Les 1: de puberteit

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 2

Les 1: de puberteit

Leerdoelen

• Je kunt primaire en secundaire geslachtskenmerken benoemen.
• Je kunt de lichamelijke en geestelijke veranderingen in de puberteit beschrijven.

Inhoud

-Uitleg

-Opgave de pubertijd

- Filmpjes

De puberteit

Mensen verschillen erg van elkaar. Mannen zien er meestal anders uit dan vrouwen, jongens anders dan meisjes. Maar ook tussen twee jongens of twee meisjes zijn er allerlei verschillen.

Geslachtskenmerken

Als een baby is geboren, zie je meestal meteen of het een jongetje of een meisje is. Dat noem je het geslacht of de sekse van de baby. De lichamelijke kenmerken waaraan je het geslacht herkent, noem je geslachtskenmerken. De geslachtskenmerken die al bij de geboorte aanwezig zijn, heten primaire geslachtskenmerken. In de afbeelding zie je de primaire geslachtskenmerken:

• Een jongetje herken je aan zijn penis en zijn balzak.

• Een meisje herken je aan haar vulva (schaamlippen, clitoris en opening van de vagina).

Een enkele keer is aan de buitenkant niet meteen te zien of de baby een jongen of een meisje is.

Dat gebeurt in Nederland gemiddeld één keer per week. De baby heeft dan zowel mannelijke 

als vrouwelijke geslachtskenmerken, of de geslachtskenmerken verschillen van de norm. Dit 

noem je intersekse. Soms blijkt pas in de puberteit dat een persoon intersekse is.

Ongeveer na je 10e verjaardag vinden er veranderingen in je lichaam plaats. Gemiddeld 

komen jongeren in hun 12e levensjaar in de puberteit. In de puberteit verander je lichamelijk,

geestelijk en sociaal.

Lichamelijke verandering

Sommige lichamelijke veranderingen kun je aan jezelf zien. Bijvoorbeeld dat je op ongeveer 12-jarige leeftijd snel begint te groeien (de groeispurt). Veel jongeren krijgen haar onder hun oksels (okselhaar) en rond hun geslachtsorganen (schaamhaar). Andere lichamelijke veranderingen kun je niet aan jezelf zien. Bijvoorbeeld dat zich in je lichaam je voortplantingsorganen ontwikkelen.

De geslachtskenmerken die in de puberteit ontstaan, heten secundaire geslachtskenmerken. In de afbeelding op slide 7 zie je een vrouw die rondere lichaamsvormen heeft dan een meisje. De vrouw heeft in de puberteit borsten en bredere heupen gekregen.

In de afbeelding op slide 7 zie je de secundaire geslachtskenmerken bij een man. De volwassen man heeft een meer gespierde lichaamsbouw dan de jongen. In de puberteit heeft hij baardgroei en borsthaar gekregen. Ook is zijn stem lager geworden (‘de baard in de keel’). Schaamhaar groeit in de puberteit zowel bij vrouwen als bij mannen. Omdat de vorm ervan verschilt, kun je het toch een (secundair) geslachtskenmerk noemen.

Primaire en secundaire geslachtskenmerken van een vrouw en man.

Je eigen temp, je eigen lijf

De lichamelijke veranderingen in de puberteit komen niet allemaal tegelijk. Sommige veranderingen komen vroeg in de puberteit, andere pas heel laat. Bij sommige mensen blijven sommige veranderingen (bijna) helemaal weg. Niet alle mannen krijgen bijvoorbeeld borsthaar en vrouwen krijgen niet altijd grote borsten of brede heupen. De secundaire geslachtskenmerken van mensen kunnen daardoor heel verschillend zijn.

In de afbeelding hiernaast is voor enkele veranderingen weergegeven op welke leeftijd bij jongens en meisjes de ontwikkeling ervan kan beginnen. Je ziet dat deze leeftijd nogal kan verschillen. Iedere jongen en ieder meisje ontwikkelt zich in een eigen tempo. Je hoeft je dus geen zorgen te maken als je ‘laat’ bent of juist ‘vroeg’.

Iedereen is uniek

Ook het resultaat van de lichamelijke veranderingen is bij iedereen anders. De ene jongen krijgt een lange dunne penis, de andere een korte dikke. Sommige meisjes krijgen grote borsten, andere kleine. Bij veel vrouwen zijn de twee borsten niet precies even groot, en ook de grootte en de vorm van de tepels is bij iedereen anders. Sommige jongens krijgen overal haar, andere niet.

Hoe jouw lichaam zich ontwikkelt, is bijzonder en uniek. Niemand heeft hetzelfde lichaam als jij. In de media zie je soms ‘perfecte’ mensen. Die zijn niet echt. Vaak zijn ze opgemaakt door professionals of ze hebben hun lichaam laten veranderen, of hun foto’s zijn bewerkt om ze ‘mooier’ te maken. Normale lijven zien er anders uit en zijn heel verschillend. Kijk maar eens goed rond in een zwembad. Iedereen is anders.

Geestelijke verandering

In de puberteit krijg je ook te maken met geestelijke veranderingen. Je wordt langzaam volwassen. Bij de een gaat dit wat sneller dan bij de ander. Gemiddeld worden meisjes eerder volwassen dan jongens. Bij geestelijke veranderingen horen je gedachten, je gevoelens, je zelfstandigheid en je sociale leven.

In de puberteit krijg je meer belangstelling voor andere mensen. Seksualiteit gaat een steeds belangrijkere rol spelen in je leven. Je voelt je misschien sterk aangetrokken tot één speciale persoon en wordt verliefd. Je probeert zijn of haar aandacht te trekken en extra aardig voor deze persoon te zijn. Als de ander ook verliefd wordt op jou, voel je je heel gelukkig. Je kunt dan een speciale relatie beginnen (‘verkering’). 

Je verandert ook sociaal. In de puberteit ga je je anders opstellen tegenover je ouders. Je wilt niet meer als een kind worden behandeld. Soms word je om niks heel erg boos. Ook ga je anders om met je vrienden en vriendinnen. Had je vroeger misschien het liefst één goede vriend of vriendin, nu voel je je soms beter in een groepje. 

De puberteit kan leuk en spannend zijn, maar je kunt je ook onzeker, eenzaam of verdrietig voelen. Deze gevoelens horen bij de puberteit. Als je ouder wordt, heb je er weer minder last van.

Bij de geboorte van een baby kun je meestal meteen zien of het een jongetje of een meisje is.
Een penis en een vagina zijn
...
geslachtskenmerken.

1. primaire
2. secundaire

Wat zijn geslachtskenmerken bij een pasgeboren baby?

1. balzak en blauw shirt
2. lange nagels en veel haar
3. schaamlippen en balzak
4. bruine ogen en schaamlippen

Soms is aan de buitenkant niet te zien of een baby een jongen of een meisje is.
Als een baby mannelijke én vrouwelijke geslachtskenmerken heeft, noem je dit ...

In de afbeelding hiernaast zie je een naakte man.

Noteer de juiste geslachtskenmerken die horen bij de nummers 1 tot en met 6. Zet er tussen haakjes achter of het een primair (P) of secundair (S) geslachtskenmerk is.

Borsten
Bredere heupen
Rondere lichaamsvormen
Schaamlippen
Vagina

Zijn de volgende geslachtskenmerken van een meisje primaire of secundaire kenmerken?

Secundair

Secundair

Secundair

Primair

Primair

Welke twee lichamelijke ontwikkelingen komen in de puberteit zowel voor bij jongens als bij meisjes?

Gebruik bij deze vraag het schema hiernaast.

In welke periode kan bij meisjes de groei van borsten beginnen?

1. 8 tot 13 jaar
2. 9 tot 14 jaar
3. 10 tot 15 jaar
4. 11 tot 16 jaar

Op welke leeftijd begint gemiddeld bij jongens de groei van de penis?

Op welke leeftijd begint gemiddeld bij jongens de groei van het schaamhaar?

In welke periode kan bij meisjes de groei van het schaamhaar beginnen?

1. 8 tot 13 jaar
2. 8 tot 14 jaar
3. 10 tot 15 jaar
4. 10 tot 16 jaar

In de klas van Jolie zijn de meeste meisjes al ongesteld. Jolie maakt zich zorgen, want zij is nog niet ongesteld geweest. De schoolarts zegt dat Jolie zich geen zorgen hoeft te maken.
Leg uit waarom Jolie zich geen zorgen hoeft te maken.

Bij een meisje ontwikkelen zich bredere heupen.
Bilal wordt verliefd.
De groeispurt begint.
Floris wil niet meer als kind behandeld worden.
Feng wordt zelfstandiger
Suus wordt boos zonder echte reden

In de puberteit krijg je te maken met veel veranderingen: lichamelijke veranderingen, maar ook geestelijke veranderingen.

Welk soort verandering is het?

Geestelijk

Geestelijk

Geestelijk

Lichamelijk

Lichamelijk

Geestelijk

Geestelijk

Lichamelijk

Lees de tekst hiernaast.
Wat is er bij Bas anders dan op de basisschool: zijn gedachten, zijn gevoelens, zijn zelfstandigheid of zijn sociale leven? Leg je antwoord uit.

Tijdens de puberteit verander je geestelijk. Misschien ben je het vaker oneens met anderen. Je kunt het bijvoorbeeld moeilijk vinden om je ouders te gehoorzamen en wilt liever zelf beslissingen nemen. Dit kan lastig zijn voor jou en je ouders, maar het is een belangrijke stap op weg naar volwassenheid.

Waarom is het belangrijk dat je zelf beslissingen wilt nemen?

1. Je krijgt hierdoor sneller een relatie
2. Je leert hierdoor discussies voeren
3. Je maakt hierdoor minder fouten
4. Je wordt hierdoor zelfstandiger

Soms gaan jongens voordat zij in de puberteit komen al naar de sportschool, omdat ze graag grote spieren willen krijgen. Maar zelfs als ze veel sporten worden hun spieren niet even groot als bij volwassen mannen.

Leg uit hoe het komt dat deze jongens nog geen grote spieren krijgen.

Waarom denk je dat de jongens grotere spieren willen krijgen?

Voor de puberteit kunnen kinderen ook verliefd worden, maar dan gaan ze nog geen seksuele relatie aan. Dat gebeurt pas tijdens en na de puberteit.

Leg uit dat het biologisch gezien handig is dat mensen in de puberteit secundaire geslachtskenmerken krijgen en seksuele relaties aangaan.

Welk secundair geslachtskenmerk van een vrouw is nodig om een baby te verzorgen?

Bij veel dieren zie je duidelijke verschillen tussen mannetjes en vrouwtjes, bijvoorbeeld bij leeuwen. Met zijn lange, opvallende manen is een mannetjesleeuw erg indrukwekkend en kan hij andere mannetjes wegjagen. De mannetjesleeuw jaagt niet op prooidieren; dat doen de leeuwinnen. Zij hebben geen manen. Leg uit dat het voor een leeuwin niet handig zou zijn om manen te hebben.

De Vikingen zijn een oud volk uit Scandinavië. Ze stonden erom bekend dat zij tijdens hun rooftochten hun baarden lieten staan.

Leg uit wat de overeenkomst is tussen de baard van een Viking en de manen van een leeuw.

Lees de tekst ‘Wie zit er achter het scherm?’ op slide 31.

Leg uit hoe het komt dat jongeren een gemakkelijk doelwit zijn van sexting.

Lees de tekst ‘Wie zit er achter het scherm?’ op slide 31.

Ouders en de school waarschuwen kinderen vaak wel voor deze gevaren.
Leg uit hoe het komt dat jongeren ondanks de waarschuwingen toch dingen kunnen gaan doen die niet verstandig zijn of zelfs gevaarlijk zijn.

Lees de tekst ‘Wie zit er achter het scherm?’ op slide 31.

Worden jongeren allemaal op dezelfde leeftijd nieuwsgierig naar seks of naaktfoto’s?

Lees de tekst ‘Wie zit er achter het scherm?’ op slide 31.

Het is verboden om seksueel getinte foto’s van minderjarigen te delen of te hebben.
Wat zou jij doen als je een naaktfoto van iemand zou ontvangen?

Lees de tekst ‘Wie zit er achter het scherm?’ op slide 31.

Als je via internet iemand hebt leren kennen, kun je het best afspreken op een openbare plek, zoals een restaurant of een café.
Leg uit dat het verstandig is om op een openbare plek af te spreken.

https: