Leerpad 4 'Stedelijke ontwikkeling'

• Mens en wereld
• HBO
• Studiejaar 2

Leerpad 4 - Stedelijke ontwikkeling 

PV2VMW Vakoverzicht Mens en wereld

'Een koffer vol Nederland'

Pabo Hogeschool Leiden

Inhoud leerpad

• opening: Nederlandse steden
  
• leerdoelen
• de eerste nederzettingen
• opbouw stad en verstedelijking

Wat zie je hier? 

... en hier?

... en hier?

Welke drie steden zag je zojuist vanuit de lucht?

1. Amsterdam, Maastricht & Utrecht
2. Leiden, Rotterdam & Breda
3. Zwolle, Den Haag & Nijmegen
4. Den Haag, Leiden & Amsterdam

Wat hebben de drie luchtfoto's met elkaar gemeen?

Tonen de plek waar nederzetting ontstond

• meeste Nederlandse steden ontstonden tussen 1000-1200
• Voorburg, Nijmegen, Maastricht en Heerlen kennen zelfs Romeinse oorsprong
• allereerste steden in de geschiedenis ontstonden in gebied van de Eufraat en Tigris vanaf ± 9000 voor Chr.
  

Leerdoelen

Je kunt aan het einde van deze thuisles ….

• het ontstaan van de eerste steden in de geschiedenis verklaren;
• uitleggen wellke klassieke opbouw een gemiddelde Nederlandse stad heeft;.
  
• toelichten hoe het proces van verstedelijking in Nederland heeft plaatsgevonden in de tijd van  1880 tot nu;
• uitleggen hoe de processen van urbanisatie - suburbanisatie  en de bijbehorende push en pull factoren voor inwoners werken.

Agrarische Revolutie 

(12.000-5000 v. Chr.)

• jager wordt boer => wonen op één plek / dorpjes
• na verloop van tijd: hogere opbrengsten uit landbouw en veeteelt
• overschotten voedsel (in voorraadschuren)
• niet iedereen hoeft meer boer te worden
• ruimte voor specialisatie (-> andere beroepen)

... onbedoelde gevolgen

• handel ontstaat, en daarmee ook het verschijnsel 'bezit'
• land en bezittingen moeten worden verdedigd  
• ongelijkheid: leiders/grootgrondbezitters vs onderdanen
• bouwen van forten, paleizen & tempels -> steden!
• bestuur & ambtenaren => afspraken & administratie => schrift
  
• ontstaan van politiek, oorlog, filosofie en kunst

• in hiërarchisch georganiseerde stedelijke samenlevingen (bijv. Babylon, Ur, Uruk en Nineveh)
  

oudste nederzettingen ontstaan in 'vruchtbare halve maan

Waarom toen / daar? Waarom ontstaan juist in het gebied van 't huidige Syrië, Irak en Egypte in de Oudheid de eerste steden?

- in Oudheid ontstaan stedelijke samenlevingen in Middellandse zeegebied

- daarnaast in zelfde periode ook nederzettingen in Zuid-India, Noord-China, Midden-Amerika, de Sahel en West-Afrika

- na instorten van Romeinse rijk (± 400 na Chr.) verdwijnen de steden in Noordwest Europa

- rond 1000 maakt 'de stad' in ons gebied een comeback

Waar ontstaan nederzettingen?

Gunstige plekken in het landschap: 

• vruchtbare gronden
• kruispunten van wegen en/of rivieren (vervoer)
• meestal in de buurt van een fort, kasteel of klooster (veilig)
  

Waarom besluiten mensen op die plek te gaan wonen? Sleep het juiste audiofragment naar de juiste stad.

Den Haag

Leiden

A'dam

Klassieke opbouw Nederlandse stad: 

Amsterdam als voorbeeld

Amsterdam kreeg met twee grote groeispurten te maken. De eerste vond plaats vanaf ±1620.

Wanneer begon de tweede groeispurt?

1. na 1770
2. na 1850
3. na 1690
4. na 1980

Amsterdam rond 1250

Aan de rivier de Amstel ontstond een klein vissersdorpje in een moerassig veengebied. De rivier kwam uit in het IJ. De mensen bouwden een dam in de rivier de Amstel: Amsterdam

Tijd van steden en staten (1000-1500)

Amsterdam groeide door de handel. Veel producten, waaronder graan, werden aan- en afgevoerd via de haven.  De stad groeide snel. In 1500 had Amsterdam 10.000 inwoners.

Amsterdam 1600-1700

In de tijd van vorsten en regenten groeide Amsterdam opnieuw snel door de handel over de Oostzee en met Indië. De handel leverde leverde veel geld op. Rijke regenten bouwden prachtige woon- en pakhuizen langs nieuw aangelegde grachten. 

Amsterdam ±1900

Na een periode van verval kwam eind 19e eeuw een nieuwe periode van bloei. Door de industriële revolutie werden aan de rand van de stad fabrieken gebouwd. Veel arbeiderswoningen werden in de buurt van fabrieken gebouwd.

Amsterdam 1945-1980

Na de Tweede Wereldoorlog waren er veel woningen nodig. Door de oorlog waren er veel huizen vernietigd en wilden veel mensen alsnog trouwen en kinderen krijgen. A'dam breidde zich snel uit. 

Aan het einde van deze periode werd de Bijlmer gebouwd. Hoge flats met veel groen ertussen.

Amsterdam na 1980

In de laatste decennia bouwt men luxe koopwoningen naast goedkope huurwoningen. De wijken werden gebouwd op plaatsen waar nog ruimte was. Zo ontstond Sloten, een grote nieuwbouwwijk aan de rand van Amsterdam. Ook werden nieuwe huizen gebouwd op de oude haventerreinen die verlaten waren (bijv. KNSM-eiland).

Woongebieden in de toekomst

Amsterdam zit aan de grenzen van zijn groei. De nieuwste grote woonwijk wordt gebouwd in het IJ, het punt waar het verhaal van Amsterdam is begonnen.

'Jaarringen' van de stad

• historische stadscentrum: Tegenwoordig vooral winkel- en zakenfunctie
  
• 19e eeuwse bebouwing: slechte woningen, zeer weinig groen, dicht op elkaar gebouwd
• vooroorlogse bebouwing (1900-1940): woningen van betere kwaliteit dankzij de Woningwet uit 1901, kleine tuinen, kleine woningen, dichte bebouwing
  
• naoorlogse hoogbouw: veel hoogbouw door woningnood, veel groen
  
• laagbouw (1970-1980: gevarieerde bebouwing, veel eengezinswoningen, veel groen
  
• nieuwbouwwijken (vinex): sobere bebouwing naast luxe villabouw, veel open ruimtes
  
• bedrijfsterreinen: rondom de stad, lagere grondprijzen, veel ruimte voor grote bedrijven
  

..6..

Sleep naar de juiste plek (getal)

historisch stadscentrum

naoorlogse hoogbouw & laagbouw jaren '70-'80

19e eeuwse bebouwing

nieuwbouw / vinex

bedrijfs-

terreinen

Proces van verstedelijking

Urbanisatie in 19e eeuw

• Industriële Revolutie (uitvinding van stoommachine)
• vanaf 1850 toename industrie in Nederland 
  
• explosieve groei bevolking 
• trek van platteland naar de stad
  
• 'sociale kwestie'
• pullfactoren: werk, voorzieningenniveau
  
• pushfacoren: werkloosheid

• slechte woonomstandigheden ('slums')
  
• enige verbetering door woningwet 1901
  

Amsterdam, de Jodenbuurt in 1925

gerestaureerde filmbeelden; opnieuw ingekleurd

Snelle urbanisatie rondom ± 1950

• snelle groei van de bevolking en economie
• versnelling proces van verstedelijking

                  - grotere gezinnen

                  - rijtjeshuizen en flats

                  - slechte kwaliteit

Suburbanisatie vanaf ±1965

• trek van stad naar platteland
  
• eind jaren '60 en jaren '70
  
• aanwijzen dorpen/steden die mogen uitbreiden 
  
• VINEX wijken bv. Zoetermeer, Purmerend, Alphen aan de Rijn

Push en pullfactoren =

redenen om te verhuizen

push = 'duwende kracht...'

pull= 'aantrekkende kracht...'

Push of pull?

'Oorlog en onderdrukking'

1. push factor
2. pull factor

Push of pull?

'Mogelijkheden voor werk'

1. push factor
2. pull factor

Bekijk de foto op de achtergrond.
Bij welke pullfactor past deze plek?

1. voldoende water en vruchtbaar land
2. familie en vrienden
3. betere voorzieningen
4. politieke veiligheid

Bekijk de foto op de achtergrond.
Bij welke pushfactor past deze plek?

1. natuurrampen
2. armoede
3. er alleen voor staan
4. droogte

Gevolgen van suburbanisatie voor de stad

• gezinnen met hoge inkomens trekken de stad uit
• nieuwkomers / achterbijvers zijn vaak

                         * lager opgeleid

                         * ouderen

                         * werklozen

Re-urbanisatie: na 1980                  

Verstedelijking

• Randstad
• Twentse stedenband
• Twincity Arnhem-Nijmegen
• Brabantse stedenrij 
• Stedelijk Zuid-Limburg

De Randstad 

Het Groene Hart

Tot slot: omschrijf jouw woonplek (waar in de stad staat jouw huis?). Beschrijf jouw woonplek vanuit historisch en geografisch perspectief! Neem in je beschrijving zoveel mogelijk begrippen mee die je in dit leerpad bent tegen gekomen (denk aan: 'jaarringen' van dorp/stad; stadskern; agglomeratie; stadsgewest; push- en pullfactoren van jouw woonplek; etc.). Je kunt evt. een foto ter verduidelijking toevoegen.