Tussenletters in samenstellingen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Na deze les kun je

samenstellingen met en zonder tussenletters correct spellen

Doel van de les

Wat is een samenstelling?
Noem voorbeelden.

Theorie (samenstelling)

Een samenstelling = twee of meer losse woorden aan elkaar geplakt:

stoel + poot = stoelpoot                       

tafel + kleed = tafelkleed

voet + bal + veld = voetbalveld

Wat is de juiste spelling van de volgende samenstelling:

stad + schouwburg

1. stadsschouwburg
2. stadschouwburg

Theorie: tussen -s

- gebruik altijd een tussen -s als je die hoort:
jongensboek / stationsrestauratie

- begint woord 2 met een s-klank? Verander dan woord 2 door een woord dat niet met een s-klank begint (bv. 'kat')! Dan hoor je of er een s komt of niet

bedrijf + chef    --> bedrijf + kat     -->  bedrijfskat,  dus bedrijfschef

station + straat --> station + kat    -->  stationskat, dus stationsstraat

schoonheid + slaapje

1. schoonheidsslaapje
2. schoonheidslaapje

gezelschap + spel

1. gezelschapsspel
2. gezelschapspel

huis + sleutel

1. huissleutel
2. huisleutel
3. huisssleutel
4. huis-sleutel

Samenstellingen met tussen '(e)n'

Sleep naar de goede plek.

Tussen '(e)n'

Geen tussen '(e)n'

pan + koek

groente + soep

boek + legger

geboorte + cijfer

Theorie: tussen -(e)n

Basisregel = als het eerste deel van de samenstelling

                           - een zelfstandig naamwoord is en

                           - alléén een meervoud heeft op -n of -en

                           dan schrijf  je -(e)n!!

eik + boom = eikenboom                            kat + bak = kattenbak        
blinde + school = blindenschool            krant + kop = krantenkop

Dus: wat is de basisregel
voor de tussen -(e)n?

Theorie (uitzonderingen)

Je schrijft géén tussen-(e)n als het eerste woord van de samenstelling:

1. geen ZNW is       hogeschool, platteland, huilebalk

2. geen meervoud heeft     tarwebrood, benzinegeur

3. alleen een meervoud op -s heeft    aspergesoep, douchekraan

Theorie (uitzonderingen)

Je schrijft géén tussen-(e)n als het eerste woord van de samenstelling:

4. een meervoud op -s én -(e)n heeft       groenteboer, geboortecijfer

                                                (groenten & groentes; geboorten & geboortes!)

5. a. de samenstelling is in zijn geheel een BVN  + b. het eerste deel versterkt betekenis het tweede deel: reuzeleuk, apetrots, beregoed

Theorie (uitzonderingen)

Je schrijft géén tussen-(e)n als het eerste woord van de samenstelling:

6. het eerste deel is enig in zijn soort   Koninginnedag, maneschijn, Onze-lieve-Vrouwekerk

7. 'versteende' uitdrukkingen: delen van de samenstellingen zijn nauwelijks meer te herkennen: bruidegom, papegaai

(zie voor lijst: versteende uitdrukkingen)

Klik op de goede samenstelling:

reet + goed

1. retegoed
2. retengoed

retegoed

want:

samenstelling is BVN

+

eerste deel versterkt betekenis tweede deel

Klik op de goede samenstelling:

pan + koek

1. pannekoek
2. pannenkoek

pannenkoek

want:

het eerste deel is een ZNW met een meervoud op -en

(extra 'n' nodig vanwege uitstpraak;

anders staat er 'panenkoek')

Klik op de goede samenstelling:

zon + straal

1. zonnestraal
2. zonnenstraal

zonnestraal

want:

het eerste deel is enig in z'n soort

Klik op de goede samenstelling:

gerst + korrel

1. gerstekorrel
2. gerstenkorrel

gerstekorrel

want:

het eerste deel is een ZNW dat geen meervoud heeft!

(het meervoud van gerst = gerst)

Klik op de goede samenstelling:

hoogte + verschil

1. hoogteverschil
2. hoogtenverschil

hoogteverschil

want:

het eerste deel is wel ZNW

maar heeft twee meervoudsvormen:

hoogten en hoogtes

Klik op de goede samenstelling:

seconde + wijzer

1. secondenwijzer
2. secondewijzer

secondewijzer

want

het eerste deel is wel ZNW
maar heeft twee meervoudsvormen:

seconden en secondes

Klik op de goede samenstelling:

spin + wiel

1. spinnenwiel
2. spinnewiel

spinnewiel

want:

het eerste deel is géén ZNW,

maar een WW!

(komt van het WW 'spinnen')

Klik op de goede samenstelling:

plat + land + school

1. plattenlandschool
2. plattenlandsschool
3. plattelandsschool
4. plattelandschool

plattelandsschool

geen -n want:

het eerste deel is géén ZNW, maar een BVN: plat!

maar wel +s

(vervang 'school' maar door 'kat': je hoort een 's', dus schrijf je een 's'!

Leg uit waarom het 'roggebrood' is en niet 'roggenbrood'.