Voorbeeldles TC

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

DAT-CAT_Algemeen (anekdote)

Tijdens mijn tijd als leraar wiskunde had ik een leerling, Sarah, die altijd hard werkte maar worstelde met schooltaal in de wiskunde. Op een dag legde ik uit dat ze een 'vergelijking moest balanceren'. Terwijl ik sprak over 'coëfficiënten' en 'termen aan beide zijden', merkte ik verwarring op in Sarah's gezicht.

Ik vroeg haar om me te vertellen wat ze dacht dat ik bedoelde, en ze antwoordde: 'Ik moet het in evenwicht houden, zoals mijn moeder doet als ze de boodschappentassen draagt?' Dat was een eyeopener voor mij. Sarah begreep het concept van balanceren, maar de schooltaal had haar in de war gebracht.

Vaktaal

Geen enkele formulering is echter helemaal in orde. Dit illustreert een algemener probleem in het onderwijs in de wiskundevakken, namelijk dat voor alle leerlingen de taal van een schoolvak eigenlijk een nieuwe taal is die geleerd moet worden

Van DAT naar CAT

In het onderwijs streven we ernaar dat leerlingen vanuit hun dagelijkse taal langzamerhand ook een schoolse- en vaktaal ontwikkelen. 

In de taalwetenschap zegt men: hun taal ontwikkelt zich van Dagelijkse Algemene Taalvaardigheid (DAT) naar Cognitieve Academische Taalvaardigheid (CAT). 

Deze ontwikkeling vormt de sleutel tot het leren. 

Noem eens een aantal DAT woorden uit jouw onderwijspraktijk.

Noem nu eens een aantal CAT woorden.

Voorbeeld

Stel, je bent docent biologie. In het proefwerk voor 2 havo over het thema "voeding" stel je de vraag: "Wat is spijsvertering?" Je krijgt daarop onder andere de volgende twee antwoorden:

Als je dat hapje hebt doorgeslikt gaat je eten via allerlei weggetjes naar je buik en dan na heel veel kronkelweggetjes poep je het uit.

Spijsverteren of digestie betekent het verteren van voedsel (spijs) tot stoffen die door het lichaam kunnen worden opgenomen. Dit gebeurt in het spijsverteringskanaal; buizen en lichaamsholten waarin het spijsverteringsproces plaatsvindt. In het maagdarmkanaal wordt het voedsel (de spijsbrij) voortgestuwd en knedend gemengd met de spijsverteringssappen door beweging van het spierweefsel van de darm (de peristaltiek).

Voorbeeld

Beide teksten gaan over hetzelfde onderwerp (spijsvertering), maar het eerste antwoord (links) lijkt op huis-tuin- en keukentaal en het tweede antwoord een knippen en plakken van het internet (rechts). De meeste antwoorden zullen een woordkeuze hebben die zich ergens tussen deze twee uitersten bevindt, tussen de dagelijkse algemene taal (DAT) en de cognitieve abstracte taal (CAT).

Vaktaal- en schooltaalwoorden

Naarmate leerlingen zich meer ontwikkelen van het DAT naar het CAT zullen er steeds meer vaktaalwoorden en schooltaalwoorden centraal staan.

• Vaktaalwoorden: de terminologie die eigen is aan het vak en in het dagelijks taalgebruik niet zo veel wordt gebruikt.

• Schooltaalwoorden: algemene, abstracte woorden die in een schoolse context gebruikt worden om nieuwe kennis te verwerven en verwerken.

Noem eens een aantal vaktaalwoorden.

Noem eens een aantal schooltaalwoorden.

Vaktaal- en schooltaalwoorden

De woordenschat van een leerling is cruciaal voor het begrijpen van teksten en toetsvragen. Wanneer leerlingen veel woorden uit een tekst kennen, snappen ze beter wat er staat. 

Al lezend leren zij steeds meer nieuwe woorden, doordat ze de betekenis uit de context afleiden. 

Door met alle vakdocenten gezamenlijk te werken aan het (her)kennen van schooltaalwoorden, bouw je als team aan een gemeenschappelijke woordenschat van leerlingen. Dit vergroot het succes van leerlingen op het behalen van de vakdoelen (leerdoelen).

Kwadrant van Cummins

Het kwadrant van Cummins (2003) laat zien dat de moeilijkheidsgraad van het taalgebruik steeds verder toeneemt naarmate de leerjaren vorderen. Twee dimensies beïnvloeden dit: 

1. De toename van cognitieve complexiteit (leerstofaanbod)
2. De context waarin de leerinhoud en -activiteiten worden aangeboden (concreet of abstract).

Kwadrant van Cummins

Kwadrant van Cummins

In het voorbeeld over "spijsvertering" is het onduidelijk of er sprake is van steun uit de context. Er kan bijvoorbeeld sprake zijn van steun als het onderwerp ter plekke besproken wordt tijdens het eten, wanneer leerlingen met ouders/opvoeders aan tafel zitten. 

Uitingen als "Wat eten we?" en "Goed kauwen hoor!" zijn eenvoudig en niet heel precies geformuleerd, maar worden tijdens het eten begrepen door alle aanwezigen vanwege de context. Een dergelijke contextsteun kan ook volledig afwezig zijn. We hebben het dan over een fenomeen als 'spijsvertering', zonder verwijzingen naar een concrete context. De gebruikte taal moet dan heel precies zijn en op zichzelf te begrijpen, zoals "Verteringsprocessen vinden plaats in diverse organen, namelijk…". 

Opdracht

Reflectieopdrachten:

Ik laat elke docent reflecteren op hun eigen lesgeefpraktijken en schrijf een korte reflectie over hoe ze taal gebruiken in de klas.

Dan laat ik ze vervolgens hun reflecties delen en bespreken in kleine groepen om inzicht te krijgen in verschillende benaderingen.