12.2 Het zit in de familie (deel 1) 2022

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Welkom!

12.2: Het zit in de familie (deel 1)

Leerdoelen

•  Je kunt uitleggen wat monogeen betekend.
  

•  Je kunt uitleggen wat een recessief overervende ziekte is en hier voorbeelden van geven.
  

•  Je kunt uitleggen wat een drager is.
  

•  Je kunt uitleggen wat een dominant overervende ziekte en  geslachtsgebonden recessieve/dominante overerving is en hier kruisingsschema's bij opstellen en kansen bepalen. 

Bibliotheek tijd

• Lezen blz. 92-95
  
• Bestudeer bron 1-4
  

Lesdoelen 12.2
'Het zit in de familie'

• Je kan uitleggen hoe aandoeningen overerven.

• Je kan uitleggen hoe je eigenschappen in een stamboom weergeeft.

Hoe krijg je een erfelijke aandoening?

Erfelijke aandoeningen: veroorzaakt door foutjes in de genen. 

Monogeen: erfelijke aandoening bepaald door één gen (bv albinisme)

Recessief overervende ziekte: 

ziekmakende allel dat niet tot uiting komt bij een heterogeen genenpaar 

Drager: mensen die één recessief allel bij zich dragen en niet ziek zijn. 

Recessief overervende ziekte 

- Als beide ouders heterozygoot zijn voor een eigenschap (bv. Aa + Aa)

- Als de ziekte niet tot uiting komt, noem je het ziekmakende allel 'recessief' (bv 'a')

-> Is dochter ziek, dan is zij 'aa'.  

Dominant overervende ziekte

• Aa = ziek
• aa = gezond
• Kans op ziekte 50%
  

Zelf doen (havo)

Maken: opdracht 1 t/m 8

Weinig kleurenblinde meisjes

Geslachtsgebonden recessieve overerving:
als een aandoening veroorzaakt wordt door een  gen op het X-chromosoom en recessief is. ->
Vrouw heeft nog een ander X-chromosoom om 'te compenseren', dus mannen met x-chromosomale aandoening komt vaker voor. 

Noteren van geslachtsgeb.eigenschap:

voorbeeld: X^A en X^a. 

X-chromosomale afwijking -> voorbeeld

Voorbeeld: op Y-chromosoom zitten geen allelen voor de eigenschap kleurenblindheid. 

Zie afbeelding hiernaast. 

- Genotype vader met dominante allel noteer je als X^AY. (niet kleurenblind)

- Genotype van moeder noteer je als X^AX^a. (drager)

meisje kan alleen kleurenblind zijn als vader kleurenblind is en moeder drager. 

Waarvoor gebruik je een stamboom?

Stamboom: overzicht van een familie  waarin je de fenotypen van elk persoon voor een bepaalde eigenschap noteert. 

Zelf doen

Maken: opdracht 1 t/m 10

Welkom!

Gezamenlijk bespreken

Vraag 1 t/m 10

Uitwerkingen

Meer oefenen

biologiepagina.nl

Een man en een vrouw hebben allebei de ziekte van Huntington (dominante overerving). Ze hebben al een gezonde dochter samen gekregen. Hoe groot is de kans dat hun volgende kind ook gezond is?

1. 100%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Uitleg vraag

Allelen: H= huntington en h= gezond, want huntington is dominant.
P-generatie fenotype: huntington vrouw x huntington man.
P-generatie genotype: Hh x Hh, want ze hebben al een gezond kind, dus allebei heterozygoot.

F1 (nakomelingen) genotype: HH, Hh, Hh en hh
Antwoord: gezond kind als hh; dit is 1 op de 4, dus 25%.

Twee ouders zijn drager van een recessief overervende ziekte. Zij zijn in verwachting van een kind. Hoe groot is de kans dat dit kind ook drager is?

1. 100%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Uitleg vraag

Allelen: F= gezond en f=ziek, want recessief overervend en drager mogelijk.
P-generatie fenotype: drager x drager= heterozygoot x heterozygoot
P-generatie genotype: Ff x Ff

F1 (nakomelingen) genotype: FF, Ff, Ff en ff
Antwoord: drager als Ff; dit is 2 op de 4, dus 50%.

Bij bananenvliegjes wordt de oogkleur o.a. bepaald door een gen gelegen in het X-chromosoom. Het allel voor rode oogkleur is dominant over het allel voor witte oogkleur.
Bij welke van de volgende kruisingen zullen alle mannelijke nakomelingen witogig zijn?

1. heterozygoot wijfje x roodogig mannetje
2. heterozygoot wijfje x witogig mannetje
3. witogig wijfje x roodogig mannetje
4. homozygoot roodogig wijfje x witogig mannetje

Uitleg vraag

Allelen: D= roodogig en d=witogig, want roodogig is dominant.
P-generatie fenotype: witogig wijfje x roodogig mannetje.
P-generatie genotype: X^dX^d x X^DY.
F1 (nakomelingen) genotype: X^DX^d (vrouwtjes) of X^dY (mannetjes).
F1 fenotype (mannelijk): X^dY en dus wit.

Bij kanaries komt een allel e voor dat X-chromosomaal en recessief is. Embryo's die geen allel E bezitten, sterven in een vroeg stadium.
Bij vogels hebben mannetjes twee X-chromosomen per lichaamscel en vrouwtjes één X- en één Y-chromosoom.
Een kanarievrouwtje paart met een homozygoot kanariemannetje.

Hoe groot is de kans dat het eerst-uitgekomen kanariemannetje heterozygoot is voor deze eigenschap?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 0%

Uitleg vraag

Mannetje= X^EX^E (dominant en je moet de E hebben, anders niet levensvatbaar)

Vrouwtje=X^EY (moet de E hebben, anders niet levensvatbaar).

Dus al het nageslacht heeft ook X^EX^E of X^EY en dus geen heterozygoten. 

Verwerken

• Maak de opdrachten 1-10 van 12.2 uit je werkboek.
• Klaar: kijk de vragen na (de antwoorden staan op It's Learning; zie planner)
  

Leerdoelen

- Je kunt uitleggen wat monogeen betekend.

- Je kunt uitleggen wat een recessief overervende ziekte is en hier voorbeelden van geven.

- Je kunt uitleggen wat een drager is.

- Je kunt uitleggen wat een dominant overervende ziekte en geslachtsgebonden recessieve/dominante overerving is en hier kruisingsschema's bij opstellen en kansen bepalen.