§6.2 De samenleving in de vroege middeleeuwen - Boeren en de adel

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

§6.2 De samenleving in de middeleeuwen

Boeren en de adel

Planning

Deze les de adel en de boeren (2de en 3de stand)

Volgende les de geestelijken (1ste stand)

Lesdoelen

Je kan uitleggen:

• Wat horigen zijn
• Wat het hofstelsel is
• Welke soorten adel er zijn
• Wat het leenstelsel is

Filmpje

Een boer in de middeleeuwen

Drie groepen

In de middeleeuwen had je in de samenleving drie standen:

Geestelijken

Adel

Boeren

Elke groep heette  een stand. Letterlijk waar jij staat in de maatschappij, wat jouw plek is. 

Filmpje

Hoe de drie groepen verdeeld waren

Sleep de kenmerken naar de juiste standen

Eerste stand

Tweede stand

Derde stand

De geestelijken

De adel

De boeren

Moest vechten

Moest werken

Moest bidden

Het Domein

In de middeleeuwen was bijna iedereen een boer

Boeren werkten op het land, maar dat was vaak niet van hen

Dit was vaak van een rijke heer of van een klooster

Dit gebied van de heer werd het domein genoemd

De horige

De boeren op het domein waren geen slaven

Maar weinig boeren waren echt vrij

Zo mochten ze bijvoorbeeld niet weg zonder toestemming

Deze halfvrije boeren noemen we horigen

Komt van het oude woord "ghehorich" wat gehoorzamen betekent. Horigen waren dus gehoorzaam (aan de heer)

Waarom horige worden?

De boeren kozen er vaak voor om horige te worden

Dit deden ze omdat het een onveilige en arme  tijd was

De heer kon de boeren beschermen

In ruil daarvoor deden ze klusjes voor de heer: herendiensten

Hij had wapens en een burcht (kasteel)

Wat is geen reden om horige te worden?

1. Armoede
2. Criminaliteit
3. Honger
4. Onveiligheid

Het hofstelsel

Het domein werd soms ook wel het hof genoemd

De horigen werkten dus op het hof van de heer

In ruil daarvoor gaf de heer bescherming op het hof

Deze afspraak noemen we het hofstelsel

Hofstelsel

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer

(de heer)

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

De edelen

Eignaars van de grond, bestuurden het land, zorgden voor rechtspraak en voerden oorlog

Huis van de heer

Vaak niet meer dan een iets groter houten huis met een muur. Hierkonden de boeren schuilen bij een aanval.

Ophaalbrug

Kan gesloten worden bij een aanval

Gracht

Extra verdediging tijdens een aanval

Simpele huizen

Binnen de muren voor de belangrijkste mensen

Boomgaard

Ook binnen de muren werd voedsel verbouwd. Alle opbrengst hier was voor de heer

Boer buiten de muur

Er waren twee soorten boeren:

1. Vrije boeren: bezaten hun eigen grond
2. Horigen: hadden geen bezit en moesten werken voor de heer

Herendiensten

Horigen werden door de heer beschermd en gevoed, maar daar wilde de heer wel iets voor terug

De heer kon vragen om herendiensten

• graan malen
• druiven persen
• vechten voor de heer
• graan betalen
• wegen onderhouden
• gracht graven

Akker

Ook buiten de muren werd op het land gewerkt. Dit werd gedaan door de horigen.

Weiland

Buiten de muren lagen weilanden voor de dieren

Filmpje

Horigen

Filmpje

Het leven van een middeleeuwse boer

Rondreizend bestuur

Het rijk van Karel de Grote was erg groot:

Om dit te besturen wilde hij overal in zijn rijk zijn

Vaak stuurde hij een boodschapper, maar hij reisde zelf ook veel

Maar het was te traag en nam veel tijd in beslag

Er moest toch een betere manier zijn...

Het leenstelsel

Karel de Grote vroeg hulp aan de adel

Deze edelen mochten dan een stuk van het rijk besturen

Het gebied bleef van Karel, maar ze mochten het lenen

Dit noemen we het leenstelsel

Je kon graaf of hertog worden:

• Graaf: De baas in een klein gebied, een graafschap. Dit was minder belangrijk
• Hertog: De baas in een groot gebied, een hertogdom (bijvoorbeeld Brabant). Dit was erg belangrijk

De afspraken

De Leenheer

Houdt het gebied in bezit, maar leent het gebied aan iemand van adel.

De Leenman

Mag het gebied lenen en:

- Bestuurt het gebied

- Spreekt er recht

- Levert soldaten

- Mag inkomsten van het gebied houden

- Moet de leenheer trouw zijn

De persoon die een gebied uitleent

De persoon die een gebied leent

Bij wie hoort het?
Moet soldaten leveren

1. Leenheer
2. Leenman

Bij wie hoort het?
Mag rechtspreken

1. Leenheer
2. Leenman

Bij wie hoort het?
Leent het gebied uit

1. Leenheer
2. Leenman

Bij wie hoort het?
Mag de inkomsten van het gebied houden

1. Leenheer
2. Leenman

Probleem met leenstelsel

Veel leenmannen deden alsof het gebied hun bezit was

Soms gingen leenmannen het gebied opnieuw uitlenen

Op deze manier kreeg je achterleenmannen

Hierdoor hadden middeleeuwse koningen weinig macht

Zet de namen op de juiste plek

Leenheer

Leenman

Achterleenman

Verschillen tussen leenstelsel en hofstelsel

Leenstelsel	Hofstelsel
Afspraak tussen belangrijke edellieden (koning/hertogen)	Afspraak tussen lagere mensen (ridder/geestelijke/boer)
Gaat over een groot gebied (provincies van landen)	Gaat over een klein gebied (een dorp met omgeving)
Bepaalt hoe een gebied bestuurd wordt (politiek)	Bepaalt hoe mensen zichzelf onderhouden en met elkaar omgaan (economie/sociaal)

Resumé

Pak je schrift

Schrijf voor jezelf op (of bedenk 4 vragen over) wat we deze les besproken hebben

Wie, Wat, Waarom, Wanneer