Exameneenheid Overheid en Bestuur

• Economie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Welkom

4 MAVO ||  2021-2022

Hoofdstuk 5 - Kan de overheid dat regelen?

Exameneenheid Overheid en bestuur 

Lesdoelen

Aan het einde van de les

• Kun je verklaren hoe de economie in ons land georganiseerd is (lesuur 1)
• Kun je beschrijven welke invloed de overheid op de economie heeft (lesuur 1)
• Kun je beschrijven welke instanties advies geven aan de overheid (lesuur 2)

Marktwerking

• Aanbieders in de particuliere markt van producten moeten met elkaar concurreren om klanten te krijgen.

• Zij concurreren door de prijzen laag te houden en/of door goede kwaliteit te leveren. Daarom moeten ze hun kosten zo laag mogelijk houden.

• Om de kwaliteit te verhogen, moeten ze hun product telkens weer verbeteren en goede service bieden.

Planeconomie

Er zijn landen waar de overheid bepaalt wat er geproduceerd wordt, hoeveel, door wie en tegen welke prijs. Van marktwerking is geen sprake. 

Zo’n economie noem je een planeconomie.

China en Cuba waren in het verleden planeconomieën, nu is Noord-Korea dat bijvoorbeeld nog.

Vrije markteconomie

• Een economie waarin vraag en aanbod de prijzen bepalen en waarbij de overheid niet ingrijpt met regels of wetgeving, is een vrijemarkteconomie.
• Vaak worden de Verenigde Staten als voorbeeld gezien.

• Maar een honderd procent vrijemarkteconomie komt nergens voor, want overal is er wel een overheid die maatregelen neemt.

Heeft Nederland een planeconomie, vrije markt economie of beide?

1. Planeconomie
2. Vrije markt economie
3. Zowel planeconomie als vrije markt economie
4. Ik heb geen idee

Sociale markt economie

• De Nederlandse economie is een mengvorm, een sociale markteconomie.
• Bedrijven mogen zelf weten wat ze verkopen. 

• Vraag en aanbod bepalen daarbij de prijzen. 

• Maar de overheid kan ingrijpen.

Waarom zou de overheid bij een vrije markt economie ingrijpen?

Ingrijpen 

Bij een sociale markteconomie kan de overheid ingrijpen om veiligheid te waarborgen, basisbehoeften betaalbaar te houden en iedereen een redelijk bestaan te garanderen.

De overheid geeft bijvoorbeeld regels voor:

• het minimumloon
• arbeidsomstandigheden
• uitkeringen bij ziekte, ouderdom, invaliditeit en werkloosheid

Lesdoelen

Kun je verklaren hoe de economie in ons land georganiseerd is (lesuur 1)

Kun je beschrijven welke invloed de overheid op de economie heeft (lesuur 1)

Wat wordt er bedoeld met marktwerking?

Marktwerking

• Aanbieders in de particuliere markt van producten moeten met elkaar concurreren om klanten te krijgen.

• Zij concurreren door de prijzen laag te houden en/of door goede kwaliteit te leveren. Daarom moeten ze hun kosten zo laag mogelijk houden.

• Om de kwaliteit te verhogen, moeten ze hun product telkens weer verbeteren en goede service bieden.

Wat zou er gebeuren als de overheid niet in de zorg zou ingrijpen?

Collectieve goederen

Voorzieningen waar alle burgers gebruik van kunnen maken en die worden geleverd en betaald door de overheid.

Privatiseren

• Privatiseren is het uitbesteden van taken van de overheid aan bedrijven uit de particuliere sector.
• De overheid doet dit, omdat ze denkt dat particuliere bedrijven dit goedkoper of beter kunnen doen dan de overheid zelf.

Adviesinstellingen

• Voordat de overheid bepaalde economische beslissingen neemt, kan ze informatie opvragen of advies krijgen.

• Het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) verzamelt informatie, bijvoorbeeld over economische veranderingen.

• Het CPB (Centraal Planbureau) onderzoekt wat de gevolgen van economische maatregelen kunnen zijn.

• 
  

Adviesinstellingen

• De SER (Sociaal Economische Raad) adviseert de regering over onderwerpen zoals werkgelegenheid, lonen, uitkeringen, pensioenen. 

• De SER bestaat uit werkgevers, werknemers en onafhankelijke deskundigen.

Lesdoelen

Aan het einde van de les

• Kun je verklaren hoe de overheid aan geld komt
• Kun je benoemen waar de overheid geld aan uitgeeft
• Kun je benoemen welke inkomstenbronnen een gemeente heeft

Waarom worden bedrijven geprivatiseerd?

Privatiseren

Privatiseren is het uitbesteden van taken van de overheid aan bedrijven uit de particuliere sector.

De overheid doet dit, omdat ze denkt dat particuliere bedrijven dit goedkoper of beter kunnen doen dan de overheid zelf.

Hoe komt een gemeente aan haar inkomsten?

Om de uitgaven te kunnen betalen, heeft een gemeente inkomsten nodig.

De gemeente krijgt haar inkomsten van:

• het Rijk.
• de gemeentelijke belastingen (bijvoorbeeld de ozb (onroerendezaakbelasting)).
• burgers die betalen voor de afvalstoffenheffing, rioolrechten en leges.

Het Rijk en haar inkomsten en uitgaven

De rijksbegroting is een overzicht van alle inkomsten en uitgaven die de rijksoverheid in het komende jaar verwacht.

De miljoenennota is een toelichting op deze inkomsten en uitgaven.

https:

Begrotingsoverschot

Als de inkomsten van de overheid meer zijn dan de uitgaven is er een begrotingsoverschot.

Begrotingstekort

• Als de overheid verwacht dat ze meer geld moet uitgeven dan dat er binnenkomt, is er een begrotingstekort.

Wat kan de overheid doen wanneer er een begrotingstekort is ontstaan?

Begrotingstekort

• Als de overheid verwacht dat ze meer geld moet uitgeven dan dat er binnenkomt, is er een begrotingstekort.
• De overheid kan dit tekort voorkomen door te bezuinigen, of door te zorgen voor extra inkomsten.

Staatsschuld

• De staatsschuld is de schuld van de overheid.
• Doordat de overheid in alle jaren met een begrotingstekort geld heeft geleend, is een staatsschuld of overheidsschuld ontstaan.

• Die schuld daalt als de overheid aflost op de leningen.

• De landen in Europa hebben afgesproken hun begrotingstekort en staatsschuld te verminderen.

Wat kan de overheid doen wanneer er een begrotingstekort is ontstaan?

Begrotingstekort

• Als de overheid verwacht dat ze meer geld moet uitgeven dan dat er binnenkomt, is er een begrotingstekort.
• De overheid kan dit tekort voorkomen door te bezuinigen, of door te zorgen voor extra inkomsten.

Grootste inkomstenbron overheid

• De overheid ontvangt premies voor de sociale zekerheid en geld van niet-belastingontvangsten, zoals aardgasbaten, winst uit staatsbedrijven en boetes.
• De belangrijkste inkomsten krijgt het rijk door belastingen.
• 1.Directe belastingen
• 2.Indirecte belastingen

https:

Directe belastingen

Belastingen op inkomen, winst en vermogen zijn directe belastingen.

Je betaalt ze rechtstreeks aan de overheid.

Bijvoorbeeld inkomstenbelasting en loonbelasting.

Indirecte belastingen

• Kostprijsverhogende belastingen zijn indirecte belastingen.
• Bijvoorbeeld accijns en btw. Die zijn verwerkt in de prijs die je als consument betaalt aan de leverancier. Die draagt deze belasting af aan de overheid.

• Je noemt ze indirecte belastingen omdat je ze via de leverancier aan de overheid betaalt.

Samengevat

Lesdoelen

Aan het einde van de les

Kun je verklaren waarom er sociale zekerheid is

Kun je verklaren hoe de sociale zekerheid geregeld is

Kun je uitleggen wat een verzorgingsstaat is

Sociale zekerheid

• Dankzij de sociale zekerheid is er in ons land een bestaansminimum voor iedere inwoner.
  
• Daarvoor heeft de overheid een minimumbedrag vastgesteld dat je nodig hebt om van te kunnen leven.
  
• Dat noem je het sociaal minimum.
  

Sociale zekerheid

De sociale zekerheid in Nederland is in wetten geregeld en bestaat uit:

1.sociale verzekeringen

2.sociale voorzieningen

Sociale verzekeringen

Voor sociale verzekeringen betaal je premie die wordt ingehouden op je loon.

Er zijn er twee:

• 1.Werknemersverzekeringen zijn alleen voor mensen die in loondienst werken of gewerkt hebben. Bijvoorbeeld de WW en de WIA.

• 2.Volksverzekeringen zijn voor alle inwoners van Nederland. Bijvoorbeeld de AOW en de ANW.

https:

Sociale voorzieningen

Sociale voorzieningen zijn uitkeringen die de overheid betaalt met geld uit de belastingopbrengsten.

De belangrijkste sociale voorziening is de bijstandsuitkering.

Bijstand krijg je alleen als er geen enkele andere manier is om in je levensonderhoud te voorzien.

Lesdoelen

Aan het einde van de les

Kun je verklaren waarom er sociale zekerheid is

Kun je verklaren hoe de sociale zekerheid geregeld is

Kun je uitleggen wat een verzorgingsstaat is

Stelling 1:
Volksverzekeringen zijn sociale verzekeringen waar alle inwoners van ons land recht op hebben

Stelling 2:
Werknemersverzekeringen zijn sociale verzekeringen die alleen bestemd zijn voor mensen die in loondienst werken of hebben gewerkt

1. Stelling 1 is juist Stelling 2 is onjuist
2. Stelling 1 is onjuist Stelling 2 is juist
3. Stelling 1 is juist Stelling 2 is juist
4. Stelling 1 is onjuist Stelling 2 is onjuist

Sociale verzekeringen

Voor sociale verzekeringen betaal je premie die wordt ingehouden op je loon.

Er zijn er twee:

• 1.Werknemersverzekeringen zijn alleen voor mensen die in loondienst werken of gewerkt hebben. Bijvoorbeeld de WW en de WIA.

• 2.Volksverzekeringen zijn voor alle inwoners van Nederland. Bijvoorbeeld de AOW en de ANW.

Verzorgingsstaat

Nederland is een verzorgingsstaat.

De overheid geeft veel geld uit aan gezondheidszorg, onderwijs en woningbouw.

Ook zorgt de overheid dat iedereen voldoende inkomen heeft om van te leven.

Leg uit hoe de sociale zekerheid geregeld is