Romantiek en realisme: dans, opera en theater

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Romantiek en Realisme

Dans, Theater en Opera 

19e eeuw

veel technologische veranderingen

door de ontwikkeling van de stoommachine ontstond de Industriële Revolutie.

Er ontstond een industriële samenleving; de meeste mensen wonen in de stad en werken in fabrieken.

Teleurstelling

Na het veelbelovende vooruitgangsdenken van de 18e eeuw, viel de vooruitgang van de 19e eeuw een beetje tegen.

Verschrikkelijke woon- en werkomstandigheden voor de arbeiders, grote inkomensverschillen tussen de gegoede burgerij en de arbeiders, vervuiling.

Vlucht uit het alledaagse

(escapisme)

Kunstenaars vluchtten uit dat verschrikkelijke dagelijks leven.

Ze vluchtten in het verleden (nationalisme) en in de ongerepte natuur, in fantasie, sprookjes en griezelverhalen (verheerlijking bovennatuurlijke) of in een andere, exotische wereld.(exotisme)

Kunstenaars vertrouwen niet langer op de ratio, maar juist op gevoel en intuïtie. Alles om te ontsnappen aan de alledaagse werkelijkheid!

Wat weten jullie over Romantisch ballet?
(opbouw, thematiek, uiterlijke kenmerken dansers,
kenmerken dans)

La Sylphide

Deze opera uit 1832 van Taglioni is baanbrekend omdat dit een opera is maar tegelijk ook de eerste romantische ballet voorstelling. De ballerina, la sylphide, danst voor het eerst de gehele voorstelling op spitzen.

Ook het ballet blanc, een acte waarin boven natuurlijkheid, wordt uitgebeeld.

Verhaal: een boerenzoon wordt verliefd op een sylphide, een lieftallige luchtgeest. Hij kan haar nooit vastpakken en krijgt van een heks een sjaal die hij op haar moet leggen zodat hij haar kan vastpakken. De sjaal verbrandt haar vleugels en de sylphide sterft. 

Ballet met geesten

La Sylphide was een verrassing want:

• introductie spitzen; met deze speciale balletschoenen kan de ballerina op de punten van haar tenen dansen. Hierdoor lijkt het alsof ze zweeft.
• introductie ballet blanc; waarbij de ballerina en het corps de ballet in witte tutu's over het podium lijken te zweven om het bovennatuurlijk uit te beelden en natuurlijk als oogstrelende scene.

De sylphide is een luchtgeest.
Haar verschijning in het decor en haar
dans zorgen ervoor dat ze een echte
geestverschijning lijkt. Leg dit voor beide zaken uit.

Thema's Romantisch ballet

Historische verhalen (La Esmeralda)

Sprookjes (Doornroosje – De schone slaapster)

Strijd goed tegen kwaad (Zwanenmeer)

Onbereikbare liefde (Giselle)

Trouw tot over de dood (Giselle)

Exotische oorden (La Bayadère)

Het bovennatuurlijke (La Sylphide)

Veelvoorkomende personages: Geesten, feeën, nimfen, magiërs, boeren en eenvoudige dorpsbewoners

De natuur speelt inhoudelijk een ondergeschikte rol, maar is wél te zien in decor

Klassiek Ballet

Russisch ballet: choreograaf Pepita maakt samen met de componist Tsjaikovski  de voorstelling Doornroosje. Een andere bekende balletvoorstelling van Tsjaikovski is De Notenkraker. Ze behandelen deze voorstelling als een Opera waarin muziek en handeling een eenheid vormen. Veel aandacht voor kostuums, decors voor een betoverend geheel.

In filmfragment 1 zie je de Wals van de Sneeuwvlokken, de witte akte uit De Notenkraker. Hier verbeelden de danseressen een sneeuwstorm.
(3p) Geef aan op welke drie manieren de sneeuwvlokken in dans zijn vormgegeven. Doe dit aan de hand van:
- het element RUIMTE (twee antwoorden), en
- het element KRACHT (een antwoord).

Naast musea en theaters..

maken mensen kennis met wonderlijke uitvindingen en spektakels op jaarmarkten, kermissen en circussen. Veel hiervan diende in eerste plaats als volksvermaak maar blijken later van grote invloed op de ontwikkeling van de kunsten. Een voorbeeld hiervan is de serpentinedans van Louis Fuller. Fuller heeft geen klassieke dansopleiding en danst voornamelijk in nachtclubs en circus.

Amerika = vermaak, maar in Europa = dansante versie van Art Nouveau

Dans naar een nieuwe eeuw

Dans ontwikkelingen in opmars naar het Modernisme. Aan het einde van de 19de eeuw stijgt de welvaart en het welzijn en is er vraag naar vrijetijdsbesteding.  Er wordt in de kunst veel geëxperimenteerd en er ontstaat een kunstzinnige avant-garde die zich los maakt van de academische tradities. 

De Amerkiaanse danseres Loïe Fuller

heeft een bijzondere plaats in de

danswereld. Zij werkte met licht, kleur en

beweging in haar dansen. Elektrisch licht

werd door haar gebruikt in het theater (zij

was een van de eersten). Fuller kleedde

zich in meters dunne, zijden stof. De

armen werden verlengd met stokken,

waaraan eveneens meters stof bevestigd

waren. Haar solodansen bestonden

grotendeels uit draaien om de lichaams-as

waarbij de armen, zwaaiende, cirkelende

en golvende bewegingen maakten. 

Loïe Fuller

Opdracht Dans Louis Fuller

Maak de opdracht over Louis Fuller. Deze opdracht is examentraining

belangrijke begrippen:

• escapisme
• sublieme
• leidmotief
• bohemien
• art nouveau = jugendstil

• pantomime
• ballet blanc
• handelingsballet (ballet d'action)
• prima ballerina/prima ballerina-absoluta
• karakterdans
•  divertissement

Richard Wagner

Schrijft opera's gebaseerd op de mythen en sagen uit Germaanse en Noorse cultuur.

Hij verandert de regels van opera voorgoed. Zijn opera's zijn doorgecomponeerd. Geen losse onderdelen zoals losse aria's tussendoor. In plaats daarvan een oneindige melodie. Het orkest ondersteunt niet alleen maar draagt het verhaal en drukt uit wat de tekst niet kan. Het is een imposant totaalkunstwerk.

blz 136/137 Des Ring des Nibelungen

Wagner beschouwt zijn muziekdrama als een gesamtkunstwerk. Leg uit.

Natuur als bron van inspiratie

Niet alleen schilders gebruikten de natuur en hun persoonlijke emotie in hun werken. Ook componisten wilden de natuur (en het bijbehorende gevoel) verklanken. Zoals bijvoorbeeld bij de componist Richard Strauss. Hij vertaalt de opkomst van de zon naar muziek

Programmamuziek

De openingsfanfare van Also sprach Zarathustra is een voorbeeld van programmamuziek.

Programmamuziek - muziek die een verhaal uitbeeldt of een gevoel tot uitdrukking brengt.

Absolute (abstracte) muziek 

het tegenovergestelde van programmamuziek:

• Muziek zonder onderwerp, het drukt meer een fijn gevoel van evenwicht/harmonie uit. 
  
• Er wordt geen gebruik gemaakt van gezongen woorden
  
• Deze muziek houdt vast aan de gangbare klassieke vormen
  

Muziek/Opera

• Kunstenaar is Bohemien
• Belangrijke componisten: Wagner, Grieg, Listz, Schubert, Brahms, Saint Saens, Paganini, Tschaikovsky, Ravel, Rachmaninov
• Belangrijke begrippen: Programmamuziek, Symfonisch gedicht, klankkleur, symfonieorkest, piano, ouverture, nocturne, prelude, etude, opera, nationalisme, sonate, kunstlied virtuositeit, aria, recitatief, duet

De romantische kunstenaar

Tijdens de Romantiek lag de nadruk op originaliteit, de geniale persoonlijkheid van de kunstenaar. 

Goethe: "Het genie moet zich niet storen aan voorbeelden of regels, niet de vleugels van anderen gebruiken, maar zelf vliegen."

De kunstenaar wordt een bohemien, die zich niet hoeft te houden aan allerlei burgerlijke regels

Violist en componist Niccolo Paganini

Staat bekend om zijn virtuoze spel 

duivels imago

sensatie

Spektakel 

Door groeiende welvaart bij de werkende klasse neemt ook de vraag voor vermaak toe. Voor brede publiek worden twee theatervormen populair:

- het melodrama

- de vaudeville

Melodrama

-een eenvoudig verhaal met veel spanning en sensatie

- de deugd wint het uiteindelijk van het kwaad

- maar voor het zo ver is wordt het publiek meegesleurd in scenes met veel geweld en sentiment.

- overdadige decors en dans en muziek.

veel special effects zoals vulkanen, orkanen en branden etc.

- ster van de melodrama decors: Bruce 'sensation' Smith

Tijdens Romantiek was het MELODRAMA populair in theater.

Hoofdpersonen zijn typen:

• held
• slechterik
• onschuldig meisje

Een redelijk voorspelbaar en lineair verteld verhaal.

De slechterik verstoort pril geluk en de held moet dat probleem recht zetten.

Acteren gaat via grote gebaren en emoties (want er moet een grote zaal bereikt worden)

En er wordt veel met special effects gewerkt. Er is veel spektakel en grootse decors. Gebruik maken van theatertechniek en belichting (gas en later electriciteit)

H. Daumier, Het melodrama, 1856-§0

Welke kenmerken van het melodrama zijn in de afbeelding zichtbaar?

Vaudeville

- dit zijn shows ontstaan in New York....eerst alleen onderklaase later breder publiek

- een show bestaat uit verschillende acts die onderling geen samenhang vertonen.

- elke act duurt 10 minuten dus in korte tijd publiek voor je winnen

Revues (variété/vaudeville)

- Puur amusement voor het grote publiek.

- Allerlei artiesten met diverse afwisselende acts treden op: jongleurs, goochelacts, acrobaten, cabaret, zang en dans.

- Ontstaan op marktpleinen, maar verplaatst naar grote revuetheaters: Moulin Rouge, Folies Bergère.

vaudeville / revue