Staatsinrichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Historisch Overzicht vanaf 1848 en Staatsinrichting

LES 1

Nederland van 1848 tot 2000

Wat is staatsinrichting?

Staatsinrichting is de wijze waarop de staat, 

zijn regering en zijn bestuur zijn ingericht. 

Bij geschiedenis leer je vooral hoe dit in Nederland is ontstaan;

democratie/dictatuur

democratie: de bevolking kiest wie hen bestuurt 

dictatuur: er is één iemand of een klein groepje  mensen die beslist wat er gebeurt in een land 

Wat weten jullie al?

1848

Lesdoelen: les 1

 1. Je weet wat censuskiesrecht is en wat een parlementaire democratie is.

 

 2. Je kan in je eigen woorden uitleggen waarom Nederland in 1848 een parlementaire democratie werd.

3. Je kunt met 3 voorbeelden uitleggen hoe de macht in Nederland is verdeeld.  

Parlementair stelsel

Voor 1848

• Macht bij de koning
• Koning benoemt leden van het parlement
• Koning is verantwoordelijk voor beleid

Ik alleen beslis alles.

Deze revoluties sloegen ook over naar Nederland. Hier was op dat moment Koning Willem II de baas. Het Nederlandse volk had weinig invloed op de politiek: Koning Willem II besliste vrijwel alles. Een groep burgers - de Liberalen - vond dat er een nieuwe grondwet moest komen. Maar de koning wilde van niets weten! 

Theorie

De grondwet

• 1848: Veel onrust in Europa. Het volk wil meebeslissen
• Koning Willem 2 ondertekent een nieuwe grondwet
• Alle burgers zijn gelijk
• Parlement en regering zijn aan de macht
• Vrijheid van meningsuiting

Politiek in de 19e eeuw. 

De invoering van de grondwet van 1848 was de basis voor de moderne politiek die wij nu kennen. Politieke partijen, zoals in onze tijd waren er nog niet

Verandering:

• Absolute macht van de koning weg
• Macht bij het parlement (1e & 2e kamer)
• De ministers zijn verantwoordelijk voor de daden van de regering

'Ik alleen beslis alles'

_________

De grondwetswijziging

Na 1848

• De koning beslist niets zelf, de ministers besturen het land
• Ministers moeten voor elke beslissing toestemming vragen aan de volksvertegenwoordiging

• Censuskiesrecht: alleen mensen mogen stemmen die 

     een bepaald bedrag aan belasting betalen (Rijke mensen)

Liberalen

Van het woord Liber, wat vrijheid betekent

De liberalen waren rijke mannen die wilden dat de burgers meer macht kregen en de overheid alleen zou zorgen voor orde en veiligheid

Daarvoor was er een grondwet nodig ( daar staan alle rechten en plichten van burgers en overheid in)

Noteren  (belangrijk):

Uit angst om zijn macht te verliezen, laat koning Willem II in 1848 de liberaal Thorbecke een nieuwe grondwet schrijven: de koning levert wel zijn macht in, maar mag wel koning blijven. 

1848

Koning Willem II wordt bang en geeft Johan Thorbecke de opdracht een nieuwe grondwet te maken.

Nederland wordt een constitutionele monarchie .

constitutie = grondwet

monarchie= land met koning

Gevolgen 

• Wat stond er in de nieuwe grondwet:
  

1. Koning is onschendbaar ( de minister krijgt altijd 'de schuld' en moet aftreden als er iets fout gaat)
2. Ministeriële verantwoordelijkheid (Dit betekent: de ministers zijn verantwoordelijk voor de daden van de de koning)

3e gevolg grondwet 

3.  Mensen die rijk genoeg waren en belasting betalen mochten het parlement kiezen, dat heet censuskiesrecht

De grondwetswijziging

Na 1848

• De koning beslist niets zelf, de ministers besturen het land
• Ministers moeten voor elke beslissing toestemming vragen aan de volksvertegenwoordiging

• Censuskiesrecht: alleen mensen mogen stemmen die 

     een bepaald bedrag aan belasting betalen (Rijke mensen)

Door de grondwet van Thorbecke werd Nederland een parlementaire democratie: elke vier jaar bepalen de Nederlanders die kiesrecht hebben wie het land mogen besturen. 

Eerst hadden alleen mensen die vanaf een bepaald bedrag aan belasting betaalden kiesrecht: dit heet censuskiesrecht.

De volksvertegenwoordiging – het parlement – heeft sinds 1848 veel macht, maar niet alle macht. De macht is in ons land namelijk in drie stukken opgedeeld. 

Theorie

Parlementaire democratie

• Democratie = het volk regeert
• Parlement = volksvertegenwoordiging -> Dit zijn mensen die gekozen zijn door de burgers. Zij besturen namens ons het land.

Parlement = Volksvertegenwoordiging = Eerste en Tweede Kamer = Staten-Generaal => 

Al deze woorden hebben dezelfde betekenis!

Parlementaire Democratie = het volk regeert via een gekozen volksvertegenwoordiging.

Nederland is een Rechtsstaat

• Land waarin burgers EN overheid zich aan de wet moeten houden
• Niemand wordt zomaar opgepakt
• Iedereen krijgt een eerlijk proces
• Machtenscheiding

Basis van een Rechtsstaat = Machtenscheiding-> zo wordt misbruik voorkomen.

3 machten => zij controleren elkaar:

1- Rechterlijke macht: onafhankelijke rechters

2- Wetgevende macht: parlement + regering

3- Uitvoerende macht: regering

1. De macht om wetten te maken en wetten veranderen heet de wetgevende macht. Deze macht ligt bij het parlement.  

2. De macht om wetten uit te voeren, heet de uitvoerende macht. De regering heeft deze macht. 

3. De macht om mensen te straffen is de rechterlijke macht. Deze hoort bij de rechters.  

Theorie

Historisch Overzicht vanaf 1848 en Staatsinrichting

LES 2

Nederland van 1848 tot 2000

1.  je kan met behulp van voorbeelden het verschil tussen klassieke en sociale grondrechten aangeven.

  

2. Je weet het verschil tussen een coalitie en een oppositie.  

  

3. Je weet wat de twee taken zijn van het parlement.  

Lesdoelen: les 2

De Grondwet -> grondrechten!

Klassieke Grondrechten:

- vrijheidsrechten

- staan al > 100 naar in de Grondwet

• Vrijheid van godsdienst
  
• Geen discriminatie
  
• Vrijheid van mening
  
• Vrijheid van drukpers
  
• Vrijheid van vereniging/vergadering
  
• Vrijheid van onderwijs
  

=> begint steeds met "vrijheid van ..."

• 
  

Regering en Parlement: Hoe werkt het?

Tweede Kamer:

• 150 leden
• direct gekozen
• elke 4 jaar
• burgers 18+jr en NL nationaliteit

Eerste Kamer:

• 75 leden
• indirect gekozen (via omweg)
• elke 4 jaar
• door Provinciale Staten

Tweede Kamer in Den Haag

Eerste Kamer in Den Haag

Verkiezingen

=> Burgers stemmen op iemand van een politieke partij

• de partijen met de meeste stemmen -> kabinet/regering
• samenwerkende partijen noem je COALITIE
• partijen die niet in de regering zitten heten OPPOSITIE

De Tweede Kamer:

• 150 zetels. De verkiezingen bepalen hoeveel zetels (stoelen) een partij krijgt
• Om beslissingen te nemen moet er een meerderheid voor een wetsvoorstel stemmen (de helft + 1)
• Daarom moeten partijen samenwerken: de coalitiepartijen
• Zij leveren ministers voor de regering.
• De partijen die niet in de regering zitten zijn oppositiepartijen

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

Coalitie en oppositie

• In Nederland is geen enkele partij groter dan de meerderheid van de Tweede Kamer.
  
• Om die meerderheid wel te hebben, moeten partijen samenwerken. 
• Partijen die in de regering samenwerken, heten: coalitie.
• Partijen die niet in de regering zitten, maar wel in de Tweede Kamer, heten: oppositie

Taken van het parlement

• Parlement: controleren regering + wetten maken
• Regering: uitvoeren wetten + wetten maken

=> Hoogste macht = parlement!

• zij controleren de regering
• zij moeten alle wetsvoorstellen goedkeuren
• zij kunnen ministers/kabinet ontslaan

Taken van het parlement 

• Taak 1: Maken + goedkeuren wetten:
  
  
• Tweede kamer heeft 2 speciale rechten -->
  
  
• Recht van amendement: wetsvoorstellen ministers wijzigen of aanvullen
• Recht van initiatief: zelf een wetsvoorstel indienen

Taken van het parlement 

• Taak 2. Controleren van de regering
  
• daarvoor 3 rechten:
• Recht van budget/begroting: Ministers moeten vertellen waar geld naartoe gaat. Parlement moet dit goedkeuren. 
• Recht van interpellatie: Minister om informatie vragen. 
• Recht van enquete: buiten de minister om onderzoek laten doen naar iets. 

Rechten van het parlement:

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen
• Het recht van amendement: wetsvoorstellen wijzigen  

• Het recht van budget: Het recht om de begroting te controleren en deze als wet goed- of af te keuren 
• Het recht van interpellatie: Het recht een minister te ondervragen over een besluit of uitspraak
• Het recht van enquête: Het recht om een zaak tot op de bodem uit te zoeken (een onderzoek instellen)

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

Rechten van ministers en de Eerste en Tweede Kamer

Alleen de
Tweede Kamer

Eerste - en
Tweede Kamer 

Rechten van het parlement:

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen
• Het recht van amendement: wetsvoorstellen wijzigen
   
• Het recht van budget: Het recht om de begroting te controleren en deze als wet goed- of af te keuren
   
• Het recht van interpellatie: Het recht een minister te ondervragen over een besluit of uitspraak
• Het recht van enquête: Het recht om een zaak tot op de bodem uit te zoeken (een onderzoek instellen)

Nederland als parlementaire democratie

DeBoze burgers

Rechten van ministers en de Eerste en Tweede Kamer

Wetgevende bevoegdheid

Wetgevende en controlerende

bevoegdheid

Controlerende bevoegdheid

Controle-middelen Parlement

Tweede Kamer:                              Eerste Kamer:

• Recht van Amendement             niet
• Recht van Initiatief                    niet
• Recht van Interpellatie              wel
• Recht van Enquête                     wel
• Recht van Budget                       wel

** De Eerste Kamer heeft ALLEEN controlerende bevoegdheden!

** De Tweede Kamer heeft 2 wetgevende bevoegdheden

Voordelen twee-kamersysteem

• Extra (juridisch-technische) controle

• Moment van bezinning

• Leden van de Eerste Kamer (senatoren) staan wat verder van de politiek af

Nadelen twee-kamersysteem

• Wetsvoorstellen duren langer

• Kost meer (belasting-)geld

• Chambre du doublure (Kamer van herhaling)

Samenvatting: Opdracht maken

Geef antwoord op de volgende vragen:

- wat is het verschil tussen de Eerste en de Tweede kamer

- Wie zitten er in de regering

- Wie zitten in het kabinet

- Geef een ander woord voor het begrip parlement.

- Welke rechten heeft de Tweede Kamer

- Welke rechten heeft de Eerste Kamer?

- Hoe verloopt een wetsvoorstel?

- Hoe kun je de verkiezingen winnen?

- Wat is het verschil tussen coalitiepartijen en oppositiepartijen?

Historisch Overzicht vanaf 1848 en Staatsinrichting

LES 3

Nederland van 1848 tot 2000

1. Theorie

- Liberalisme-Socialisme-Confessionalisme-Feminisme-

2. Verzuiling

3. Populisme 

Wat gaan we doen?

1.  Je kan drie traditionele stromingen en de bijbehorende politieke partijen bij naam noemen.

2. Je kan met 1 voorbeeld de verzuiling in Nederland uitleggen.

  

3. Je kan twee kenmerken van het populisme noemen.

  

3.  

Lesdoelen: les 3

Socialisme 

= Het streven van communisten en sociaaldemocraten naar een samenleving die is gebaseerd op gelijkheid .

Communisme

• Revolutie is de enige optie!
• Vechten voor een communistische staat
• Karl Marx

1917 Russische Revolutie

Sociaal democraten:

• Via regeren en wetten de leefomstandigheden van de arbeidersklassen verbeteren.

• Strijden voor algemeen kiesrecht

Opschrijven

Pieter Jelles Troelstra (1860-1930)

• Richtte de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) op. 
• Wilde betere levenomstandigheden voor arbeiders. 
• Stond daarom voor algemeen kiesrecht. 

Protestanten en katholieken werden samen de confessionelen genoemd.  

Confessionelen: Mensen die hun ideen over politiek en onderwijs baseren op hun godsdienst. 

Beide groepen vonden dat de overheid moest uitgaan van de principes van het christendom.  

Beide groepen waren tegen het socialisme: de overheid moest dit voorkomen door zelf voor de zwakkeren op te komen en te zorgen voor samenwerking.  

Theorie

Abraham Kuyper

- In 1879 richtte hij de eerste politieke partij van Nederland op: de Anti-Revolutionaire Partij (ARP).  

- Hij kwam op voor de ‘kleine luyden’: eenvoudige en gewone mensen. 

Theorie

Theorie

Herman Schaepman

- was in 1880 de eerste priester die volksvertegenwoordiger werd. 

- Hij zette zich in voor de gelijkheid van openbaar en bijzonder onderwijs. 

- Na zijn dood werd de RKSP opgericht. 

Herhaling

Stroming	Partijnaam	Personen	Algemeen kiesrecht	Vrouwenkiesrecht	Geld voor bijz.onderwijs?
Protestanten Geloof	Antirevolutionaire partij (ARP)	Abraham Kuypers	Ja/nee	Nee	JA!
Liberalen Vrijheid	Liberale Unie	nvt	Nee	Ja	Nee
Socialisten (sociaal-democraten ) Gelijkheid	Sociaal-democratische arbeiderspartij (SDAP)	Pieter Jelles Troelstra	JA!	JA!	Nee
Katholieken Geloof	Rooms-Katholieke Staatspartij (RKSP)	Herman Schaepman	Nee	Nee	JA!