KA27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken'

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 4 - De ontwikkeling van het denken

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

Tijd van ontdekkers en hervormers, 1500-1600

 Nederland voor 1940, een uniek land: KA 22, 24, 25,32, 34, 35

 

22 - Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

24 - De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse republiek

25 - Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie

32 - Discussies over de 'sociale kwestie'.

34 - Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces.

35 - De opkomst van emancipatiebewegingen

Kenmerkende aspecten bij thema 3

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

De ontwikkeling van het denken: KA 19,20, 26, 27 

 

19 - Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling

20 - De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid

26 - De wetenschappelijke revolutie

27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving; godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen

Kenmerkende aspecten bij thema 4

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

Reformatie

Verlichting

Democratische revoluties

Industrialisatie

Wetenschappelijke revolutie

Humanisme

Renaissance

Sociale kwestie

  De ontwikkeling van het denken

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

 Lesdoelen

Je kunt de denkbeelden van de Verlichting op het gebied van politiek, godsdienst, economie en sociale verhoudingen uitleggen.

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

Filosofische stroming, gebaseerd op rationalisme - logisch nadenken

Rationeel optimisme - geloven in vooruitgang, wereld beter begrijpen door: observeren, experimenteren, logisch nadenken

Verspreiden kennis - tegen domheid, bijgeloof

• Vrijheid - denken vraagt om vrijheid
  
• gelijkheid - alle mensen zijn gelijk
  
• godsdienst is persoonlijk

De verlichting

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

Onder verlichters bestonden veel verschillende ideeën over godsdienst.

Atheïsten en Theïsten.

God als horlogemaker (Voltaire) - God heeft de wereld geschapen en vanaf dat moment laten lopen volgens de mechanismen van de schepping.

De meeste verlichters waren het eens dat godsdienst iets persoonlijks was. Zij waren tegen het idee dat slechts één geloof moest worden toegestaan. Het was niet de taak van de kerk om te bepalen hoe mensen moesten geloven.

Godsdienst

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

Tijd van pruiken en revoluties, 1600 - 1700

Verlichting en de politiek

• Vrijheid en gelijkheid
  
• Volkssoevereiniteit - macht ligt bij volk
  
• Sociaal contract - volk mag vorst afzetten bij falen
  
• Trias Politica - macht moet worden verdeeld
  

"Alle mensen worden naakt geboren"

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken'

Tijd van pruiken en revoluties, 1600 - 1700

Absolutisme

Macht ontvangen van God

L'état c'est moi

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken'

Tijd van pruiken en revoluties, 1600 - 1700

Het natuurrecht

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken'

Veel filosofen uit de verlichting bestrijden het absolutisme 

Waar moet de macht liggen? 

De mens heeft 'van nature' bepaalde grondrechten; de natuurrechten. Mensen zijn gelijkwaardig en je mag niet handelen in het nadeel van een ander. In de vroege 'eenvoudige' tijden leefde de mens in een 'natuurtoestand'. Aan deze natuurtoestand kwam een einde toen de bevolking begon te groeien en er regeringen kwamen om de samenleving te organiseren. 

Tijd van pruiken en revoluties, 1600 - 1700

De verlichting en politiek

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken'

De mens heeft 'van nature' bepaalde grondrechten; de natuurrechten. Mensen zijn gelijkwaardig en je mag niet handelen in het nadeel van een ander. In de vroege 'eenvoudige' tijden leefde de mens in een 'natuurtoestand'. Aan deze natuurtoestand kwam een einde toen de bevolking begon te groeien en er regeringen kwamen om de samenleving te organiseren. 

Het volk maakt vrijwillig afspraken met de heerser = sociaal contract

Heerser maakt wetten en dwingt deze af, volk doet afstand van natuurlijk recht om zelf beslissingen te nemen. In ruil voor goed bestuur heerser. Zo niet dan heeft volk het recht om heerser af te zetten.

Verlaten natuurtoestand is slecht. Heerser maakt misbruik van positie. Directe democratie is beter. (participatie)

Bij een goede versie van sociaal contract is men 'samen' opzoek naar beste oplossing voor iedereen = algemene wil

 

In grote lijnen volgeling van Locke. Hield zich voornamelijk bezig met hoe een regering het beste kon worden vormgegeven om corruptie en machtsmisbruik te voorkomen. Hij was een groot bewonderaar van de Atheense democratie en was daarom ook voorstander van actieve burgers.

Om machtsmisbruik tegen te gaan is het belangrijk dat elke macht gecontroleerd wordt. Montesquieu komt daarom met een uitvoerende, wetgevende en controlerende macht. De uitvoerende macht kan het beste een koning zijn. 

Tijd van pruiken en revoluties, 1600 - 1700

Trias Politica: Montesquieu

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken'

Ook Smith gelooft dat de mens handelt uit eigenbelang. De mens heeft altijd zijn eigen welzijn voor ogen, en doet zijn best zoveel mogelijk rijkdom en aanzien te vergaren.

Dat is geen probleem omdat de mens op deze manier niet alleen zichzelf vooruit helpt, maar ook de maatschappij; het starten van een eigen bedrijf zorgt voor werkgelegenheid en producten die anderen willen.

De markt moet groot en open zijn. Overheid moet zich niet bemoeien met de markt. Een grote en open markt zorgt voor concurrentie en dus specialisatie. Zo kan het individu doen waar hij goed in is. Producten worden beter, prijzen scherper. 

Smiths ideeën over de vrijemarkteconomie gelden nog steeds als uitgangspunt voor veel liberale regeringen. 

Tijd van pruiken en revoluties, 1600 - 1700

Economie: Adam Smith

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken'

In de 18e eeuw bestond er in de meeste Europese landen nog een standensamenleving, met ongelijke sociale verhoudingen.

Ongelijkheid tussen mensen was de norm.

De verlichters vonden dat dit anders moest en streefden naar gelijkheid.

Voltaire - in de gevangenis wegens beledigen edelman

Rousseau - ieder mens hetzelfde, alleen opvoeding zorgt voor verschillen.

Kant - voorstander vvmu en drukpers. Vond dat mensen zelf na moesten denken. Kan alleen als men voldoende vrijheid heeft. De overheid mag niet bepalen wat de burger moet denken.

Sociale verhoudingen

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

Ideeën over vrijheid en gelijkheid lijken in onze samenleving vanzelfsprekend. Dat komt dus door de invloed die de verlichting heeft gehad.

27.1.Wat was de verlichting?

• Een filosofische stroming die uitging van het rationalisme. De verlichters geloofden dat door logisch redeneren uiteindelijk alle problemen in de wereld op te lossen waren.

27.5 Noem de vier belangrijkste uitgangspunten van de verlichting en leg elk uitgangspunt kort uit.

1. Rationeel optimisme
2. Verspreiding van kennis
3. Vrijheid
4. Gelijkheid

Vragen

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

Maken opdracht 27.1 t/m 27.21

Maken

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.