H3.3 De bevolking in beweging

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

3.3 De bevolking in beweging

Arm en Rijk

H3 De olifant ontwaakt

Lesdoel

• Welke demografische en sociaal-culturele indicatoren kun je gebruiken om landen met elkaar te vergelijken?
• Wat zijn de economische gevolgen van veranderingen in demografische en sociaal-culturele indicatoren? 

Lesdoelvragen van deze les

1. Welke 5 fasen kent het demografisch transitiemodel?
2. Wat geeft het demografisch transtitiemodel weer?
3. Wanneer het geboorte- en sterftecijfer hoog zijn, in welke fase zit dit land dan?
4. Wat is de oorzaak van de daling van het geboortecijfer?
5. Wat is het gevolg van een dalende sterftecijfer en een hoog geboortecijfer?
6. Wat heeft de stijgende welvaart te maken met de transitie naar een andere fase?
7. Wat gebreurt er met de bevolkingsdiagram, wanneer een land van fase veranderd?

Demografische gegevens als indicator voor ontwikkeling

Bevolkingsgroei:

Natuurlijke bevolkingsgroei + migratiesaldo

Hoe lager de ontwikkeling van een land, hoe hoger de bevolkingsgroei. 

Bevolkingsdiagram

• Staafdiagram
• Leeftijdsopbouw bevolking
• Links mannen 
• Rechts vrouwen

Wat betekent het?

Demografisch?

Transitie?

Model?

Demografisch: wetenschap die bevolkingsaantallen bestudeert

Transitie: ovrergang/verandering

Model: een hulpmiddel om een wetenschappelijk onderwerp te beschrijven

Leren

B143 Demografische transitie

Het geboorte- en sterftecijfer sterk worden beïnvloedt door het welvaartsniveau van een land. Een stijgende welvaart leidt tot een dalend sterfte- en geboortecijfer. 

Het demografische transitiemodel vertelt ons dus hoe en waarom de bevolking groeit bij een stijgend welvaartsniveau.

!

Het Demografische Transitiemodel

In de eerste fase van het demografische transitiemodel zijn zowel het geboorte- als het sterftecijfer erg hoog. Dit is het geval bij veel landen tijdens de middeleeuwen. Tegenwoordig kunnen we alleen nog de alleramste landen en indianenstammen die nauwelijks contact hebben met andere volken plaatsen in de eerste fase van het model.

De omvang van de totale bevolking is redelijk klein.

1

In de 2e fase van het model maakt het land de eerste economische groei door. Door deze economische groei is er meer geld beschikbaar voor de gezondheidszorg en scholing. Zo is er meer kennis over hygiëne en zijn er meer ziekenhuizen en artsen beschikbaar. Hierdoor daalt het sterftecijfer. Let op: Het geboortecijfer blijft nog wel hoog! Omdat er een (groot) verschil ontstaat tussen het sterfte- en geboortecijfer groeit de bevolkingsomvang. Er komen namelijk veel mensen bij (hoog geboortecijfer), maar er overlijden weinig mensen (dalend sterftecijfer). Veel landen in de Periferie kunnen worden geplaatst in deze fase.

2

In de 3e fase van het model neemt de welvaart verder toe. Onder andere omdat het scholingsniveau hoger wordt, anticonceptie makkelijker beschikbaar wordt en steeds meer vrouwen werken daalt het geboortecijfer. Mensen krijgen vaak later (en dus minder) kinderen. De totale bevolkingsomvang neemt wel toe, maar als het geboortecijfer (ongeveer) gelijk wordt aan het sterftecijfer stopt de groei van de bevolking. Vooral landen in de Semi-Periferie bevinden zich in deze fase.

3

In de 4e fase kunnen vooral de rijke landen uit het centrum geplaatst worden. Er is veel medische kennis en mensen kiezen er voor om weinig (gemiddeld 2 a 3) kinderen te krijgen. Deze landen hebben een laag (rond de 10) sterfte- en geboortecijfer. De bevolking neemt dan ook nauwelijks toe. 

4

In de 5e en laatste fase van het model neemt de totale bevolkingsomvang af. Er zijn nog maar weinig landen die zich in deze fase van het model bevinden. Waarschijnlijk is Duitsland een van de weinige landen die zich in deze fase bevindt. Na de Tweede Wereldoorlog was er sprake van een Baby-Boom (er werden veel baby's geboren). Deze groep mensen wordt oud en begint te overlijden. Omdat deze groep zo groot is stijgt het sterftecijfer en het is mogelijk dat het sterftecijfer hoger ligt dan het geboortecijfer. Met andere woorden: Er vallen meer mensen af dan dat er bij komen. Hierdoor daalt de totale bevolkingsomvang. 

5

In de grafiek worden 5 fases onderscheiden, elk met zijn eigen kenmerken. Op de X-as (horizontale lijn) wordt de tijd weergegeven: hoe meer naar rechts, hoe verder in de tijd. Op de Y-as (verticale lijn) staat de waarde van het geboorte- & sterftecijfer weergegeven. De gele lijn laat het geboortecijfer zien en de zwarte lijn het sterftecijfer. De bruine lijn laat de totale bevolkingsomvang zien. Er is geen waarde gekoppeld aan de bruine lijn, omdat die per land natuurlijk verschilt. Het is vooral belangrijk om in de gaten te krijgen wanneer de bevolking sterk groeit. 

Indonesie in het transitiemodel

Indonesië maakt op dit moment een demografische ontwikkeling door die je kunt vergelijken met de situatie in Nederland vlak na de Tweede Wereldoorlog. In Nederland is de bevolking in die tijd ook sterk gegroeid. Alleen nam het geboortecijfer daarna sterk af, totdat de Nederlandse bevolking geen groei meer vertoonde. (fase 3)

Ook in Indonesië neemt het geboortecijfer sterk af en uiteindelijk zal dit ook gelijk liggen aan het sterftecijfer. Het geboortecijfer daalt doordat de welvaart toeneemt en mensen ervoor zorgen dat ze een pensioen opbouwen. Hierdoor is het niet meer noodzakelijk om kinderen te hebben die later voor je kunnen zorgen. Daarnaast werken en studeren er steeds meer vrouwen, waardoor huwelijken op latere leeftijd worden gesloten. Ook de religie is aan het moderniseren. Vroeger was het de heilige plicht van mensen om zoveel mogelijk kinderen te krijgen, tegenwoordig is het voor vele gezinnen in de stad niet zo praktisch en weegt dit zwaarder dan de religieuze achtergrond. Gelukkig is de medische zorg beter geworden, waardoor er minder kindersterfte is. De noodzaak om veel kinderen te nemen is eveneens hierdoor afgenomen. Tenslotte is de overheid zich er van bewust dat er een eind moet komen aan de enorme bevolkingsgroei. Er zijn verschillende reclamecampagnes gestart om gezinsplanning te stimuleren.

Demografisch transitiemodel

Demografisch Transitiemodel

Bevolkingsdiagram

• Staafdiagram
• Leeftijdsopbouw bevolking
• Links mannen 
• Rechts vrouwen

Leeftijdsopbouw India

Bevolkingsgroei India

Fase 3: Afgenomen sterftecijfer, afnemend geboortecijfer

-> familyplanning

-> family welfare: ook aanpakken armoede die aan de basis staat van de hoge geboortecijfers

Alfabetiseringsgraad aan de basis van bevolkingsgroei

Globale beeld en verschillen in het land:

Afname analfabetisme

Verschillen alfabetiseringsgraad

Demografische druk

Beschrijf de demografische druk voor India en Groot-Brittannië aan de hand van de volgende gegevens. 

Bevolkingsopbouw in bevolkingsdiagram

Bevolkingsdiagram

Vergrijzing

Ontgroening

Van welk soort land is de getoonde bevolkingsdiagram?

1. Een land in het centrum
2. Een land in de semiperiferie
3. Een land in de periferie

Welke vorm heeft het bevolkingsdiagram van China?

1. Piramide
2. Urn
3. Granaat
4. Fles

Sleep de bevolkingsdiagram en de naam naar het juiste land.

Japan

China

Bangladesh

Piramide

urn

toren

Het bevolkingsdiagram van 2015 is het diagram met .... staven

1. Gekleurde
2. Doorschijnende

De bevolkingsgrafiek van een land geeft een aanwijzing over zijn positie in het demografisch transitiemodel en zegt ook iets over de ontwikkelingsgraad.

1. Juist
2. Onjuist

Mensen die een dienst verlenen en werken in het onderwijs, bij de politie, bij een gemeente, werken in de .............

1. primaire sector
2. secundaire sector
3. tertiaire sector
4. quartaire sector

Geboortecijfer

Sterftecijfer

Emigratie

Vestigingsoverschot

Immigratie

Sociale bevolkingsgroei

Migratie

vertrekoverschot

Geboorteoverschot

strefteoverschot

Natuurlijke bevolkingsgroei

Aan het werk

Wat: Lees paragraaf 3.3 De bevolking in beweging

          Maak eerst opdracht 1 t/m 6 

Wanneer: deze les, en wanneer je het niet af krijgt, na de les afmaken en vandaag inleveren.!