Taalverzorging versie NUI 2025 T3

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Uitleg

Taalverzorging

Nederlands

Inhoud

• Bezittelijke voornaamwoorden en persoonlijke voornaamwoorden
• Verwijswoorden die/deze/dit/dat
•  Met wie/waarmee
• Meervouden 'S
• -ën of -n
• Woorden op -ici
  
• Bijzondere gevallen
• Afkortingen
• Verkleinwoorden

Bezittelijke voornaamwoorden

Persoonlijke voornaamwoorden

Ik heb een fiets -> het is MIJN fiets -> het is m'n fiets

Jij hebt een fiets -> het is JOUW fiets 

Hij heeft een fiets -> het is ZIJN fiets 

Zij heeft een fiets -> het is HAAR fiets

Wij hebben een fiets -> het is ONZE fiets

Wij hebben een huis -> het is ONS huis

Jullie hebben een fiets -> het is JULLIE fiets

Zij hebben een fiets -> het is HUN fiets

U hebt een fiets -> het is UW fiets

Trucje:

JOUW - JOU ???

UW - U ??

Vul het woord MIJ/MIJN in

MIJN = UW / JOUW

De docent heeft ... werk nagekeken.

1. jou
2. jouw

De jongens hebben ..... huiswerk niet gemaakt.

1. hen
2. ze
3. zijn
4. hun

Leg uit hoe je erachter komt of je U/UW moet invullen in de volgende zin:

Vorige week moesten we U/UW vragen om advies.

Leg uit hoe je erachter komt of je JOUW/JOU moet invullen in de volgende zin:

Morgen moet jij JOU/JOUW huiswerk afhebben.

Verwijswoorden die/deze/dit/dat

DezE / diE -> verwijzen naar DE-woorden

DiT/ daT-> verwijzen naar HET-woorden

Het mooie cadeau dat / die Rosa koopt, komt van dat / die mooie winkeltje.

1. dat, dat
2. die, die
3. dat, die
4. die, dat

De stoel dat / die daar staat, heeft mijn moeder gevonden bij die / dat leuke bedrijf.

1. dat, dat
2. die, die
3. dat, die
4. die, dat

Met wie/waarmee

WIE gebruik je voor mensen

WAARMEE gebruik je voor dingen/dieren

De jongen MET WIE ik naar het feest ging.

Het meisje BIJ WIE ik achterop de fiets stapte.

De Lego WAARMEE ik speelde.

De cadeautjes WAARMEE ik naar het feest ging.

Het konijn WAARMEE ik fijn kon knuffelen.

De kinderen MET WIE ik speelde.

Het meisje ... ik naar school fietste, kreeg onderweg een ongeluk

1. waarmee
2. met wie

Vorige week ging mijn zusje wandelen met het hondje van de buren, ... ze daarna nog heerlijk heeft gespeeld in de tuin.

1. waarmee
2. met wie

Gisteren ging ik met mijn zusje, ... ik die dag nog knallende ruzie had, naar het dorp om een ijsje te kopen.

1. waarmee
2. met wie

Meervouden 'S

• Je krijgt 'S als...
• Ik hOU vAn Ys

De E telt NIET 

mEE

Welk woord is fout geschreven?

1. lades
2. aortaas
3. aroma's
4. ijsco's

Welk woord is juist geschreven

1. cameraas
2. skies
3. dictees
4. ski's

Schrijf het meervoud op van de volgende woorden:
1. tobbe 2. baby
3. piano 4. dame
5. lama 6. accu
7. radio 8. drama

-ën of -n

• De klemtoon valt op de -ie?
• Er komt -ËN bij 
• Fan|ta|sie -> fantasieËN
• Fo|bie -> fobieËN

• Klemtoon NIET op  de -ie?
• Er komt -N bij
• De klemtoon komt op de E die er al stond
• Po|rie -> poriëN
• Bac|te|rie -> bacteriëN

Spreek het woord in gedachten uit. Verdeel het woord in lettergrepen en spreek steeds een andere lettergreep met meer nadruk uit. 

Op welke manier klinkt het woord het best? Dan weet je op welke lettergreep de klemtoon valt.

MElodie / meLOdie / melodDIE

Achter welk woord zet je -ën in het meervoud?

1. bacterie
2. porie
3. fobie

Als je 's in het meervoud achter een woord zet.
Op welke letters mag zo'n woord dan eindigen?
Je mag het trucje ook noteren.

Waarom schrijf je 'bacteriën' op deze manier?

woorden op -ici

Als een zelfstandig naamwoord eindigt op -ICUS? Wat doe je dan in het meervoud?

Haal -icus eraf en plak -ICI erachter.

Eén politicus, één technicus, één musicus

Twee politici, twee technici, twee musici

Wat is het meervoud van 'criticus'?

Leg uit waarom je melodieën schrijft en geen melodiën.

               gevallen

• Sommige zelfstandige naamwoorden hebben GEEN meervoud.
• Vb. regen, sinas, koffie, onweer, melk

• Sommige zelfstandige naamwoorden hebben een BIJZONDER meervoud
• Vb. zeeman - zeelui / technicus - technici 
• Sommige naamwoorden hebben TWEE meervoudsvormen.
• Vb. datum - datums/data

Maak meervouden van de volgende woorden.
Zet de nummers ervoor.
1. melk 2. onweer 3. politicus
4. baby 5. foto 6. café

Hoe maak je het meervoud van woorden die op -ICUS eindigen?
Bijv. politicus / technicus

Afkortingen

• Afkortingen van namen van bedrijven, organisaties en landen schrijf je met hoofdletters: 

   BMW, VVD, GB, PSV, RTL, VN

• Afkortingen waarvan je de woorden altijd volledig uitspreekt, schrijf je met punten: 

   a.u.b., bijv., e.d., i.c.m., m.a.w., o.a., t.w.v., z.o.z.

• De meeste andere afkortingen schrijf je met kleine letters, zonder punten: 

   vmbo, bh, cv, ov, pin, sms

Afkortingen

Een afkorting die je als losse letters uitspreekt, krijgt in het meervoud altijd -’s.

Bijvoorbeeld: 

cd → cd’s

BMW → BMW’s

Welke afkorting is juist?

1. bmw
2. CD
3. maw
4. a.u.b.

Welke afkorting is juist?

1. dwz
2. dvd
3. a.u.b
4. B.M.W.

Verkleinwoorden

Je kunt van zelfstandige naamwoorden verkleinwoorden maken door er 

-je, -kje, -pje, -tje of -etje achter te zetten.

Voorbeeld:

hand – handje; woning – woninkje; pluim – pluimpje; broer – broertje; ring – ringetje.

Verkleinwoorden

Let op bij woorden die op één lange klinker eindigen: 

• pyjama – pyjamaatje
• café – cafeetje
• auto – autootje
• paraplu – parapluutje
• tosti – tostietje
• baby – baby’tje

Korte klanken worden in het verkleinwoord soms lang: blad – blaadje.

Geef het juiste verkleinwoord

1. koning - koningkje
2. baby - babietje
3. cola - colaatje
4. pink - pinketje

Geef het juiste verkleinwoord

1. stem - stempje
2. dop - doppetje
3. menu - menu'tje
4. pasta - pastaatje

Je schrijft -en- als tussenletter

Als het eerste deel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is met een meervoud op -en

Voorbeelden:

• krantenbak
• krentenbrood
• paardenbit
• muizenval

Tussenletters

Je schrijft -e- als tussenletter

Als het eerste deel van de samenstelling GEEN zelfstandig naamwoord is met een meervoud op -en

• Het eerste deel heeft een meervoud op -en en -s
• Voorbeelden: secondes/seconden -> secondEwijzer

• Het eerste deel heeft geen meervoud op -en
• Voorbeelden: horloges -> horlogemaker  rijst -> rijstepap  benzine -> benzinepomp

• Het eerste deel heeft een versterkende betekenis
• Voorbeelden: beren, maar: berEsterk / steken, maar: stekEblind

Je schrijft -e- als tussenletter

Als het eerste deel van de samenstelling GEEN zelfstandig naamwoord is met een meervoud op -en

• Het eerste deel GEEN zelfstandig naamwoord is
• Voorbeelden: lachen (werkwoord) dus: lachEbek 

• Het eerste deel gaat over iets waar er maar ÉÉN van is
• Voorbeelden: zon - zonnen, maar: zonnEschijn

• 
  

Koppelteken 

Woorden die samen 1 begrip vormen => samenstellingen

Twee klinkers achter elkaar bij een samenstelling? 

Wanneer er sprake zou kunnen zijn van een foute uitspraak zet je een koppelteken (=streepje)

Voorbeelden:

familie + uitje = familieutje (milieu?)     Dus:   familie-uitje

auto+expert = autoexpert (autoe?)        Dus:   auto-expert

na+apen = naapen (naa?)                           Dus:   na-apen

Koppelteken 

Als je de aan elkaar geplakte woorden met bestaande tweetekenklanken zou kunnen uitspreken en het zou anders moeten klinken, dan moet er een koppelteken tussen de woorden worden gezet.

Tweetekenklanken:

AA, EE, OO, UU, AU, OU, EU, OE

Voorbeeld:

camera + angst = camarAAngst     Dus: camera-angst

ski + ervaring = skIErvaring               Dus: ski-ervaring

Trema 

GEEN samenstelling?

Dan kan er ook spraakverwarring zijn.

Als dat zo is, gebruik je een trema (dubbele punt in de lucht).

Voorbeelden:

geexperimenteerd -> spraakverwarring              Dus: geëxperimenteerd

geemotioneerd -> spraakverwarring                     Dus: geëmotioneerd

Koppelteken en trema

Samenstelling? Dus ...+... = ........

Bij spraakverwarring een KOPPELTEKEN

Voorbeeld:  camera+uitrusting -> cameraüitrusting -> camera-uitrusting

Geen samenstelling? 

Bij spraakverwarring een TREMA

Voorbeeld: geinteresseerd (= 1 woord) -> ge | interesseerd wil je horen

dus: geïnteresseerd

Klaar

Als je de hele LessonUp hebt doorgenomen, heb je alle lesstof voor het SE behandeld.

Bij het SE:

- kun je opdrachten over de theorie van alle lesstof uit deze LessonUp beantwoorden

- kun je zinnen met leestekens beoordelen met goed en fout

- kun je leestekens en hoofdletters op de juiste manier plaatsen in de zin

- kun je woorden correct spellen, zoals je geleerd hebt (samenstellingen, tussenletters, trema's     koppelteken)

- kun je verwijswoorden correct gebruiken

- kun je afkortingen correct noteren (met/zonder puntjes, hoofdletters, kleine letters)

Denk je dat je de theorie kent?Maak dan de oefentoets in FORMS.  

https://forms.office.com/e/jrv31900Z3