13.2 Het zit in de familie (deel 1)

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

13.2: Het zit in de familie (deel 1)

Leerdoelen

1. Recessieve en dominante overervingen toepassen in opdrachten/kruisingschema's.   

2. Uitleggen wat het betekent als iemand drager is. 

 

3. Geslachtsgebonden recessieve overervingen toepassen (met juiste notatie) in opdrachten/kruisingschema's.

Hoe krijg je een erfelijke aandoening?

• Monogeen een erfelijke aandoening die bepaald wordt door 1 gen. (albino)
• Recessieve overerving het ziekmakende allel is recessief. Als je heterozygoot bent, dan ben je drager.
• Dominante overerving het ziekmakende allel is          dominant.

Recessieve overerving

Liset heeft PKU

Ouders zijn beide heterozygoot

Ouders zijn drager

Waardoor zijn er weinig kleurenblinde meisjes?

• Geslachtsgebonden recessieve overerving het allel ligt op het X-chromosoom en erft recessief over.

• Geslachtsgebonden dominante overerving het allel ligt op het X-chromosoom en erft dominant over.

Een man en een vrouw hebben allebei de ziekte van Huntington (dominante overerving). Ze hebben al een gezonde dochter samen gekregen. Hoe groot is de kans dat hun volgende kind ook gezond is?

1. 100%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Uitleg vraag

Allelen: H= huntington en h= gezond, want huntington is dominant.
P-generatie fenotype: huntington vrouw x huntington man.
P-generatie genotype: Hh x Hh, want ze hebben al een gezond kind, dus allebei heterozygoot.

F1 (nakomelingen) genotype: HH, Hh, Hh en hh
Antwoord: gezond kind als hh; dit is 1 op de 4, dus 25%.

Twee ouders zijn drager van een recessief overervende ziekte. Zij zijn in verwachting van een kind. Hoe groot is de kans dat dit kind ook drager is?

1. 100%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Uitleg vraag

Allelen: F= gezond en f=ziek, want recessief overervend en drager mogelijk.
P-generatie fenotype: drager x drager= heterozygoot x heterozygoot
P-generatie genotype: Ff x Ff

F1 (nakomelingen) genotype: FF, Ff, Ff en ff
Antwoord: drager als Ff; dit is 2 op de 4, dus 50%.

Bij bananenvliegjes wordt de oogkleur o.a. bepaald door een gen gelegen in het X-chromosoom. Het allel voor rode oogkleur is dominant over het allel voor witte oogkleur.
Bij welke van de volgende kruisingen zullen alle mannelijke nakomelingen witogig zijn?

1. heterozygoot wijfje x roodogig mannetje
2. heterozygoot wijfje x witogig mannetje
3. witogig wijfje x roodogig mannetje
4. homozygoot roodogig wijfje x witogig mannetje

Uitleg vraag

Allelen: D= roodogig en d=witogig, want roodogig is dominant.
P-generatie fenotype: witogig wijfje x roodogig mannetje.
P-generatie genotype: X^dX^d x X^DY.
F1 (nakomelingen) genotype: X^DX^d (vrouwtjes) of X^dY (mannetjes).
F1 fenotype (mannelijk): X^dY en dus wit.

Bij kanaries komt een allel e voor dat X-chromosomaal en recessief is. Embryo's die geen allel E bezitten, sterven in een vroeg stadium.
Bij vogels hebben mannetjes twee X-chromosomen per lichaamscel en vrouwtjes één X- en één Y-chromosoom.
Een kanarievrouwtje paart met een homozygoot kanariemannetje.

Hoe groot is de kans dat het eerst-uitgekomen kanariemannetje heterozygoot is voor deze eigenschap?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 0%

Uitleg vraag

Mannetje= X^EX^E (dominant en je moet de E hebben, anders niet levensvatbaar)

Vrouwtje=X^EY (moet de E hebben, anders niet levensvatbaar).

Dus al het nageslacht heeft ook X^EX^E of X^EY en dus geen heterozygoten. 

Om te onthouden, erfelijke aandoeningen

Monogene aandoeningen worden veroorzaakt door een fout in één gen

Recessieve overerving: het ziekmakende allel is recessief

Dominante overerving: het ziekmakende allel is dominant
Geslachtsgebonden overerving: het ziekmakende allel zit in het x-chromosoom

Geslachtsgebonden overervende aandoeningen komen vooral voor bij jongens en mannen
Dragers zijn heterozygoot: het dominante gezonde allel overheerst het recessieve ziekmakende allel

Verwerken

• Maak de opdrachten 1-12 van 13.2 uit je werkboek.
• Klaar: kijk de vragen na (de antwoorden staan op It's Learning; zie planner)