Theorie Literatuurgeschiedenis Dautzenberg hoofstuk 1 middeleeuwen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Wat gaan we doen?

Terugblik

Verwerkingsopdracht tweede gelezen boek

Vooruitblik periode 3

Literatuurgeschiedenis

Lezen in Karel ende Elegast 

Lesdoelen:

Je weet welke kenmerken de middeleeuwse  literatuur heeft

Je weet het verschil tussen Hoofse romans en Frankische oftewel Karel romans

Literaire mindmap, zie de opdracht in de classroom.

verwerkingsopdracht periode 2

In het midden van de literaire mindmap staat de titel van het boek, plus een tekening die het boek typeert.
Vanuit dat midden ontspringen acht takken. Elk van die takken heeft een andere kleur.
De takken behandelen de volgende onderwerpen:

1. Plottak (op 12 uur)

2. Personages (op 1 uur)

3. Perspectief (op 3 uur)

4. Tijd (op 4 uur)

5. Ruimte (op 5 uur)

6. Eigen invulling (op 7 uur)

7. Eigen invulling (op 9 uur)

8. Thema (op 11 uur)

De takken worden gevuld met steekwoorden en tekeningetjes. De takken kunnen zelf ook weer vertakken.

Het formaat van de literaire mindmap is A3, zodat er genoeg ruimte is voor alle vertakkingen en tekeningen.

Vooruitblik periode 3

• Literatuurgeschiedenis Middeleeuwen en Renaissance 
• Lezen bulkboek: Karel ende Elegast en Warenar
• Toets literatuurgeschiedenis in toetsweek 3
• Mondeling debat 

Karel ende Elegast

schooltv.nl

Welke standen in de maatschappij waren belangrijk tijdens de periode van Keizer Karel de Grote?

Tot welk genre behoort 'Van den Vos Reynaerde'?

1. fabel
2. dierenepos
3. ridderroman
4. Marialegende

Middeleeuwen

• Feodale stelsel/leenstelsel
  
• Leenheer / leenman
  
• In de literatuur: trouw en ontrouw in het feodale   stelsel

De koning de 'leenheer', gaf delen van het rijk in leen aan leden van de adel, de 'leenmannen' of 'vazallen'. Deze bestuurden het gebied in zijn naam en mochten de opbrengsten houden. Als tegenprestatie beloofden ze hem trouw en hielpen hem het rijk verdedigen.

Standenmaatschappij

• Geestelijke macht: priesters
  
• In de literatuur: heiligenlevens
  
• Wereldlijke macht: adel
  
• In de literatuur: ridderromans
  
• Later bij de opkomst van de steden: burgers
  
• In de literatuur: didactisch
  
• Boeren en arbeiders horen bij geen enkele stand
  

Literatuur en taal

• Theocentrisch
  
• Luisterliteratuur en middelnederlands
  
• Troubadours/jongleurs/minstrelen
  
• Rijm
  
• Handschrift of codex
  
• Wiegendrukken of incunabelen
  

Het materiaal waarop de tekst is neergeschreven, heet de drager. In het geval van handschriften is dit voornamelijk papyrus, dierenhuid (waarvan perkament gemaakt werd) of papier. Handschriften bestaan in verschillende formaten: boek (codex), rol of ook losse vellen.

Middelnederlands: zo noemen we het Nederlands uit de periode van 1200 tot 1500. Driehonderd jaar is een lange tijd, en het oudste Middelnederlands uit de 13de eeuw ziet er dan ook een beetje anders uit dan het late Middelnederlands van de 15de eeuw. Maar belangrijker is dat er in die tijd eigenlijk alleen maar dialecten bestonden, een overkoepelende standaardtaal is pas veel later ontstaan.

Eerste of vroegste drukken na de uitvinding der boekdrukkunst.

Literatuur en taal

• Anoniem en met naam: functie van literatuur
• Diets: overkoepelende term voor allerlei   dialecten
• Middelnederlands

Frankische of Karelromans

Hoofdrol voor Karel de Grote

Oorsprong Noord-Frankrijk

Historische achtergrond

VB: Karel ende Elegast

VB: Het Roelantslied

Thema's: trouw en ontrouw in het feodale stelsel / moed / eer / geloof 

Ridder is vooral vechtersbaas

Hoofse romans

Hoofdrol voor Koning Arthur

Oorsprong Noord-Frankrijk

Geen historische achtergrond

VB: Walewein

Thema's: helpen van verdrukten; jonkvrouwen in nood

Ridder is hulpvaardig; rechtvaardig en hoffelijk

Karelromans

Hoofdrol: Karel de Grote

heeft bestaan; is actief; vecht zelf mee

Thema: trouw/moed/eer

Oorsprong: Noord-Frankrijk

Publiek: adel en ridders in opleiding

Hoofse romans

Hoofdrol: Koning Arthur

Fictief; ronde tafel; laat ridders vechten

Thema: hoofsheid

Oorsprong: Noord-Frankrijk

Publiek: adel en ridders in opleiding

Verschil in hiërarchie. Dit zie je terug in de rollen van de personages

Een queeste met avonturen

Karel ende Elegast

Morele lessen over hoe je moet leven

Van den Vos Reynaerde

Beatrijs

Exempelen om te laten zien hoe de mens goed (gelovig) kan leven en het slechte kan vermijden

Hoofsheid

Hoofsheid is aanbevolen gedragscode voor ridders

Wat betekent 'Hoofsheid'

Waarom is Jacob van Maerlant zo boos over het boek Karel ende Elegast?

Waarom is Jan van Boendale zo boos over het boek Karel ende Elegast?

Waarin verschilt keizer Karel en koning Arthur?

Karel is behalve leenheer ook leenman. Van wie?

Waaraan kun je zien dat de maatschappij theocentrisch gericht is?

Van vechterbazen tot hoofse liefde

Bekijk de film en geef antwoord op de volgende vragen:

• Waarom is Jacob van Maerlant zo boos over het boek     Karel ende Elegast?
  
• Waarom is Jan van Boendale zo boos over het boek   Karel ende Elegast?
  
• Waarin verschilt keizer Karel en koning Arthur?
  
• Karel is behalve leenheer ook leenman. Van wie?
  
• Waaraan kun je zien dat de maatschappij theocentrisch gericht is?
  

We gaan nu 10 minuten lezen

literatuur lezen

Karel ende Elegast

• Lees de komende 14 dagen het boek uit. Dit doe je thuis en in de klas.
• Huiswerk woensdag 31 januari: bestudeer de theorie van paragraaf 4 en 5 en maken vragen Dautzenberg, zie classroom opgave 3.2.
• Werk aan je literaire mindmap.

Wat is er gebeurd in 'Karel ende Elegast' vanaf het verlaten van Karel uit het kasteel tot nu toe?

We gaan nu 10 minuten lezen

Karel ende Elegast start lezen vanaf blz.23

Terugblik bestudeerde literatuur paragrafen 4 en 5

Wat zijn de kenmerken van een ridderroman?

Welk van deze kenmerken is niet van toepassing op de voorhoofse ridderroman/ Frankische roman?

1. Eer en trouw aan leenheer en God
2. Heftige duels waarin veel bloed vloeit
3. De omgangsvormen zijn zeer verfijnd
4. De vrouw speelt een ondergeschikte rol

Wat was het doel van Van den vos Reynaerde? (dierenverhaal)

1. De kerk kritisch een spiegel voorhouden
2. Arme mensen bekritiseren
3. Rijke mensen bekritiseren
4. De standenmaatschappij bekritiseren

Waarom is het bijzonder dat we de auteur van Van den vos Reynaerde weten?

1. Een auteur was een instrument van God
2. Auteurs zetten meestal niet hun naam onder hun tekst.
3. Van de meeste middeleeuwse teksten is de naam niet meer te lezen.
4. Auteurs beschouwden zichzelf niet als eigenaar van de tekst.

Tot welk genre behoort Van den vos Reynaerde?

1. Satire
2. Parodie
3. Fabel
4. Sprookje

Paragraaf 6 en 7

Dautzenberg

Lesdoelen:

Je kent de  kenmerken van de ballade en de elegie.

Je kunt aan het eind van de les vertellen over het middeleeuwse toneel.

Het lied in de middeleeuwen

• Mondeling overgeleverd
• Ballade = danslied
• kenmerk: sprongsgewijs verteld
• kenmerk: dialogen
• kenmerk: herhalingen
• Elegie = klaaglied naar aanleiding van de dood van een geliefd persoon
• kenmerk: gevoelens van smart en wanhoop
• Liederen waren vorm van vermaak waar men samen op kon dansen of naar luisteren.

Ballade

Komt van het Italiaanse ballata=danslied)

Alles wat bijzaak is of vanzelf spreekt wordt overgeslagen.

De beschrijving van de gebeurtenis wordt afgewisseld met dialogen en er zitten tal van herhalingen in. De sfeer is bijna altijd ernstig of somber.

Elegie

In engere zin is het een lyrisch gedicht n.a.v. de dood van een geliefd persoon. In ruimere zin is het een gedicht waarin gevoelens van smart en wanhoop worden uitgesproken.

Welke kenmerken van de ballade zag je in dit lied terug?

Het middeleeuwse toneel

• Bloeiende toneelcultuur Grieken en Romeinen in ME verdwenen. In ME weer bloei
• Eerst kerkelijke stukken/later wereldlijke stukken
• Doel: goedheid van Maria laten zien (geestelijke literatuur)
• Doel: bevolking een spiegel voorhouden
• Voorbeeld: Beatrijs/Mariken van Nieumeghen

De hoofse roman blz. 27

Ridder is hoffelijk en hulpvaardig

1. Klassieke roman: verhalen uit de klassieke oudheid verwerkt in middeleeuwse verhalen

2. Oosterse roman: andere culturen omgevormd naar middeleeuwse cultuur in middeleeuwse verhalen

3. Keltische roman: verhalen uit oude Keltische cultuur gebruikt in middeleeuwse verhalen: Arthurromans

Wat weet ik al?

Vertel in 3 minuten aan je buurman/buurvrouw wat je tot nu toe weet over de middeleeuwen. Je buurman/buurvrouw vult aan...

Aan de slag:

Je werkt aan je literaire mindmap (inleveren 12 februari)

Je leest Karel ende Elegast ( uitgelezen 14 februari)

Maak de vragen uit Dautzenberg (classroom): 5, 6.1, 6.2 en de tussentoets 4-7 (af 5 februari)

Wanneer is je literaire mindmap af?

De literaire mindmap neem je 12 februari mee naar de les.

 In deze les presenteer je in viertallen de mindmaps aan elkaar.

Deze verwerkingsopdracht heb je nodig voor je literaire presentatie in periode 4  (cijfer)