4.3 De paus en de kruistochten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Tijdvak 4: Tijd van steden en staten.

1000-1500

4.3 De paus en de kruistochten

Tijd van steden en staten

1000-1500

3.2 Het christendom in Europa

4.3 De paus en de kruistochten

KA

16. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijk macht het primaat behoorde te hebben.

17. De expansie van de christelijke wered naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten.

leerdoelen:

1. Je kunt d everschillen uitleggen tussen de wereldlijke en geestelijke macht.

2. Je kunt met voorbeelden uitleggen waardoor de paus streefde naar vergroting van zijn macht.

3. Je kunt uitleggen waardoor en hoe het machtstreven van de paus leidde tot het Oosters Schisma.

4. Je kunt uitleggen waardoor en hoe het machtstreven van de paus leidde tot conflichten met de keizer en de koningen, zoals de investituurstrijd.

5. Je kunt de oorzaken en gevolgen van de ruistochten beschrijven.

Tijd van Steden en Staten

De paus en de kruistochten

Bestudeer de tekst van 4.3, maak aantekeningen per tussenkopje

en maak opdr 1, 2, 3, 5 en 8

Voor middeleeuwse christenen was God almachtig. Hij bepaalde ook de machtsverhoudingen op aarde. 

De afbeelding hiernaast is een bekende voorstelling van de tweezwaardenleer. De keizer krijgt een zwaard wat staat voor wereldlijke macht (macht over landen en mensen). De paus krijgt een zwaard wat staat voor geestelijke macht (kerk en gelovigen.

Volgens de tweezwaardenleer waren de geestelijke macht en wereldlijke macht gelijkwaardig. Toch zien we dat tijdens de late Middeleeuwen de paus dit anders begon te zien: de geestelijke macht stond boven de wereldlijke macht! 

Christenen in het Byzantijnse Rijk - ontstaan uit het Oost-Romeinse Rijk - accepteerden dit gedrag van de paus niet. De leider van de Byzantijnse kerk, de patriarch, was het niet eens over de macht van de paus en over het gebruik van gebeden tijdens de kerkdienst. 

Door de meningsverschillen tussen de West-Europese Kerk (paus) en de Oosterse Kerk (patriarch) ontstond er een schisma: een kerksplitsing (1054). 

Het Oosters Schisma 1054

Scheiding tussen kerk en staat. Waarom is dat belangrijk?

Wereldlijke macht

Geestelijke macht

VS

Economische en culturele gevolgen

Ondanks de vele kruistochten wisten Islamitische heersers uiteindelijk de kruisvaarderstaten te veroveren. De kruistochten versterkten de tegenstellingen tussen christenen en moslims. Toch kwam het in vredestijd later tot voordelige handelscontacten en culturele uitwisselingen (numerieke stelsel, wiskunde en medische kennis).  

Economische gevolgen: West-Europeanen maken kennis met luxeproducten uit het oosten.

Culturele gevolgen: Een hernieuwde kennismaking met de ideeen en werken uit de Oudheid. 

aantekening

Het was al eeuwenlang de gewoonte dat de inwoners van een bisdom zelf hun bisschop mochten kiezen. Daarna benoemde de paus de gekozene officieel en gaf hem drie symbolen.  

Investituur: Aan een nieuwe bisschop de symbolen van het bisschopsambt geven: een ring, een mijter en een staf. 

Investituurstrijd

Leg uit welke macht je in deze bron ziet. 

• In de loop van de Middeleeuwen probeerde de paus steeds meer invloed te krijgen op de bisschopskeuze. 
  
• Daarbij komt paus in conflict met gelovigen in de bisdommen, maar ook met keizers en koningen. 
  
• Deze kozen en benoemden namelijk zelf bisschoppen en stelden die dan tegelijk aan als leenman. 
  
• Omdat een bisschop niet mag trouwen krijgt bij overlijden de koning of keizer het leen weer terug. 
  
• Pausen wilden die wereldlijke invloed op bisschopsbenoemingen niet. Dat is iets voor de geestelijke macht! 

Investituurstrijd: strijd tussen de keizer en de paus over het benoemen van bisschoppen. 

Wie heeft het PRIMAAT?

3.2 Het christendom in Europa

aan de slag

mk opdracht 1 t/m 4

Tijdvak 4: Tijd van steden en staten.

1000-1500

4.3 De paus en de kruistochten

4.3 les 2: Kruistochten

Tijd van steden en staten

1000-1500

Centralisatie is het begin van het einde van welk systeem?

1. Feodalisme
2. Tweezwaardenleer
3. Staatsvorming
4. Investituurstrijd

Waar of niet waar:
Als de Duitse keizer een bisschop tot leenman benoemt, ondermijnt hij de Tweezwaardenleer

1. Waar
2. Niet waar

Welk begrip past het beste bij de omschrijving:

'De strijd tussen de paus en de Duitse vorsten om het recht bisschoppen te mogen benoemen.'

1. Kruistochten
2. Tweezwaardenleer
3. Investituurstrijd
4. Centralisatie

Welk idee past bij de 'tweezwaardenleer'?

1. De paus stond boven de koning
2. Vorsten konden niet regeren zonder zegen van de paus
3. De vorst stond boven de geestelijkheid
4. De wereldlijke en geestelijke macht waren concurrenten van elkaar

De investituurstrijd ging om...

1. Of de paus wel echt direct contact met God had
2. Het benoemen van bisschoppen
3. Middeleeuwse klederdracht
4. Of de keizer op kruistocht moest.

Hoe werd de Investituurstrijd uiteindelijk beslist?

1. De paus mag als enige bisschoppen benoemen, de vorsten mogen als enige het land besturen
2. De paus mag als enige bisschoppen benoemen en mag bovendien ook rechtspreken over het land
3. Zowel de paus als de vorsten mogen bisschoppen benoemen, de vorsten mogen als enige het land besturen.
4. De vorsten mogen als enige bisschoppen benoemen en zij mogen bovendien ook het land bestuuren.

Wie won de investituurstrijd?

1. Hendrik IV
2. Gregorius VII
3. allebei
4. geen van beide

Qatar 2022

Het verleden kennen om het heden te begrijpen.

Byzantium bedreigd

In het midden van de elfde eeuw veroverden de Turkse islamitische Seldjoeken een groot deel van de Arabische gebieden. Ook Palestina werd veroverd terwijl dit voor de christenen erg belangrijk was. 

Rond 1080 werd ook Constantinopel, de hoofdstad van het Byzantijnse Rijk, bedreigd door dit gevaar. De Byzantijnse keizer vroeg daarom bij de paus om hulp. 

Paus Urbanus II hielp maar al te graag: hij hoopte zo de Oosterse kerk weer onder zijn gezag te krijgen.  

Kruistocht: gewapende strijd waar de paus het initiatief toe nam. 

Waarom initieerde de paus deze kruistochten? blz 86 bron 17

1. Christelijk gebied terug in christelijke handen voor pelgrims.
2. Om de macht van de kerk te vergroten. 
3. Uitbreiding van het christendom. 
   

De eerste kruistocht

Enkele feiten en weetjes over de kruistochten:

1. De eerste Kruistocht was in 1096 (70.000 op pad, 15.000 mensen kwamen aan.
2. De laatste (en negende) was in 1291. 
3. Er waren ook kruistochten binnen Europa (Spanje) en naar Egypte. 
4. Tussen de 1 en 3 miljoen mensen stierven. 
5. Duizenden Friezen hebben meegedaan aan meerdere Kruistochten. 

Waarom luisterde veel mensen naar de oproep? 

Iedere deelnemer aan de kruistocht kreeg van de paus een volle aflaat (vergeving van alle zonden). 

De leiding over deze kruistochten was vaak voor jonge edelen. Zij hadden of konden geen leen krijgen in Europa en hoopten deze te verkrijgen in Palestina. 

Sommige kruisridders verkregen de macht in enkele gebieden in Palestina en dit noemen we kruisvaarderstaten. Koninkrijk Jeruzalem het belangrijkste. 

- Fanatieke christenen drongen aan op een voortzetting van de Heilige Oorlog tegen de Seldjoeken (Turkse stammen)

- Tegelijkertijd dringen islamitische geestelijken aan op jihad

- Saladin (islamitische generaal) heroverde met die gedachte in 1187 Jeruzalem

- Geschokt riep de paus de Duitse keizer Barbarossa, Franse koning Filips II Augustus en Engelse koning Richard Leeuwenhart op om Jeruzalem te heroveren.

Saladin en Richard Leeuwenhart

- Barbarossa haalde Jeruzalem niet, Filips II en Richard Leeuwenhart wel, maar Filips II vertrok al snel weer naar Frankrijk

- Leeuwenhart kon Saladin niet verslaan maar wist wel af te spreken dat christelijke pelgrims voortaan in Jeruzalem werden toegelaten

Saladin en Richard Leeuwenhart

Vaak slaagden de Seldjoeken er weer in om kruisvaarderstaten (vooral Jeruzalem) te heroveren. Dit betekende dat er steeds weer nieuwe kruistochten kwamen. 

Tijdens de Vierde Kruistocht (1202-1204) gaat het gruwelijk mis. In plaats van Jeruzalem te heroveren meren de kruisridders aan in Constantinopel en plunderen de stad. 

Constantinopel geplunderd

Economische en culturele gevolgen

Ondanks de vele kruistochten wisten Islamitische heersers uiteindelijk de kruisvaarderstaten te veroveren. De kruistochten versterkten de tegenstellingen tussen christenen en moslims. Toch kwam het in vredestijd later tot voordelige handelscontacten en culturele uitwisselingen (numerieke stelsel, wiskunde en medische kennis).  

Economische gevolgen: West-Europeanen maken kennis met luxeproducten uit het oosten.

Culturele gevolgen: Een hernieuwde kennismaking met de ideeen en werken uit de Oudheid. 

Vier onderwerpen:

1. de kruistochten naar Palestina;

2. de Reconquista;

3. de strijd tegen de Katharen;

4. de verovering van delen van Noordoost-Europa door Duitse ridders. (Wendische kruistocht)

Omschrijf in 100 woorden de oorzaak en gevolg van elk van deze gebeurtenissen en geef per onderwerp aan of het tot ‘expansie van de christelijke wereld’ heeft geleid.

Opdracht

De paus had op dat moment meer macht omdat hij een aantal vorsten en edelen kon beïnvloeden om naar Palestina op kruistocht te gaan. Bovendien leidden de veroveringen tot uitbreiding van het christelijke gebied, hoewel dat in Palestina weer verloren ging. De vervolging en zuivering van de Katharen maakte een gebied geheel christelijk volgens de normen van de paus. Zo bezien nam de macht van de paus toe.

Uiteindelijk leidde de punten 2 en 4 echt tot uitbreiding van het christelijke gebied. Punt 2 ten koste van de moslims op het Iberisch schiereiland en punt 4 ging dit ten koste van de nog niet christelijke volkeren.

3.2 Het christendom in Europa

huiswerk

Maak opdr  5 t/m 7 en 9 par 4.3

Kenmerkende aspecten

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor he therleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

15. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

16. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijk macht het primaat behoorde te hebben.

17. De expansie van de christelijke wered naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten.

Ken je ze nog?!

Schrijf 3 dingen op die
je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je
deze les nog niet zo goed hebt begrepen

3.2 Het christendom in Europa

Aan de slag

Opdracht 10