Literatuurgeschiedenis Dautzenberg hoofdstuk 3 De Verlichting

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

DE ACHTTIENDE EEUW

DE VERLICHTING

les 2

18de eeuw: Verlichting

• Paragraaf 20: historische achtergrond: hoe stond Nederland er voor?
  
• Paragraaf 21:   Overheersende culturele stroming Verlichting
  
• Paragraaf 23:  De Verlichting in de literatuur
• Paragraaf 24: Justus van Effen > hoeft niet!
• Paragraaf 26:  Hiëronymus van Alphen
• Paragraaf 27:  Betje Wolff en Aagje Deken

Paragraaf 20: historische achtergrond: hoe stond Nederland er voor?

• In Europa: absolute monarchieën

• In Nederland: republiek met Staten Generaal: 
• geen duidelijk centraal gezag; 
• gewesten gingen hun eigen gang
• Gouden eeuw is voorbij: economisch en cultureel stelt Nederland niet meer zoveel voor

Pruikentijd

-Parijse mode

-Tonen van rijkdom

Patriotten en prinsgezinden

• Einde achttiende eeuw: twee politieke stromingen
• Patriotten: meer democratie: in 1793 hulp van de Fransen
• Prinsgezinden: wilden een stadhouder van het huis van Oranje

Paragraaf 21 De Verlichting

• Overgang renaissance - Verlichting
• Mensheid moest verlicht worden door middel van kennis
• Rationalisme: Tijdperk van de rede
• Deïsme: wel een opperwezen; maar verering in vorm van godsdienst helpt niet
• Tolerantie: ieder gelooft op zijn eigen manier
• Liberalisme: vrijheid van economisch handelen

In de Verlichting ging men over veel aspecten anders denken. Wat was geen duidelijk onderwerp in deze tijd?

1. Godsdienst
2. Samenleving
3. Economie
4. Gevoelsleven

Welk element had geen invloed op het ontstaan van de Verlichting

1. Beeldenstorm: macht kerk werd minder
2. Renaissance; mens centraal
3. Reformatie: het individu was belangrijk
4. Wetenschappelijke revolutie: natuurwetten

In de achttiende eeuw is alles op te lossen met het..

Hoe noemen we de gedachte waarbij men ervan uitgaat dat alles op te lossen in het met verstand

1. Reformatie
2. Humanisme
3. Rationalisme
4. Hedonisme

Op politiek gebied beschreef Montesqieu de Trias politica. Wat bedoelde hij precies?

Wat houdt volkssoevereiniteit in?

1. De regels van de overheid zijn in het belang van het volk
2. De regels van de overheid stellen alle lagen in de samenleving gelijk
3. De regels van de overheid zijn een afspiegeling van de bijbel
4. De regels van de overheid dienen de machthebbers

Op gebied van de economie is vrijheid van economisch handelen belangrijk. Welke term hoort daarbij?

1. Kapitalisme
2. Liberalisme
3. Communisme
4. Rationalisme

Wat wordt bedoeld met 'De samenleving is maakbaar'?

Wat is Deïsme?

Wat houdt tolerantie volgens Voltaire in?

Op welke twee gebieden werd er in de Verlichting vooral gefocust?

Welke belangrijke beslissing stamt niet uit de periode van de Verlichting

1. Scheiding van kerk en staat
2. Scheiding der drie machten (trias politica)
3. Stemrecht voor mannen
4. Beperking van vorstelijk gezag dmv wetten

Optimisme

• De mens is in wezen goed
• De mens wordt geboren als een tabula rasa (John Locke)
• Nature - nurture
• Onderwijs belangrijk: literatuur gericht op onderwijs
• Verlichting heeft grote invloed gehad op de latere eeuwen

De Verlichting in de literatuur

• Proza: vernieuwend, nieuwe vormen, nieuwe ideeën,   ruimdenkend
  
• Proza: didactisch, het geeft de lezer nieuwe, rationele,   ideeën en opvattingen
  
• Poëzie en toneel: neo-classicisme; klassieke regels   opgesteld door Boileau
  

Genres

• De Encyclopédie
• Tijdschriften: Justus van Effen
• Het imaginaire reisverhaal
• Kinderliteratuur
• De roman

De Encyclopédie

Om de mens kennis te geven, moet er kennis zijn.

Doel: - kennis die er is, samenvatten

lezer info geven

juiste (rationele) weg tonen

Spectatoriale tijdschriften 1

• Didactisch/moralistisch: opvoeden en                                           laten zien wat hoort
• Wetenschap/beeldende/kunst/literatuur/             opvoedkunde/omgangsvormen
• Eenvoudige stijl:                                                                                           burgers moesten opgevoed worden

Spectatoriale tijdschriften 2

• In Nederland: Justus van Effen 
• Richt in 1731 De Hollandsche Spectator op
• Bestreed Hollandse chauvinisme
  
• Bestreed calvinistische verzet                                                 tegen toneel en ander vermaak
• Streed voor gebruik Nederlands in                                                          plaats van Frans

Er zijn drie soorten tijdschriften. Welke soort zien we niet in de achttiende eeuw.

1. spectatoriale tijdschriften
2. geleerdentijdschriften
3. religieuze tijdschriften
4. satirische tijdschriften

Waar worden de tijdschriften vooral gelezen?

Waarom was de taal in de tijdschriften eenvoudig?

In de Hollandse spectator bestreed Justus van Effen

1. het onnodige gebruik van de Franse taal
2. het geroddel in de tijdschriften
3. het schunnige taalgebruik op het toneel
4. de onzin van de ingezonden brieven

Het imaginaire reisverhaal 1

• Het imaginaire reisverhaal: een reisverhaal dat nooit heeft     plaatsgevonden
  
• Episch-didactisch
  
• Doel: de auteur kon in de bezochte landen                               laten zien wat volgens hem wel of niet                                         goed was.
  

Het imaginaire reisverhaal 2

• Satire: aanval op een systeem door het belachelijk te maken
  
• Utopie: de reiziger komt terecht in een ideale wereld (bijv.   zonder armoede, onderdrukking)
  
• Robinsonade: persoon overleeft                                               afgezonderd: met gebruik  van de rede                                                  kan de mens alles overwinnen
  

De reize door het Aapenland is vooral een

1. waarschuwing voor de prinsgezinden
2. beschrijving van een avontuurlijke reis
3. satire op de politiek
4. een aanval op de patriotten

Robinsonades passen goed in de achttiende eeuw omdat

1. men met de rede moest zien te overleven
2. men graag over de toekomst las
3. men zag hoe de ideale samenleving er uit zag
4. het een ideaalbeeld van de maatschappij gaf

Waardoor verliezen de lezers hun interesse in het imaginaire reisverhaal?

De roman 1

• De roman: nieuwe vorm
  
• Personages staan centraal: de gebeurtenissen hebben als   doel de persoon te beschrijven: beschrijving van karakter   en/of ontwikkeling
  
• Roman: realistischer: meer tijd- en omgeving beschrijvingen
  

De roman 2

• Wolf en Deken: Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart =   de eerste Nederlandse roman
  
• Briefroman: karakter van de                                                   brievenschrijvers duidelijk
• Sara Burgerhart:                                                                                                les voor alle jonge meisjes: pas op!

De roman in de achttiende eeuw heeft een slechte naam. Hoe komt dat?

1. Ze zijn niet zedelijk genoeg
2. Ze zijn ongeloofwaardig
3. Ze passen niet genoeg in het rationele denken
4. Ze hebben geen meervoudig perspectief

Waarom werd de briefroman wel geaccepteerd?

Wat moesten de lezers leren van de briefroman Sara Burgerhart?

Kinderliteratuur 1

• Optimisme: mens in wezen goed/geboren als tabula rasa
• John Locke
• Nurture – nature 
• Belang van onderwijs:                                                                         kennis verschaffen

Kinderliteratuur 2

• In Nederland: Hieronymus van Alphen (paragraaf 26)
  
• Proeve van kleine gedichten voor kinderen: eerste literatuur   voor kinderen
  
• Geschreven vanuit het kind: kind                            is     hoofdpersoon
  
• Kinderlijke taal
  
• Begrijpelijke onderwerpen (spelen)