Apathie (in het verpleeghuis)

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 1

Apathie

Team onderwijs@zorg

Leerdoelen

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Inleiding

Ongeveer de helft van de mensen met dementie krijgt te maken met apathie. Apathie is te herkennen aan verlies van initiatief en afname van spontaan gedrag, het minder uiten van emoties en minder interesse hebben in activiteiten en sociaal contact.

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Inleiding

Apathie heeft gevolgen voor de zelfstandigheid, gezondheid, het risico op overlijden en de kwaliteit van leven. 

Het onderbreken van apathie (een zinvolle daginvulling)kan bijdragen aan het welbevinden. Maar voor mensen met apathie is dit moeilijk: ze hebben anderen nodig om dit te realiseren.

Omgaan met mensen met apathie bij mensen met dementie kan bovendien lastig zijn voor naasten en zorgprofessionals.

(https://www.zorgvoorbeter.nl/tools/apathie)

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Wat is apathie eigenlijk?

"Mensen die de hele dag maar zitten", wordt ook wel eens over deze cliënten gezegd. Bij apathie is er geen of weinig initiatief, verminderde of geen interesse, en er is een minder emotionele reactie of betrokkenheid. Als er bijvoorbeeld in de huiskamer iets gebeurt, dan reageren deze bewoners er amper op. En als je hen vraagt een activiteit te doen, dan krijg je meestal een afwijzend antwoord.

Je spreekt van apathie als iemand dit gedrag langer dan vier weken heeft, voor een groot gedeelte van de dag.

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Kan iemand ook van nature kalm of introvert zijn??

In dat geval is het karakter en heeft iemand geen apathie. Bij apathie is er een duidelijke verandering: vóór de dementie was de cliënt bijvoorbeeld een opgewekt, sociaal persoon, die graag overal bij betrokken werd. Soms heeft iemand al apathie als hij in het verpleeghuis komt wonen, waardoor verzorgenden niet weten of dit altijd zo was. Daarom is het belangrijk om dit na te vragen bij mantelzorgers. Maar er kan ook iets anders aan de hand zijn dan apathie.

Iemand is bijvoorbeeld depressief, of heeft last van de bijwerkingen van een medicijn. Van bepaalde medicatie worden mensen wat suf en afgevlakt. Of iemand hoort slecht, waardoor de persoon zich afsluit van wat er om hen heen gebeurt. Je moet eerst dingen uitsluiten, voor je echt kunt zeggen of iemand apathie heeft.

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Waardoor wordt de apathie veroorzaakt?

We weten dat bepaalde hersennetwerken betrokken zijn bij apathie bij dementie. Je ziet dat deze netwerken beschadigd raken en daardoor minder goed functioneren of samenwerken. Je ziet dat ook bij andere aandoeningen waarbij apathie voorkomt, zoals de ziekte van Parkison en het syndoom van Korsakov. Hoe deze hersennetwerken beschadigen hangt van de aandoening af. Bij de ziekte van Alzheimer beschadigen de hersencellen doordat er in de cellen bepaalde eiwitten klonten, of er ontstaat een soort kluwen van eiwitten. En bij een hersenbloeding beschadigen de hersencellen doordat ze minder doorbloed raken en afsterven. 

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Heeft iemand zelf last van apathie?

Meestal voelen mensen met apathie zich niet somber, nee. Maar toch is het belangrijk om er iets aan te doen. Omdat we inmiddels uit mijn promotieonderzoek https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28791690/ weten dat het risico op overlijden groter is als iemand apathie heeft. Mensen met apathie die in het verpleeghuis wonen gaan sneller dood dan mensen zonder apathie. We hebben gekeken of dit samenhing met de cognitieve stoornissen of een depressie en dat is niet zo. Andere oorzaken hebben we niet onderzocht, maar ik vermoed omdat iemand met apathie minder snel aangeeft wanneer het niet goed gaat. Omdat mensen met apathie nu eenmaal moeilijk op gang komen en weinig initiatief tonen. Ze eten en drinken minder makkelijk en zullen niet uit zichzelf een verzorgende aan de mouw trekken als ze dorst hebben. Ook reageren ze minder snel op lichamelijke prikkels, zoals pijn of naar het toilet moeten. Daardoor stijgt de kans complicaties.

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Wat ontdekte je nog meer in je onderzoek?

Dat de kwaliteit van leven toeneemt als je apathie onderbreekt. Door bijvoorbeeld iemand mee te nemen naar een activiteit of door écht contact te maken en de cliënt te betrekken bij dagelijkse werkzaamheden of zorgmomenten.

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Wat dat gaat nu heel moeilijk?

Zeker. Ten eerste wordt apathie vaak niet herkend. Verzorgenden denken algauw dat iemand gewoon geen zin heeft, of dat de cliënt van nature een kalm persoon is. Als ze iets voorstellen aan de persson met apathie, krijgen ze meestal "Nee" of "Ik heb geen zin" te horen. Maar iemand met apathie kan helemaal niet inschatten of hij wel of geen zin heeft. Vaak kan hij de situatie niet overzien, iets wat vaker voorkomt bij dementie. En zegt hij automatisch nee. Dit kan best ingewikkeld voelen, want we leren als zorgverlener om de cliënt serieus te nemen en mee te gaan in de behoeftes en beleving. Maar in dit geval moet je weten dat de bewoner dit niet kán aangeven

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Wat is een vooroordeel over apathie?

‘Dat het onwil is. Dat is niet zo, een persoon met apathie kan niet simpelweg niet goed aangeven wat hij wil. Het is niet de wens van de persoon, als hij ergens geen zin in heeft, maar het is 9 van de 10 keer de apathie. Voor naasten en verzorgenden kan het daarom lastig zijn om met apathie om te gaan. Soms blijven ze stimuleren en aan een bewoner trekken om een reactie te krijgen. Of ze geven op en stimuleren de client niet meer “Want meneer wil het toch niet”. Beide kan zorgen voor gevoelens van onzekerheid, frustratie en machteloosheid bij de zorgverlener.’

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Tot nu toe is er weinig aandacht voor apathie bij dementie, hoe komt dat?

Ja, heel jammer, want apathie bij dementie komt heel vaak voor: de helft van de mensen met en zonder dementie krijgt apathie. Doordat mensen met apathie niet opvallen, worden ze snel over het hoofd gezien. Zorgverleners hebben het al druk genoeg, dus meestal krijgt luidruchtiger onbegrepen gedrag eerder de aandacht. Dat is ook gedrag waar verzorgenden direct last van hebben. Bij mensen met apathie wordt algauw gedacht: mevrouw zit tevreden en ze wil niets,

prima. Dat is echt te makkelijk gedacht. Deze mensen verdienen ook aandacht en er valt zeker iets positiefs te halen, voor cliënt, naasten én verzorgenden. Want toen we checkten hoe SABA bevalt, gaven verzorgenden en naasten aan dat ze zich vaardiger voelden om met apathie om te gaan, dat er meer aandacht was voor kleinschalige activiteiten en bezigheden en er meer tevredenheid was over succesvol contact met de persoon met apathie.’

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Wat kun jij doen?

Mensen met apathie hebben anderen nodig om te komen tot gedrag, gedachten en emoties. Dat doen ze niet expres, ze kunnen het niet zelf. Jij als naaste bent een belangrijke hulp in het maken van contact. En in het ondernemen van dagelijkse bezigheden en activiteiten. Maar het omgaan met eimand met apathie kan lastig zijn. Je kan het als zwaar ervaren, of het idee hebben dat je iets verkeerd doet.

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Tips (voor naasten)

Wees tevreden met kleine reacties. Het is al fijn als degene met apathie even in beweging komt. Of een kleine reactie laat zien zoals een glimlach of een antwoord. Let op deze kleine reacties, dat kan je helpen vol te houden op moeilijke momenten.

Neem de tijd om contact te maken. Ga bij je naaste zitten en kijk hem/haar aan. Leg dan een hand op de arm of schouder, als je

denkt dat diegene dat wil. Dit kan helpen met contact maken

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Tips (voor naasten)

Doe het samen. Anderen kunnen je tot steun zijn en helpen. Vraag

buren, kennissen, vrienden en familie om iets met je naaste te

doen. Bijvoorbeeld samen een spelletje doen of wandelen.

Genoeg is genoeg. Samen iets ondernemen hoeft niet perse lang te duren om waardevol te zijn. Als je naaste na een kopje koffie drinken wegkijkt en moe is, is het genoeg. Je hebt de apathie onderbroken met een plezierige activiteit!

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Video SABA

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Video kennissessie (UKON)

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Leerdoelen

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

Inleiding

https://www.ukonnetwerk.nl/media/rhngqxyz/saba-wat-is-apathie-verdieping-artikel-tvv-onderbreek-apathie-bij-dementie-met-gratis-toolbox.pdf

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

1.

2.

3.

4.

5.

Vervolg

Maar ga niet (te veel) over je eigen grenzen bij het volgen van alle patronen van de ander.
Probeer rustig en duidelijk uit te leggen waarom het onmogelijk is te voldoen aan dat wat de ander wenst of wil. Gebruik daarbij zakelijke argumenten (tijd, middelen), vermijd emotionele argumenten. Gebruik beperkt relationele argumenten.
Houd voor ogen dat de ander slecht kan invoelen. Dat is geen onwil, maar onvermogen.
Probeer je eigen normen niet leidend te laten zijn bij hoe de ander zijn leven vormgeeft.
Vermijd indringend oogcontact.

Team onderwijs@zorg  -  Opleiding Verzorgende IG - BBL

6.

7.

8.

9.

10.