§1.2 - Prikkels

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

deze les

1. je doet mee met deze les en sluit bij deze presentatie aan

2. je volgt deze les zelfstandig door hem apart in lessonup te openen (incl uitlegvideo's)

hoe werkt deze les

1. zorg ervoor dat je voordat je start de paragrafen hebt gelezen

2. lees de leerdoelen en succescriteria

3. bekijk alle uitlegdia's en uitlegvideo's

4. controleer jezelf door de vragen en oefeningen tussendoor te doen

5. maak aan het einde de verwerkingopdrachten en controleer of je de leerdoelen hebt behaald (voldoe je aan de succescriteria)

6. nog niet behaald = terug naar de stof/ uitlegvideo's en/of zoek hulp

1.2 Leerdoelen

Ik kan

• verschillende prikkels van elkaar onderscheiden. 
• omschrijven wat het effect van de prikkels op het gedrag is. 

Succescriteria

• Je kunt de definitie van de volgende begrippen uitleggen: respons, uitwendige prikkel, feromonen, geurspoor, geslachtshormonen, inwendige prikkels, zintuigen, sleutelprikkel, supernormale prikkel, motivatie, drempelwaarde, aangeboren, aangeleerd.

• Je kunt de de leerdoelen aan een ander uitleggen.


• Je hebt de opdrachten van 1.2 gemaakt en nagekeken met voldoende resultaat.

Oorzaken van gedrag

Gedrag komt tot stand doordat organen (spieren, klieren) door impulsen vanuit het zenuwstelsel in actie komen. Het zenuwstelsel reageert op prikkels, van binnen en buiten het lichaam.

Uitwendig prikkels - geur, kleur, geluid etc

Inwendige prikkels - hormonen, hongergevoel etc

Sleutelprikkel

Sleutelprikkel = prikkel die altijd hetzelfde gedrag tot gevolg heeft.

Respons = reactie

Respons op sleutelprikkel is aangeboren.

Supernormale prikkel

Bepaalde sleutelprikkel (vaak de uitvergrote variant van de normale sleutelprikkel) die leidt tot een extra sterke respons.

Wat zijn de supernormale prikkels op de foto?

Wanneer een kip liever op een groot kalkei gaat zitten en haar eigen eieren koud laat worden, is het grote kalkei een...

1. prikkel
2. supernormale prikkel

Bij hommels vormt de geur van bloemen de ..... voor het bezoeken van de bloemen.

1. prikkel
2. supernormale prikkel

Juist of onjuist?
Een signaal is een prikkel.

1. juist
2. onjuist

Juist of onjuist?
Op een sleutelprikkel volgt altijd hetzelfde gedrag, op een signaal niet.

1. juist
2. onjuist

Juist of onjuist?
Geur en smaak zijn voorbeelden van inwendige prikkels.

1. juist
2. onjuist

Juist of onjuist?
Verliefd voor je uitstaren is gedrag dat volgt op een inwendige prikkel.

1. juist
2. onjuist

Motivatie

= bereidheid tot het vertonen van bepaald gedrag.

Als de motivatie groot genoeg is (optelsom van prikkels) leidt dit tot een respons, dan is de drempelwaarde bereikt.

Uitzondering = sleutelprikkel (dan altijd een respons)

De volgende situaties kunnen een rol spelen bij eetgedrag.
I. een lege maag
II. een laag bloedsuikergehalte
III. een hongergevoel
IV. de geur van een taartje

In welke situatie is er sprake van een inwendige prikkel?

1. I en II
2. II, III en IV
3. II en III
4. I, II en III

De volgende situaties kunnen een rol spelen bij eetgedrag.
I. een lege maag
II. een laag bloedsuikergehalte
III. een hongergevoel
IV. de geur van een taartje

Welke prikkels dragen er aan bij de drempel voor eetgedrag te bereiken?

1. allemaal
2. II, III en IV
3. I, III en IV
4. I, II en III

Aangeboren of aangeleerd?

Aangeboren = gedrag dat een dier vertoont zonder dat het dit heeft kunnen leren van een ouder/ ander dier.

voorbeeld: drinken bij de moeder

Aangeboren gedrag kun je niet afleren.

Aangeleerd = gedrag dat je bijleert gedurende je leven. 

Aangeleerd gedrag kan gedrag veranderen maar aangeboren gedrag zal nooit verdwijnen.

Gedrag is een combinatie van beiden (zowel aangeboren als aangeleerd).

Geef een voorbeeld van aangeboren gedrag bij mensen.

Vergelijkend onderzoek

Als je gedrag van vader en zoon vergelijkt weet je niet of overeenkomsten komen door erfelijkheid komt of doordat de zoon de vader nadoet (leergedrag).

Het meest geschikt zijn ééneiige tweelingen die gescheiden zijn opgegroeid. Zij hebben exact dezelfde ergelijke eigenschappen maar een verschillend milieu. 

Hieronder het verhaal van Erik en Peter, een ééneiige tweeling uit Nederland die gescheiden is opgegroeid.

https://www.rtlnieuws.nl/lifestyle/gezin/artikel/3724141/mysterieus-verhaal-van-gescheiden-tweeling-ik-zag-dat-het-mijn 

In de tekst wordt onderscheid gemaakt tussen het zingen van traditionele liedjes en liedjes die kanaries niet van nature zingen.

Leg met behulp van informatie uit de tekst uit of het zingen van het traditionele kanarielied aangeboren of aangeleerd is.

aan de slag

1. Maak een begrippenlijst van 1.2

2. Maken en nakijken opdrachten 1.2

3. Lees 1.3 voor de volgende les

Controleer of je alle leerdoelen beheerst/ aan alle succescriteria voldoet. Zo niet: opnieuw door de stof/ opdrachten maken/ hulp vragen.