H2 - Cultuur van de Kerk - Theater in de Middeleeuwen

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Theater in de Middeleeuwen

Leerdoelen

- Je kunt beschrijven op welke manier en met welk doel het theater zijn intrede in de kerk deed.

- Je leert over de ontwikkeling van het liturgisch drama en het ontstaan van de mysterie- en mirakelspelen

-Je kent de theatrale begrippen en middelen om een theaterspel te analyseren

- Je leert de passende begrippen bij theater en dans

- Je leert over de rol van dans in de middeleeuwen. 

Opdracht

Je krijgt per twee- of drietal een mapje met begrippen en een lijst met beschrijvingen. Koppel het juiste begrip aan de juist omschrijving. Werk samen en haal informatie op bij elkaar. 

Na 7 minuten kijk je zelf je werk na. 

Liturgisch drama

• Ontstaat rond 900
• Liturgie (kerkdienst) moet aantrekkelijker worden voor leken: liturgisch drama ontstaat.
• ​Voorgelezen verhalen uitbeelden voor de kerkgangers in dialoogvorm. ​
• Beperkte regieaanwijzingen.​
  
• Werd te groot --> verplaatst eerst binnen de kerk en dan ​naar buiten (wagenspel). ​
• Eerst in Latijn, later ook in de volkstaal. ​
• Theater als educatief middel: hoe te leven als een goede christen

Mysteriespelen: geestelijk toneelstuk over belangrijkste verhalen uit de Bijbel. Duurde soms meerdere dagen, podium met hemel/hel.

Mirakelspelen: toneelstukken waarin heilige/Maria hoofdrol speelt. Wagenspelen, simultaan scènes opgevoerd.

Mysteriespel

• Ontstond uit het liturgisch drama toen Bijbelse verhalen buiten de kerk werden opgevoerd.
• Het gebruik van volkstaal en leken als acteurs maakte deze spelen toegankelijker.
• Gebaseerd op Bijbelse verhalen.
• Toneelstukken die scènes uit het Oude en Nieuwe Testament verbeelden, zoals de geboorte of kruisiging van Christus.
• Uitgevoerd door leken, vaak op marktplaatsen, als onderdeel van religieuze feesten.

Mirakelspel

• Verhalen over wonderen die aan heiligen of Maria worden toegeschreven.
• De nadruk ligt op bovennatuurlijke gebeurtenissen waarbij geloof en devotie een wonder veroorzaken.
• Voorbeeld: Het verhaal van een heilige die iemand uit de dood opwekt of van een Mariaverschijning.
• Ontwikkelde zich later dan het mysteriespel, rond de 12e eeuw.
• Kom steeds verder los van de bijbel

Wagenspelen 

• v.a. 14e eeuw
• Zowel Mysterie als Mirakelspel
• Rijdende podia
• Openbaar (pleinen)
• Vaak tijdens processies
• De spelen combineerden vermaak met religieuze educatie.
• De Gilden waren verantwoordelijk voor een wagen

Mariken van Nieumeghen is een

1. Mysteriespel
2. Mirakelspel

Leg uit waarom Mariken van Nieumeghen een Mirakelspel is.

Theatervormgeving

Theaterspel

Decor

Kostuum

Grimering

Muziek

Belichting

Lichaam

Stem

Mise-en-scene

Locatie

speelstijl

VORMGEVING:

Spelvormgeving:

Lichaam

Stem

Speelstijl

Mise-en-scene

VORMGEVING:

Theatervormgeving:

decor, licht, 

kostumering, kap & grime,

attributen, rekwisieten

muziek, geluid, audiovisueel

Dans in de middeleeuwen

• Er was geen dansnotatie dus er is niet veel bewaard gebleven
• We halen veel kennis uit prenten en schilderijen
• Soorten dans:

• Dodendans / Danse Macabre 
• Dans tijdens de dienst
• Processies
• Dans als vermaak
• Hofdansen
• Volksdansen

Wat vind de kerk van "dans" gedurende de middeleeuwen?

Visie van de kerk op dans

• Visie van de kerk:
  mensen moeten een 'deugdzaam' leven leiden ten dienste van god:
•                  Lichamelijkheid onderdrukken (Kan lustgevoelens oproepen)
• 'Duivelse verleidingen' van de dans
•                  Staat 'redding van de ziel' in de weg
•                  In kerkelijke bronnen zijn 'dansverboden' gevonden
• Dans wordt verbonden met 'heidense rituelen'

Het lukt de kerk niet om dans uit te bannen!

Wat doet de kerk wanneer het niet lukt om dans volledig te weren?

Het lukt de kerk niet om dans uit te bannen

Volgende strategie: de kerstening van deze dansen

- In de kerk: ingetogen dans in dienst van het rituele gebed

Zoals Cirkeldans: kerkgangers zingen psalmen, klappen in handen en            stampen met voeten

- Niet voor vrouwen: zouden mannen blootstellen aan verleidingen

- Buiten de kerk: geestelijke processie --> kerkgangers trekken met geestelijken door de straten en zingen religieuze liederen

Danse Macabre

Kerstening: heidense rituele dodendans verbinden met het christelijke memento mori

Dodendans

• Idee: de ziel van een mens leeft voort na de dood
• Levenden en doden nauw verbonden
• Dodendans geeft blijk aan de verbintenis
• Op het kerkhof: dansen tussen en op de graven
• Extatische roes --> sluiptrekkingen
• Obscene gebaren
• Onfatsoenlijke liederen
• Provoceert de kerk --> alsof door de duivel bezeten