§5.3 Machtige heren, halfvrije boeren – Het hofstelsel

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 1

Wat gaan we komende weken doen

Deze week: Hofstelsel (5.3)

Volgende week: Verspreiding van het Christendom (5.2) en de opkomst van de Islam (5.4)

23 Juni: Herhalen voor de toets

28 juni: Laatste geschiedenistoets van het schooljaar

Herhaling vorige les

Wiens taak is het?
Moet soldaten leveren

1. Leenheer
2. Leenman

Wiens taak is het?
Mag rechtspreken over het geleende gebied

1. Leenheer
2. Leenman

Wiens taak is het?
Leent een gebied uit

1. Leenheer
2. Leenman

Wiens taak is het?
Krijgt de opbrengsten van het geleende gebied

1. Leenheer
2. Leenman

Horigen

Leenman

Achterleenman

Leenheer

§5.3 Machtige heren, halfvrije boeren 

Het hofstelsel

Lesdoelen

Je kan uitleggen:

• Wat een domein is
• Wat horigheid is
• Hoe horigheid ontstond
• Hoe het hofstelsel werkte

In de middeleeuwen was bijna iedereen boer.

Hoe was het om middeleeuwse boer te zijn?

Het domein

De meeste boeren leefden op een 

domein: dorp met agrarisch

land dat wordt bewerkt volgens

het hofstelsel.

Het gebied behoort tot

een edelman of een klooster

Het leven op een domein:

De boeren op het domein waren geen slaven

Maar ze waren ook niet echt vrij

Zo mochten ze bijvoorbeeld niet weg zonder toestemming

Deze halfvrije boeren noemen we horigen

Komt van het oude woord "ghehorich" wat gehoorzamen betekent. Horigen waren dus gehoorzaam (aan de heer)

Het ontstaan van het Hofstelsel:

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer

(de heer)

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

Conclusie: 

Een horige boer:

Behoort tot het domein, is gebonden aan het land van de heer. Als de heer het land verkoopt of weggeeft, doet hij dat met de horigen die erbij horen.

Een horige mag niet:

-Het domein zonder toestemming verlaten

-Trouwen zonder goedkeuring van de heer.

Een horige moet:

- Belasting betalen

- Herendiensten doen

De edelen

Eignaars van de grond, bestuurden het land, zorgden voor rechtspraak en voerden oorlog

Huis van de heer

Vaak niet meer dan een iets groter houten huis met een muur. Hierkonden de boeren schuilen bij een aanval.

Ophaalbrug

Kan gesloten worden bij een aanval

Gracht

Extra verdediging tijdens een aanval

Simpele huizen

Binnen de muren voor de belangrijkste mensen

Boomgaard

Ook binnen de muren werd voedsel verbouwd. Alle opbrengst hier was voor de heer

Boer buiten de muur

Er waren twee soorten boeren:

1. Vrije boeren: bezaten hun eigen grond
2. Horigen: hadden geen bezit en moesten werken voor de heer

Herendiensten

Horigen werden door de heer beschermd en gevoed, maar daar wilde de heer wel iets voor terug

De heer kon vragen om herendiensten

• graan malen
• druiven persen
• graan betalen
• wegen onderhouden
• gracht graven

Akker

Ook buiten de muren werd op het land gewerkt. Dit werd gedaan door de horigen.

Weiland

Buiten de muren lagen weilanden voor de dieren

Leenstelsel

Hofstelsel

Horigen

Domein

Economie

Politiek 

Leenheer

Trouw / macht

Autarkisch

Verschillen tussen leenstelsel en hofstelsel

Leenstelsel	Hofstelsel
Afspraak tussen belangrijke edellieden (koning/hertogen)	Afspraak tussen lagere mensen (ridder/geestelijke/boer)
Gaat over een groot gebied (provincies van landen)	Gaat over een klein gebied (een dorp met omgeving)
Bepaalt hoe een gebied bestuurd wordt (politiek)	Bepaalt hoe mensen zichzelf onderhouden en met elkaar omgaan (economie/sociaal)

Huiswerk

Lees 5.3

Maak vragen 1t/m 9

Standenmaatschappij

3 groepen

In de middeleeuwen had je in de samenleving drie standen:

Geestelijken

Adel

Boeren/horigen

Elke groep heette  een stand. Letterlijk waar jij staat in de maatschappij, wat jouw plek is. 

Standenmaatschappij

Geestelijkheid en edelen

Hebben heerlijke rechten:

• jachtrecht
• molenrecht
• spreken van rechten

Betalen geen belastingen

geestelijkheid

adel

boeren

bidden

beschermen

werken

voorrechten
of privileges

Standenmaatschappij

Boeren

Hebben vooral plichten:

• herendiensten
• molen verplicht gebruiken

Betalen wel belastingen

geestelijkheid

adel

boeren

bidden

beschermen

werken

voorrechten
of privileges

belastingen

Welk stand had geen privileges?

1. Geestelijkheid
2. Adel
3. Boeren

Welk stand moest belasting betalen?

1. Geestelijkheid
2. Adel
3. Boeren

Tot welke stand kon je wel toetreden?

1. Geestelijkheid
2. Adel
3. Boeren

Geestelijkheid

Adel

Boeren

abt

horige

monnik

vechten

werken

bidden

herendienst

hofmeester

belasting

ridder