29/03 Taalverzorging 1-6

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 3

3C Nederlands

28  maart 2023

Leestekens

Punt = einde van een zin

Vraagteken = aan het eind van een vraagzin

Uitroepteken = aan het eind van een zin met extra nadruk

Leestekens - komma

Tussen twee persoonsvormen

 Als je de grens over gaat, moet je een paspoort meenemen

Voor voegwoorden

Jens gaat naar Zweden, omdat hij aan een toernooi meedoet

Tussen delen van een opsomming

De  Benelux bestaat uit België, Nederlands en Luxemburg

Tegenwoordige en verleden tijd

De persoonsvorm (pv) is het werkwoord in de zin dat van tijd kan veranderen. De persoonsvorm staat in de tegenwoordige tijd (tt) of verleden tijd (vt)

Persoonsvorm tegenwoordige tijd

Persoonsvorm verleden tijd

Samengestelde zinnne

In elke zin staat een persoonsvorm. Zinnen met twee of meer persoonsvormen noem je samengestelde zinnen. 

Bij elke persoonsvorm hoort een onderwerp. 

Samengestelde zinnen

Met een voegwoord, zoals maar, omdat of want, kun je van twee korte zinnen een samengestelde zin maken.

Jelmer fietst naar huis. Robbert neemt de bus.

Jelmer fietst naar huis, maar Robbert neemt de bus. 

Persoonsvorm? Onderwerp?

Samengestelde zinnen

Soms verandert de volgorde van de woorden in het tweede deel van de zin. 

Daan koopt een nieuwe telefoon. Zijn oude is kapot.

Daan koopt een nieuwe telefoon, omdat zijn oude kapot is.

Persoonsvorm? Onderwerp?

Persoonsvorm in samengestelde zinnen

Hoe spel je de persoonsvormen goed?

1. Kijk of je de tegenwoordige tijd of de verleden tijd moet gebruiken
Toen Sem gisteren het verhaal (vertellen), (lachen) zijn klasgenoten.

2. Kijken of je enkelvoud of meervoud moet gebruiken
Toen Sem (enkelvoud) gisteren het verhaal (vertellen), (lachen) zijn klasgenoten

3. Vul de juiste vorm van het werkwoord in.

Toen Sem gisteren het verhaal vertelde, lachten zijn klasgenoten.

Persoonsvorm: enkelvoud of meervoud

De persoonsvorm en het onderwerp horen bij elkaar. Als het onderwerp enkelvoud is, moet je de persoonsvorm ook in het enkelvoud zetten.

Alle jongens vogels op de waslijn  zongen de hele ochtend (mv).

De kudde schapen  liep op de dijk.

Voltooid deelwoord

Naast de persoonsvorm kunnen er nog meer werkwoorden in de zin staan, bijvoorbeeld een voltooid deelwoord. 

Het vliegtuig is op Schiphol geland

Robin heeft geen straf gekregen.

Persoonsvorm? Voltooid deelwoord?

Voltooid deelwoord schrijven

• Het voltooid deelwoord van een sterk werkwoord eindigt meestal op -en
  
  
• Het voltooid deelwoord van een zwak werkwoord eindigt op -t of -d. Maak het woord langer. Je hoort dan welke letter het moet zijn.
  
  
• Vaak begint een voltooid deelwoord met ge-, maar ge- kan ook ergens anders staan; bijvoorbeeld opengemaakt. 

Woordsoorten

Werkwoord	iets wat iemand doet of overkomt. lopen, fietsen, zwemmen
Lidwoord	de, het, een Hoort bij een zelfstandig naamwoord
Zelfstandig naamwoord	mens, dier, plant of ding auto, Amsterdam, fietsbel
(Stoffelijk) bijvoeglijk naamwoord	Vertelt iets over een zelfstandig naamwoord. blauwe, zilveren
Voorzetsel	Geeft tijd of plaats aan in, op, na, tijdens, door

Voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord

Werkwoorden kun je ook als bijvoeglijk naamwoord gebruiken. Meestal maak je het bijvoeglijk naamwoord van het voltooid deelwoord. Je schrijft die woorden zo kort mogelijk op.

Voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord

Mijn moeder heeft onze auto gewassen. 
Mijn moeder rijdt in de gewassen auto.

De aardappels zijn aangebrand.

De aangebrande aardappels.

De toneelspeler is verkleed.

De verklede toneelspeler.

Voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord

Gebruik alleen een extra -t of -d als het nodig is voor de uitspraak.

De tomaten zijn verrot.

De verrotte tomaten.

Het hert is gered.

Het geredde hert.

Tussenletters

Je kunt een nieuw woord maken door twee bestaande woorden aan elkaar te plakken. Dit is een samenstelling. De woorden in een samenstelling kun je vaak gewoon aan elkaar vast schrijven Soms moet je tussenletters gebruiken.

Tussenletters -en-

Gebruik -en- 

• Als het eerste woord een zelfstandig naamwoord is met alleen een meervoud op -en.
   roos + geur = rozengeur

Gebruik geen -en-

Gebruik geen -en als het eerste woord:

• een meervoud op -s heeft: garages, garagebedrijf
• een meervoud op -en én -s heeft: groentes/groenten, groentesoep
• iets is waarvan er maar één is: zon, zonnescherm
• een versterkende betekenis heeft: apetrots, reuzesterk

Werkwoordspelling

Leer het schema op blz. 212 in je boek