Grammatica zinsontleding

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Grammatica zinsontleding

redekundig ontleden

Redekundig ontleden

Hierbij verdeel je de zin in zinsdelen.

Zinsdelen zijn groepjes woorden in de zin die bij elkaar horen. Vervolgens geef je die zinsdelen een naam. 

Namen van zinsdelen zijn bijvoorbeeld persoonsvorm, onderwerp en gezegde.

Waarom leren ontleden?

Als je weet hoe een zin is opgebouwd, dan kan je de betekenis makkelijker achterhalen. Ook is de spelling van sommige woorden afhankelijk van hun plaats in de zin.

Als je een andere taal dan het Nederlands moet leren, is kennis van ontleden ook heel handig. Je kan dan gebruik gaan maken van de overeenkomsten tussen talen.

DE PERSOONSVORM (PV)

In elke zin staan werkwoorden.

Een werkwoord (ww) zegt wat iets of iemand doet of overkomt.

Eén van de werkwoorden in de enkelvoudige zin (=hoofdzin zonder bijzinnen) is de persoonsvorm (pv).

Meerder werkwoorden in een samengestelde zin (=hoofdzin met bijzin(nen))  zijn persoonsvormen. 

De persoonsvorm is dus altijd een werkwoord!

Persoonsvorm (pv)

De persoonsvorm is een werkwoord dat zich

aanpast aan het onderwerp.

Verandert het onderwerp, dan verandert de persoonsvorm mee.

Ik loop

Jij loopt

Wij lopen

Persoonsvorm (pv)

De persoonsvorm geeft aan of een zin in de tegenwoordige

of verleden tijd staat.

Ik loop - ik liep

Jij bakt - jij bakte

Wij zien - wij zagen

De persoonsvorm vinden

Je leert drie manieren om de persoonsvorm te vinden

1. Tijdproef

Zet de zin in een andere tijd.

Het werkwoord dat verandert, is de persoonsvorm.

Ik heb een groene fiets

Hij moest zijn fietsband gaan plakken

Janneke praat heel zachtjes

Ik had een groene fiets

Hij moet zijn

fietsband gaan plakken

Janneke praatte heel zachtjes

2. Vraagproef

Maak van de zin een vraag met precies dezelfde woorden.

Het werkwoord dat dan vooraan komt te staan, is de persoonsvorm.

Ik krijg nieuwe schoenen

Hij eet alle snoep op

Mijn vriend wil graag naar het zwembad

Krijg ik nieuwe schoenen?

Eet hij alle snoep op?

Wil mijn vriend graag naar het zwembad?

Let op:

Soms begint een vraag met een vraagwoord (wie, wat, waar, wanneer, waarom, hoe, …).

Een vraagwoord kan NOOIT persoonsvorm zijn.

Gebruik dan de tijdproef om de persoonsvorm te vinden.

Waar loop ik?

Wie eet alle snoep op?

Wanneer hebben jullie de les bekeken?

Waar liep ik?

Wie at alle snoep op?

Wanneer hadden jullie de les bekeken?

3. Getalproef

Dit houdt in dat je een (enkelvoudige) zin in het meervoud zet, of andersom. Het werkwoord dat verandert, is de persoonsvorm. 

Voorbeeld: 

Ik loop op straat. -> Wij lopen op straat.

 Ik kijk vanavond naar de beste film die ooit gemaakt  -> Wij kijken vanavond naar de beste films die ooit gemaakt zijn.

Persoonsvorm

De persoonsvorm kun je op drie manieren vinden in een zin:

1. De zin vragend maken

2. De tijd in de zin veranderen

3. Het aantal in de zin veranderen

Zinsdelen

1. werkwoordelijk gezegde

2. onderwerp

3. lijdend voorwerp

4. meewerkend voorwerp

5. bijwoordelijke bepaling

Naamwoordelijk gezegde

koppelwerkwoorden

wwg of nwg

doen = wwg

zijn = nwg 

https:

Koppelwerkwoorden

zijn

worden

blijven

blijken

lijken

schijnen

heten, dunken, voorkomen

koppelwerkwoorden

zijn, worden, blijven

een kww is vervangbaar door de ander kww

Onze hond wordt groot

Onze hond is groot

Onze hond blijft groot

De docent is ziek

Haal alle werkwoorden uit de zin

Is er sprake van een koppelwerkwoord?

werkwoordelijk deel

naamwoordelijk deel

Naamwoordelijk gezegde

Wat is het naamwoordelijk gezegde in de volgende zin? Benoem de delen.

De docent is ziek

is ziek= naamwoordelijk gezegde
is = werkwoordelijk deel
ziek = naamwoordelijk deel

Naamwoordelijk gezegde

In zinnen met een naamwoordelijk gezegde zit nooit een lijdend voorwerp!

zww, kww, hww

zww = zelfstandig werkwoord

kww = koppelwerkwoord

hww = hulp werkwoord

Zelfstandig werkwoord

Wanneer een werkwoord in een zin de handeling aangeeft, dan is dat werkwoord een zelfstandig werkwoord. 

Het zelfstandig werkwoord is het belangrijkste werkwoord. 

Er staat altijd maar één zelfstandig werkwoord in een zin. (Vaak is het 't laatste werkwoord van de zin).

Zelfstandig werkwoord en hulpwerkwoord 

Zww: belangrijkste werkwoord van het werkwoordelijk gezegde

Hww: alle andere werkwoorden

kww

Een koppelwerkwoord koppelt het onderwerp van de zin  aan het naamwoordelijk deel (dit is een ZN of een BIJV NW)