Literatuurgeschiedenis zestiende en zeventiende eeuw - V4

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3,4

Literatuur van de 16e en 17 eeuw

historische context 

Ontwikkelingen in Europa, van invloed op de Nederlanden: 

1. hervorming 

2. Europese vorsten willen centralisatie / absolutisme 

               --> gevolg: Tachtigjarige Oorlog (1568-1648)

hervorming / reformatie 

onvrede over misstanden en almacht geestelijkheid RK-Kerk

--> hervorming

Maarten Luther: 95 stellingen,
ageerde o.a. tegen aflaathandel

Johannes Calvijn: voorstander predestinatie (God kiest wie in de hemel komt), grondlegger calvinisme 

hervorming / reformatie 

ideeën Luther en Calvijn invloedrijk in Europa en de Nederlanden: 

--> snelle verspreiding door drukpers

--> hard werken, plichtsgetrouw, spaarzaam (calvinistische waarden) sloten aan bij de mentaliteit van de ontwikkelde burgerij 

De Nederlanden (17 gewesten)

eind middeleeuwen geregeerd door Karel V (1500-1558)

--> centralisatie, absolutisme 

--> één vorst, één geloof (Rooms-Katholiek) 

--> trad op tegen aanhangers hervorming 

De Nederlanden (17 gewesten)

Karel V wordt opgevolgd door zoon Filips II (1527-1598)

--> absolutistische centralisatiepolitiek neemt toe 

--> calvinisten verzetten zich tegen 

       geloofsvervolging 

Tachtigjarige Oorlog (1568-1648)

Willem van Oranje (1533-1584) leider verzet tegen Filips II

1566: beeldenstorm --> Alva naar de Nederlanden --> 

Tachtigjarige Oorlog: langdurig en bloederig conflict tussen de Nederlanden en Spanje 

1648: Vrede van Münster (einde Tachtigjarige Oorlog)

schooltv.nl

Republiek van Zeven Verenigde Nederlanden

Twaalfjarig bestand (1609 - 1621): wapenstilstand met Spanje, maar grote binnenlandse conflicten

raadspensionaris Johan van Oldebarnevelt vs. stadhouder Maurits (zoon WvO)

Johan van Oldebarnevelt

--> wil vrede met Spanje

--> remonstrant (veroordeelt Calvijns predestinatieleer)

1619: onthoofd op het schavot op bevel van Maurits 

stadhouder Maurits 

--> wil de oorlog voortzetten

--> contraremonstrant (volger Calvijns predestinatieleer) 

1619: Nationale Synode, remonstrantse leer wordt veroordeeld, opdracht  Statenbijbel (1637)

Vondel

'Toen hy voor 't bloedigh zwaert most knielen,

Veroordeelt, als een Seneka,

Door Neroos haet en ongena,

Tot droefenis der braefste zielen.’

'Maak het kort, maak het kort.'

Handel en welvaart 

15e / 16e eeuw: ontdekkingsreizen, handel komt op gang 

1584: Val van Antwerpen --> immigranten naar Amsterdam

1602: Verenigde Oostindische Compagnie, handel koloniale waren, maar ook slavenhandel 

economie Republiek groeit enorm, term Gouden Eeuw vooral van toepassing op de hogere middenklasse (8-10% bevolking) 

Literatuur van de 16e en 17 eeuw

culturele context 

eind 14e eeuw: humanisme 

antropocentrisch (op de mens gericht) i.p.v. theocentrisch wereldbeeld 

bekendste humanist: Erasmus (1466 - 1536)

renaissance

renaissance: wedergeboorte van de klassieke oudheid in cultuur, kunst en literatuur

culturele beweging van burgers (humanisten, kunstenaars), ontstaan in Italië 

bouwkunst - Capitool

schilderkunst - School van Athene

Romeinse godenwereld en mythologie

Chronos: tijdgod 

Gezwinde grijsaard die op wakkre wieken staag*

De dunne lucht doorsnijdt, en zonder zeil te strijken*

Altijd vaart voor de wind, en ieder na laat kijken,

Doodsvijand van de rust, die woelt* bij nacht, bij dag,                      P.C. Hooft

'De kruisiging'

auteur onbekend - 15e eeuw

'De mens van Vitruvius'

Leonardo da Vinci - ca. 1490

burgerlijke cultuur in de Republiek (2.4)

middeleeuwen: adel en geestelijkheid opdrachtgevers kunst en literatuur

renaissance: 

           --> rijke burgers, stadsbesturen opdrachtgevers

           --> vrije markt 

doel: stedelijke identiteit en burgerlijke normen en waarden propageren

         

De nachtwacht (1642) - schuttersstuk 

Soo de oude songen, so piepen de jongen - Jan steen 

genreschilderij

exempla contraria (verkeerde wereld)

doel: normen en waarden overbrengen

Literatuur van de 16e en 17 eeuw

Belangrijke namen:

Erasmus

G.A. Bredero

P.C. Hooft
Joost van den Vondel

Spinoza

renaissanceliteratuur

translatio: 

imitatio:

aemulatio: 

renaissanceliteratuur

translatio: men bestudeerde en vertaalde werken van klassieke schrijvers (Plautus, Vergilius)

imitatio: klassieke werken werden nagebootst en nagevolgd 

aemulatio: men wilde de klassieken overtreffen 

soorten literatuur

Petrarkische gedichten: sonnet , liefdes gedichten

Emblematiek: motto, pictura, subscriptio

Didactische verhalen: morele lessen

Liederen en liedboeken
ernstig toneel: tragedie

komisch toneel: kluchten

Literatuur geschreven in rederijkerskamers: strenge regels

Pieter Cornelisz Hooft (1581-1647)

zoon van een zeehandelaar, gegoed milieu 

cadeau 17e verjaardag: reis naar Frankrijk en Italië

drost van Muiden, baljuw van Gooiland (ambtenaar, 

verantwoordelijk voor de openbare orde)

Muiderslot --> Muiderkring (artistiek centrum) 

Hooft - toneelcarrière 

lid van rederijkerskamer d'Eglentier 

nauw betrokken bij oprichting Nederduytsche Academie --> Hooft schrijft het openingsstuk Warenar 

renaissancetoneel: publiek werd een spiegel voorgehouden van gewenst of ongewenst gedrag 

P.C. Hooft - werken 

Warenar (1617): renaissancekomedie --> 5 bedrijven, happy end, voorspelbare personages, lering en vermaak, moralistisch

bron: komedie van Plautus (ca. 200 v. Chr.) 

Hooft en Coster vertaalden en bewerkten dit stuk, lieten het afspelen in Amsterdam 

P.C. Hooft - werken 

Granida (1605): toneelstuk (opera)

Geeraerdt van Velsen (1613): retorisch-didactische tragedie --> morele les wordt talig overgebracht 

Nederlandsche Historien (vanaf 1628 tot 1647): geschiedenisboek over de Tachtigjarige Oorlog 

petrarkische sonnetten --> komt in een volgende les aan de orde