6.2 De Gouden Eeuw van Nederland

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

H6 Regenten en vorsten

6.2 De gouden Eeuw van Nederland

Lesdoelen:

• Je kunt de staatkundige situatie in de Republiek uitleggen
  
• Je kunt uitleggenhoe in Nederland een bloeiende economie ontstond
  
• hoe de Nederlandse cultuur tot grote bloei kwam
  

Kenmerkend aspect

De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek

Staatkundige situatie in de Republiek der zeven verenigde gewesten

Geen koning/staatshoofd

Zeven gewesten werkten samen in de Staten-Generaal:

• leger en vloot
• gezamenlijke buitenlandse politiek
• bestuur van de Generaliteitslanden

(gebieden die in de 17de eeuw op de Spanjaarden veroverd werden door de Staten-Generaal: Noord-Brabant, Zeeuws-Vlaanderen en Limburg)

De Staten waren het hoogste bestuur van elk gewest (adel en steden)

De moedernegotie maakte commerciële en gespecialiseerde landbouw in de Republiek mogelijk. Leg dit uit!

Regenten

• Rijke koopmannen die bestuursmacht kregen
  
• in stedelijke, gewestelijke en plattelandsbesturen
• verdeelden de baantjes in een kleine kring van families

Stadhouder

De stadhouder van Holland was de machtigste man van de Republiek:

• opperbevelhebber van leger en vloot
  
• toezichthouder op de rechtspraak
  
• had invloed op de benoeming van regenten
  
• werd benoemd door de Staten, maar het was toch erfelijke functie (Oranje)
  
• gedroeg zich als een vorst
  

Johan van Oldenbarnevelt (1568-1619)

Johan de Witt 

(1653-1672)

Raadspensionaris

voorzitter van de Staten van Holland

Conflict Maurits en van Oldenbarnevelt

1619: Oldenbarnevelt onthoofd

Gouden Eeuw:

Een bloeiende economie door de handel

Dankzij de welvaart en handel bloeiden ook de nijverheid en de landbouw:

• er werden veel schepen gebouwd
  
• Leiden werd een belangrijk textielcentrum
  
• boeren konden hun producten volop aan de steden verkopen
  
• kaas werd belangrijk exportproduct
  

Moedernegotie

• Gebrek aan voedsel in Republiek
• handel met Oostzeegebied in graan
• Vraag en aanbod: Amsterdam was de belangrijkste stapelplaats van Europa (plaats waar goederen worden opgeslagen om de prijzen te beïnvloeden) 

Val van Antwerpen 1585

Gevolgen:

- Veel immigranten naar Amsterdam

- Handelscontacten : handel van Antwerpen naar Amsterdam

- Nijverheid neemt toe

- In Amsterdam handel in luxeproducten

De cultuur

Schilderkunst

Burgers als opdrachtgevers

Familieportretten, stillevens, zeegezichten en dagelijks leven

Wetenschap

Hugo de Groot, Christiaan Huygens, Antonie van Leeuwenhoek

Staatsgodsdienst: Gereformeerd (calvinistisch)

Gewetensvrijheid: recht om te geloven wat je wilt

(geen godsdienstvrijheid!)

stadhouder Willem III

Raadpensionaris Johan de Witt

Rampjaar 1672

Het Rampjaar
(1672) 

• Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen verklaren de Republiek de oorlog 
• Michiel de Ruyter wint ter zee, maar ...
• Het landleger verliest --> geen stadhouder = geen legeraanvoerder + jarenlange bezuinigingen landleger 
• Overijssel, Gelderland en Utrecht bezet
• Boze Oranjegezinde menigte doodt raadspensionaris Johan de Witt en broer Cornelis de Witt. 

Onenigheid

• Oranjegezinden: willen stadhouder die koning wordt

Onenigheid

• Staatsgezinden: willen geen stadhouder (1650-1672)
• Macht lag toen bij de gewestelijke staten Holland, Zeeland

Prinsgezinden 

• Regenten onder: 
• Maurits van Oranje 
• Landgewesten die voor de oorlog met Spanje zijn

Staatsgezinden

• Regenten onder: 
• Raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt 
• Kustgewesten die tegen de oorlog met Spanje zijn
• Overwinning: Twaalfjarig Bestand (1609-1621)
• Nederlaag: Oldenbarnevelt in 1619 onthoofd 

Waarom was de stadhouder van Holland meestal de machtigste man van de Republiek? Noem 4 argumenten.