Thema 7 Ecologie en milieu B1 Organismen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 5 Ecologie

Basisstof 1

Organismen

Lees Ontdekken zelf een keer door

Mag de wolf terugkeren in Nederland?

Leerdoelen B1

• Je kunt biotische en abiotische factoren binnen een ecosysteem benoemen
• Je kunt de invloed van de belangrijkste abiotische factoren op organismen beschrijven
• Je kunt veranderingen van abiotische en biotische factoren en hun onderlinge wisselwerking beschrijven

Begrippen B1

• ecologie                                                                
• biosfeer
  
• levensgemeenschap
• biotische factoren
• abiotische factoren
• biotoop
• ecosysteem
• habitat
• soortensamenstelling
• verspreidingsgebied (areaal)

• tolerantie
• optimum
• beperkende factor

Wat is ecologie?

Wetenschap waarbij de wisselwerking tussen organismen en hun omgeving wordt bestudeerd

Organisatieniveaus van ecologie:

- Molecuul 

(eDNA)

- cel

- weefsel

- organen

Ecologie

• Levensgemeenschap: alle populaties binnen een ecosysteem
• Biotische factoren: levend
• Abiotische factoren: levenloos
• Ecosysteem: begrensd gebied met wisselwerking biotische en abiotische factoren

https:

Biotoop of levensgemeenschap of ecosysteem?

Biotoop = 

de gezamenlijke abiotische factoren van een bepaald gebied

Levensgemeenschap =

alle populaties in een bepaald gebied

Ecosysteem =

min of meer begrensd gebied waarin een wisselwerking plaatsvindt tussen verschillende biotische en abiotische factoren

Macroklimaat en microklimaat

• Klimaat is een combinatie van abiotische factoren, zoals temperatuur, licht, wind en water (neerslag). Vaak de gemiddelde temperatuur en neerslag over 30 jaar.
• In grote gebieden op aarde heerst vaak hetzelfde klimaat (macroklimaat). In een gebied met hetzelfde macroklimaat kunnen abiotische factoren op verschillende plaatsen verschillen (microklimaat)

Microklimaat

Habitat

Specifieke leefomgeving van een plant of dier binnen het ecosysteem, dus de plaats waar het leven van een plant of dier zich afspeelt.

Maak opdracht 1 en 2

Abiotische factoren zijn van invloed op de soortensamenstelling

BODEM

- grootte van de bodemdeeltjes

- vochtgehalte

- zuurstofgehalte

- gehalte aan humus

- pH (zuurgraad)

- grondwaterstand

- mineralen

Bodemdeeltjes

Humus

•  Humus is een mengsel van organische en anorgansiche stoffen en micro-organismen.

• Door activiteiten van bacteriën en schimmels ontstaan uit humus mineralen voor planten.

• Op de humus kunnen planten zich makkelijk hechten, want de structuur van de bodem verbeterd. 

• Hoe meer humus, hoe beter voor de planten. In klei kunnen de wortels makkelijker doordringen, in zand houdt de bodem door humus het water beter vast.

LICHT

Planten:

- fotosynthese

- schaduw- en zonplanten

Dieren:

- Daglengte invloed op voortplanting

- Verticale migratie bij waterdieren

Hoe ver licht doordringt...

Verticale migratie zooplankton 

WATER

Planten:

- dikte cuticula

- hoeveelheid huidmondjes

- grootte wortelstelsel

Dieren:

- zuurstofgehalte

- zoutgehalte

TEMPERATUUR

- Enzymwerking

- Koudbloedige (poikilotherme) dieren niet actief bij lage temperatuur

- Meeste leven mogelijk tussen de 0 en 45 graden Celsius

Temperatuur

Koudbloedige dieren (insecten, amfibiën, vissen en reptielen)  hebben een wisselende lichaamstemperatuur afhankelijk van de omgeving. Zij kunnen daardoor geen temperatuur onder 0 graden Celsius verdragen.  Om warm te blijven (enzymwerking is temperatuursafhankelijk) liggen deze organismen vaak te zonnen (zie schildpad). Hoe warmer zij zijn hoe actiever zij zijn, maar ook daar is dus een limiet aan.

Warmbloedige dieren (vogels en zoogdieren) hebben een groter tolerantiegebied voor temperatuur, omdat zij een constante lichaamstemperatuur hebben (onafhankelijk van omgeving). Deze soorten hebben aanpassingen om zich te beschermen tegen overmatige warmte (groot lichaamsoppervlak om warmte kwijt te raken) of kou (dik verenpak voor isolatie, zie pinguin).

Maak opdracht 3 en 4

Verspreidingsgebied (areaal)

Het tolerantiegebied is het gebied tussen de minimum en maximum waarde van een abiotische factor waarbij een soort kan leven.

Het verspreidingsgebied (areaal) is het daadwerkelijke gebied op de kaart waar de soort voorkomt. Voorbeeld: hiernaast zie je het verspreidingsgebied van de zandhagedis in Nederland.

Optimumkromme

• Optimumkromme is een diagram dat voor één bepaalde abiotische factor aangeeft wat de groei- en voortplantingskansen van een populatie zijn. 
• Het gebied tussen het minimum en het maximum noem je het tolerantiegebied. 

Optimumkromme

De tolerantie van een soort voor één abiotische factor wordt weergegeven in een optimumkromme. Nummer 1 en 3 geven in  het plaatje  de tolerantiegrenzen aan (1 = de minimum waarde en 3 = de maximum waarde). Nummer 2 is de optimum waarde: rond deze waarde leven de meeste individuen. 

Als individuen dichtbij de tolerantiegrens leven, hebben ze hier stress van. Dit wil zeggen dat zij al hun energie nodig hebben om te overleven, waardoor zij niet kunnen voortplanten.

Voor alle abiotische factoren hebben soorten een optimum en tolerantiegrenzen. Echter spelen sommige abiotische factoren maar een kleine rol in het leven van een soort, het tolerantiegebied is dan een stuk groter. 

Maak de opdrachten 5 en 6

Afsluitende opdrachten

• Neem de context 'Voetbalgras' door en maak opdracht 7

• Maak op de Olympiade opdracht 13 (achter in je boek)

Check je leerdoelen!

• Oefen de begrippen met de Flitskaarten

• Controleer je leerdoelen met Test Jezelf

Nog wat controlevragen...

Abiotische factoren

biotische factoren

Licht 

Neerslag

Lucht

Wind

Temperatuur

Bodem

Water

Soortgenoten

Voedsel

Roofdieren

Nestgelegenheid

Ziekteverwekkers

Hoe zat het ook alweer?

Sleep de volgende factoren naar het juiste vak.

Biotische factoren

Abiotische factoren

neerslag

predatie

ziekten

bodem

schaduw

concurrentie

samenwerking

Hoe kan de bodem organismen beïnvloeden?

Sleep elke eigenschap naar het bijbehorende bodemsoort

bevat kleine bodemdeeltjes

houdt weinig water vast

bevat weinig zuurstof

houdt veel mineralen vast

wortels dringen makkelijk door

Soorten zijn aangepast aan de heersende abiotische facoren, bijvoorbeeld de beschikbaarheid van water

Welke aanpassing hoort bij welke soort?

Saguaro cactus

(gewone) eikvaren

blad heeft geen huidmondjes

dunne/geen cuticula

plant slaat geen water op

klein wortelstelsel

Sleep de termen naar de juiste plaats in de tolerantiecurve en benoem de assen

minimum

optimum

maximum

abiotische factor

aantal individuen

Er is een verband tussen de tolerantie en het areaal van een soort.

Bekijk de afbeelding. Welke soort heeft het grootste areaal?

1. soort A
2. soort B
3. soort C
4. soort D

Examenvraag

Lees de tekst hiernaast

De volgende vraag gaat hierover

De tabel staat op de volgende slide

1. Geen van beide zijn juist
2. Alleen bewering 1 is juist
3. Alleen bewering 2 is juist
4. Beide beweringen zijn juist

Examenvraag uitleg

Op de Veluwe varieert de temperatuur tussen de -5 en 30 graden. De poema moet elk van deze temperaturen kunnen verdragen om op de Veluwe te kunnen leven. Zijn tolerantiegrenzen zijn -20 en 40 graden  en voldoen aan de eis --> stelling 1 is juist.

De poema kan leven van elk van de mogelijke prooidieren. Als er één van aanwezig is op de Veluwe kan de poema daar leven. Dit is het geval, dus stelling 2 is onjuist.