De democratische revolutie (1781-1813)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Democratie & rechtstaat

De democratische revolutie (1781-1813)

Leerdoel

Je kan in hoofdlijnen uitleggen hoe de verhouding tussen de staat en de burgers zich in Nederland heeft ontwikkeld vanaf 1781 tot aan 1813. Met hierbij bijzonder aandacht voor de verlichting en het ontstaan van de eenheidsstaat. 

Het probleem is dat wat de staat is veranderd per periode en daardoor ook de verhouding tot haar burgers...

de Van Dale

ver·lich·ting (de; v; meervoud: verlichtingen)

1. het verlichten

2. alles wat dient om te verlichten: elektrische verlichting

3. het helder laten worden van de geest: (historisch) de verlichting het tijdperk van het rationalisme (de 18e eeuw)

Nog een keer hetzelfde punt!

Wat is dat: een geordend centraal gezag en hoe heeft dit geordend centraal gezag zich ontwikkeld?

Verlichtingsideeën

Rousseau

Gekozen volksvertegenwoordiging moet de algemene wil van het volk uitvoeren (volkssouvereiniteit)

Montesqieu 

Trias Politica, een scheiding der machten in drie organen. Wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht .

John Locke

Natuurlijke rechten moeten gegarandeerd worden. Regering moet een contract met de samenleving sluiten. 

Verlichting (stroming uit de 18e eeuw waarin het verstand centraal staat)

Andere manier van denken:

- Mens staat centraal.

- De mens maakt zijn eigen geluk.

- Regeerders / koningen krijgen hun macht niet van god (oude gedachtegang), maar van het volk.

Als er dus niet wordt geregeerd in het belang van het volk, mag het bestuur / een koning dus worden afgezet door het volk.

De mens is van nature vrij en gelijk.

Economische crisis

De Republiek had in de 17e eeuw een “Gouden Eeuw” gekend, maar na 1750 kwam hier verandering in: Het aandeel van de Republiek in de wereldeconomie werd kleiner!

Mensen zijn boos: onvrede in de Republiek

• Armoede in de gewesten neem toe. 
• Regentenfamilies verdeelden onderling de belangrijkste bestuursbanen.  
• Ideeën van de verlichting spraken aan 
• Kritiek op luxueuze leven stadhouder 

Een opruiend geschrift

Joan Derk van der Capellen tot den Pol  schreef een pamflet: Aan het volk van Nederland (1781)

Kritiek op:

• Willem V gedraagt zich als een vorst
  
• Gebrek aan volksinvloed
  
• Welvaart in de Republiek neemt af (stadhouder krijgt de schuld)
  

De schrijver riep de Nederlanders op:

• Zichzelf te bewapenen
  
• Machthebbers af te zetten
  
• Zijn eigen regeerders te kiezen
  

In 1781 verschijnt dit anonieme pamflet

Aanhangers van deze verlichte ideeën worden patriotten genoemd

De Patriotten

In de Republiek ontstaan twee “kampen”:

Patriotten:

• Richtten vrijkorpsen (kleine vrijwilligerslegers) op
  
• Utrecht was hun centrale punt: eerste democratische stadsbestuur
  
• Wilden democratie en volkssoevereiniteit
  

Oranjegezinden/ prinsgezinden:

• Steunden de stadhouder en zijn vrouw
  
• Aanhangers van regenten
  

In 1787 komen patriotten in opstand en eisen gekozen bestuurders

Goejanverwellesluis

Rechts: spotprent over de aanhouding van Wilhelmina van Pruisen te Goejanverwellesluis die weggejaagd wordt als werkster (1795).

Stadhouder Willem V en zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen vluchten naar Nijmegen

Maar broer Wilhelmina, de koning van Pruisen, stuurt leger om orde te herstellen

Maar als de Fransen in 1795 de Nederlandse Republiek veroveren

Vlucht stadhouder Willem V naar Engeland.

De eerste grondwet

1795: Bataafse Republiek (1795-1806): .  

• Parlement (Nationale Vergadering) gekozen met algemeen mannenkiesrecht: democratie
• Invoering grondwet met grondrechten: iedereen is gelijk, godsdienstvrijheid: rechtsstaat
• Einde zelfstandige macht gewesten en steden: eenheidsstaat

Het brugerlijk wetboek

In 1799 veranderde Napoleon met een staatsgreep Frankrijk in een dictatuur.  In 1804 kroonde Napoleon zich tot Keizer .

veranderingen:

• Monarchie
• Grondwet met beperkte grondrechten
• Amsterdam wordt hoofdstad
• invoering van een nationaal belastingstelsel
• einde aan tolgrenzen tussen de gewesten
• een nationaal onderwijsstelsel.
  

 Koning Lodewijk Napoleon

Koning van het Koninkrijk Holland

Napoleon

• Inlijving bij Frankrijk in 1810
• Grondwet met beperkte grondrechten
• Invoering burgelijk wetboek en wetboek van strafrecht (Code Napoléon); iedereen is voor de wet gelijk
• Geboorte, huwelijk en overlijden aangeven bij overheid
• Invoering achternamen
• Invoering dienstplicht

De code Civil werd in 1838 vervangen door het Nederlandse Burgerlijk Wetboek.

Napoleon Bonaparte

Keizer van Frankrijk 1806-1815

Hoofdlijnen conclusie!

Vrijheid en grondrechten worden ideologisch verankerd.

In meerder landen komt de bevolking op voor hun natuurlijke rechten. 

In Frankrijk ontwikkeld de revolutie zich uit eindelijk in een dicatuur. 

De idealen van de verlichting zijn inmiddels niet meer weg te denken.  

Nederland wordt onder de Bataafse Republiek en onder Lodewijk Napoleon een eenheidsstaat.