky >> behoorde aanvankelijk bij de expressionisten zat bij de groep 'der blaue reiter' met invloeden vd fauvisten. Inspiratiebron tijdens het werken was muziek. Ritme en klank in verf, de improvisatie: abstracte kunst

VOOR

1900

NA

Rodin, 1886

Brancusi, 1909

impressionisme Rodin >>levendig, lijkt soms niet af, maakproces zichtbaar net als bij de vlekjes vd schilders

Brancusi >> eenvoud , minimalisme in vorm, intensiteit van de versmolten liefde vanuit 1 vorm

VOOR

1900

NA

Theaterdecor van Heijermans

Theaterdecor van Meyerhold

Burgelijk drama en realisme

schijnheiligheid van de burgerij en de ellende van de gewone mensen. Realisme en naturalisme doen hun intrede. Dat zie je ook in dit decor. De concentratie van deze veranderingen is rond de periode na 1870 en de jaren rond de eeuwwisseling.

Het decor bestaat uit een bouwwerk met trappen, verhogingen en bewegende katrollen en liften. Het doel was om het emotionele potentieel van een theaterstuk te vergroten en gedachten en ideeën uit te drukken die niet gemakkelijk konden worden gepresenteerd via het naturalistische theater van die periode. Dit soort theater is van grote invloed geweest en een voorloper op het fysieke theaterspel. Biomechanica (Meyerhold) - https://nl.qaz.wiki/wiki/Biomechanics_(Meyerhold)

VOOR

1900

NA

Mode

VOOR

1900

NA

The White House, 1800

Neoclassicisme

Arc de Triomphe, 1836

De Van Nellefabriek, 1931

Het Nieuwe bouwen

Bauhaus architectuur 

1919 tot 1932

VOOR

1900

NA

Het romantische ballet

'Le sacre du printemps' - Strawinsky

Ook wel genoemd: Ballet Blanc

Veel witte tutu's in het romantische ballet.

Bewegingen: in de hoogte, licht, zwevend.

Zoals in Het Zwanenmeer van Tsjaikovsky

fragment

https://youtu.be/YOZmlYgYzG4?t=479

De sprookjesachtigheid, de lichtheid en luchtigheid. Het zweven en verlenging vh been met spitzen, ronde vormen >>

groot contrast met Le Sacre: zie volgende slide. 

In de beginperiode vd Ballets Russes lag de nadruk op de nationalistische russische onderwerpen; volklore (dans, muziek en kleding)

Les Ballets Russes: o.l.v Diagliev naar Parijs. Hij was de man die alles samenbracht, een neus voor talent: Nijinsky de virtuose danser en choreograaf. Dagliev organiseerde ook tentoonstellingen, eerst in Rusland toen in Parijs.

De expressie van Les Ballets Russes 

Wat is jullie opgevallen?

Dans:

Muziek:

Kijkwijzer muziek

+ Vraag 8

Kijkwijzer Dans

Voorstelling: 

-waar gaat de dans over? 

-thema, associaties, boodschap, 

-verhalende of abstracte dans.

Vorm:  waarneembare, waarmee is de dansvoorstelling gemaakt?

- danselementen: Tijd, Kracht, Ruimte

- ruimtegebruik: gehele ruimte, verplaatsingen

-dansfrase: patroon, reeksen

-danskwalitiet: dynamiek, stotend, vloeiend, explosief, wervelend

samenhang: en functie: religieus, esthetisch, politiek, vermaak, educatief

De uitvoering in Parijs was zeer controversieel > dit was nooit vertoond. Overweldigend door de kleuren vd kleding, de dynamische muziek. De muziek, de dansers lijken tegen de muziek in te bewegen. Hoekigheid in armen en voeten. Dansen groepsgewijs.  Als ze springen is het in 1 sprong omhoog. Geen spitzen, verlenging vh been. Hakken op de vloer.

Vraag 8 antwoord:

Verschil in inhoud = geen sprookje met prins/prinses en bosnimfen.Dit i seen gruwelijk verhaal rond een rituele moord (offer).

Vorm:

Expressionisme in de muziek: 

wisselende metriek, dus verschillende maatsoorten, nadruk op ritme en wringende akkoorden, climaxen, klankuitbarstingen.

De uiterst complexe, ritmische partituur (Stravinsky zelf sprak over voorjaarsritme) en het primitief scenario, scènes uit het heidens Rusland, schokten het publiek.

De choreografie van Nijinsky betekende een radicale breuk met het klassiek ballet. De bevallige lijnen van het traditioneel ballet waren weg. Geen pantomimes meer, geen enkele jeté, pirouette of arabesque. Armen en benen werden nu hoekig gebogen en voeten werden naar binnen gedraaid. De dansers dansten meer vanuit hun bekken dan met hun voeten ( Martha Graham). Stravinsky noteerde later in zijn autobiografie: “De arme jongen kende niets van muziek, Nijinsky was opgezadeld met een taak boven zijn capaciteit.” Terwijl Stravinsky het danstalent van Nijinsky prees, was hij gefrustreerd door hem als choreograaf. De complexe muziek, het springen en stampen, en de heftige dansstappen die vruchtbaarheidsriten uitbeeldden, ontlokten boegeroep en gefluit van de menigte.

Het expressionisme van Kirchner (1880-1938)

+ Vraag 7

Kijkwijzer

Voorstelling > waar gaat het over?

Vormgeving >> het waarneembare, hoe is het gemaakt?

Denk aan vorm, licht, lijn, compositie/ordening, ruimte en kleur

>> ezelsbrug: VLLORKT

In Duitsland komt het expressionisme echt tot ontwikkeling bij kunstenaars gezelschappen:

Die Brücke

Der Blaue Reiter

Kirchner richt 'die Brücke' op. Geen mooie 'plaatjes' schilderen, expressie in vorm, geen perspectief >> dit hebben ze gemeen met de Fauvisten in Frankrijk (die waren luchtiger met felle complementaire kleuren en minder zwaar op de hand)

Expressionisme in Duitsland: Hij richt 'die Brücke' op.  Geen mooie plaatjes schilderen, expressie in vorm, geen perspectief >> dit hebben ze gemeen met de Fauvisten in Frankrijk (die waren luchtiger met felle complementaire kleuren en minder zwaar op de hand)

Antwoord vraag 7: 

vorm: de hoekigheid, vereenvoudigd >> komt door de houtsnede, ruwe ruige gutsen (de factuur = hanteringswijze vd hand vd kunstenaar in het hout). Hier spreekt emotie uit en zwaarte die bij het expressionisme hoort.

Het expressionisme in film

Trailer

https://youtu.be/gkPdvRontMc

Das Kabinett des Doktor Caligari 

Jaar: 1919

Duur: 51 min.

+ Vraag 9

Kijkwijzer film:

Voorstelling > waar gaat de film over?

Onderwerp/thema, ontwikkeling, sfeer, spanning

Vorm > het waarneembare, hoe is het gemaakt?

Acteurs, spel, kader (licht, decor, verplaatsingen, shots),
camera (standpunten)

Samenhang > ideeën/concept in tijd en ruimte

montage - enscenering

Filmtechnieken

• montage

• special effects

• kadrering

• camerastandpunt/gebruik

• belichting

• mise-en-scene

Wat hoor je?

 Welke rol speelt de muziek/geluid in de film?

• muziek versterkt inhoud film Op welke manier?

• Geen, weinig of onopvallende muziek

• Muziek voegt elementen toe: welke en op welke manier?

De geluidloze, stomme film

Aan het einde van de 19e eeuw komt de fotografie en later ook de film tot ontwikkeling. Pas vanaf de 20er jaren van de 20e eeuw komt de geluidsfilm tot ontwikkeling, daarvoor konden beeld en geluid niet samen worden opgenomen. Dat betekent dat de eerste expressionistische film geen gebruik konden maken van geluid op de set. 

De geluidloze film (stomme film).

De eerste horrorfilm.

Antwoord vraag 9:

- montage >> sprongen in de tijd (flashback & forward)

- groot licht-donker contrast

- onrealistisch decor, hoekigheid > effect:

claustrofobisch

- spel: overdreven

- chaotisch verhaal rond geestezieke personages