H4ges_3 Les 10 TV 3 Europa wordt autarkisch

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Welkom in de geschiedenisles!

Telefoon in je zakkie!

Wat gaan we doen vandaag?

• Checkvraag

• Hoe ontstaat er in Europa een nieuw politiek en economisch systeem na de val van het Romeinse rijk? 

• Afsluiting  

Leerdoelen

Tijdvak 2 Grieken en Romeinen

19. Je weet waarom de Grieks-Romeinse Oudheid een agrarisch-urbane maatschappij was

Tijdvak 3 Monniken en Ridders

20. Je kan uitleggen dat het feodale systeem en het hofstelsel een oplossing vormen voor de problemen van de autarkische agrarische Europese samenleving die ontstond na de val van het Romeinse rijk

E. Volgelingen van Jezus Christus stichten het Christendom.

D. Keizer Constantijn geeft de Christenen godsdienstvrijheid.

C. Het Christendom verspreidt zich tot in Rome.

B. Het Christendom wordt Romeins staatsgodsdienst; andere geloven werden verboden.

A. De Romeinen verbieden het Christendom

Na de dood van Caesar (en weer burgeroorlog)  begint in 27 v. Chr. officieel het Keizerrijk

De 1e Keizer is Augustus. Hij begint de Pax Romana, Romeinse vrede, die meerdere eeuwen duurt. Er is:

- Vrede, veiligheid en rust door bewaakte grenzen met soldaten

- Duidelijk bestuur met één machthebber en georganiseerde Romeinse overheid (keizer, provincies en Keizerlijke ambtenaren)

- Tolerantie tegenover andere geloven en culturen binnen het rijk zolang zij maar luisteren naar de Romeinse machthebbers

- Groei steden en handel

Het Rijk in de problemen: 3e eeuw 

• Tijdens de PAX ROMANA (Romeinse vrede) was het de Romeinen steeds gelukt om weinig oorlog te voeren en een stabiel rijk te hebben. Maar toen:

1. steeds meer Germanen komen de grens over en moeten worden afgeslagen met geweld of afbetaald met geld. Oorlog en afbetalen = duur. Ook continue oorlog met de Perzen kostte veel geld.
2. Soldatenkeizers: ruzies tussen generaals over de keizerstitel (235-284). De ruzies zorgen voor burgeroorlogen. Deze burgeroorlogen blijven ook in de 4e en 5 eeuw plaatsvinden.

In de 4e en 5e eeuw breidt deze eerste crisis verder uit:

4. Meer kosten (verdeidiging en geen nieuwe inkomsten) zorgt voor hogere belastingdruk; bevolking verarmd 

5. Infrastructuur verslechtert door gebrek aan geld en bestuur

6. Burgeroorlogen en invallen zorgen voor gebrek aan veiligheid en duidelijk bestuur

7. Steden vervallen en lopen leeg door instorten handel en geldeconomie en oplopende voedseltekorten

8. 

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit schilderij is het derde deel van de serie heet Consummation (verorbering), en laat zien dat er vooral heel veel gefeest wordt.

tussen 235 en 284 waren er meer dan 50 keizers! hoeveel procent werd daarvan vermoord denk je?

1. 10 procent
2. 30 procent
3. 50 procent
4. 60 procent

economisch

politiek

militair

hogere kosten

snelle opvolging van keizers

de Romeinse soldaten kunnen niet meer op tegen de Germanen

Diocletianus wist de periode van 'soldatenkeizers' te beëïndigen en begon met hervormingen die invloed hebben gehad op: laatste gedeelte Romeinse rijk én vroege Middeleeuwen 

1. Erfelijke beroepen

Diocletianus liet beroepen erfelijk worden; van vader op zoon. Dat bleef zo in de middeleeuwen. Dit verminderde de sociale mobiliteit

2. Ontstaan horigheid

landloze boeren moesten vanaf nu werken voor een grondbezitter zonder zelf in aanmerking te komen voor grond of vrijheid. Zij waren gebonden aan het land (mochten niet weg) --> = horigheid

3. Veel zelfstandigheid en macht voor lokale militaire leiders

Om snel te kunnen reageren op aanvallen kregen militaire leiders de ruimte om beslissingen te maken. Dit verzwakte wel de positie van de Keizer als centrale bestuurder,

4. Het rijk splitsen

Bestuurlijk kreeg het rijk meerdere hoofdsteden met eigen keizers. Zo kon de opvolging soepeler verlopen en konden er sneller beslissingen gemaakt worden

Keizer Diocletianus: 284 - 305 n. Chr.

Crisismanagement

Intern: het Rijk wordt tijdelijk bestuurlijk gesplitst

284 door Diocletianus

• Het Rijk wordt in 284 twee bestuurlijke stukken gedeeld: Oost-Romeinse Rijk &  West-Romeinse Rijk. 
• Beide rijken hebben een eigen keizer: dit was een bestuurlijke verandering
• Waarom?

1.  Sneller reageren op externe aanvallen (Germaanse & Perzische) invallen
2. Het Rijk kon zo minder snel in burgeroorlogen vallen als er een keizer dood ging (intern)

Grote Volksverhuizing

3e eeuw - 5e eeuw

• Europese stammen slaan op de vlucht voor de Hunnen
• Trekken het onbewaakte Romeinse Rijk binnen (die zijn veel bezig met burgeroorlog)
  
• Veroorzaken economische en sociale problemen (onveiligheid) 
• Blijven vaak wonen in het rijk (culturele verandering)

Christenen in het Romeinse Rijk

Het Christendom verspreidt zich snel in het Romeinse Rijk. 

De goede wegen en de aantrekkingskracht van het geloof 

zorgen ervoor dat veel mensen christen worden.

De Grote Volksverhuizing tussen de 3e en 5e eeuw.

De Hunnen waren een stam uit Azië. Ze waren gevreesd omdat ze erg wreed zouden zijn. Europese stammen slaan op de vlucht en kunnen, nu de grenzen niet meer zijn bewaakt, het Romeinse Rijk binnentrekken.

De Vandalen kwamen helemaal tot aan Rome. Ze plunderden de stad een paar keer en roofden zelfs het goud van de tempeldaken. Het begrip vandalisme komt inderdaad van de plunderende Vandalen.

De Angelen en Saksen steken de Noordzee over en komen terecht in Engeland.

Veel namen van stammen kom je tegenwoordig nog steeds tegen in namen van landen en streken: Franci (Frankrijk), Alemanni (Duitsland, in het Frans: Allemange), Bavarii (Beieren), enz.

395 na Christus: 

Definitieve splitsing in West- en Oostromeinse Rijk om bestuur makkelijker te maken

Het West-Romeinse Rijk valt

476

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit schilderij is het vierde deel van de serie heet Destruction, en lijkt op de inval van Rome door de Vandalen (in 455)

Een dreigende lucht met donkere wolken.

Een gebroken schild

Van een standbeeld ontbreekt het hoofd

Een vrouw wordt in het water gegooid

Een noodbrug die op instorten staat

Een vernielde brug.

Een paleis staat in brand: je ziet de vlammen

Europa rond 600 n. Chr.

Interne oorzaken

Externe oorzaken

Soldatenkeizers 

Migratie Hunnen

Splitsing keizerrijk

Inval Germaanse stammen 

Devaluatie Romeinse munten 

Plundering Rome

	Jagers & verzamelaars	Landbouwsamenlevingen	Grieken & Romeinen	Vroege Middeleeuwen
Nomadisch	X
Agrarisch		X		X
Agrarisch-urbaan			X

Nieuwe indeling samenleving:

De standenmaatschappij

• Vechters & Leiders (van kleine gebieden/koninkrijkjes)

• Bidders  (geestelijkheid) 

• De rest (boeren en horigen) 

West-Europa wordt autarkisch: mensen moeten zelfvoorzienend zijn om te overleven

Leerdoelen

Tijdvak 2 Grieken en Romeinen

19. Je weet waarom de Grieks-Romeinse Oudheid een agrarisch-urbane maatschappij was

Tijdvak 3 Monniken en Ridders

20. Je kan uitleggen dat het feodale systeem en het hofstelsel een oplossing vormen voor de problemen van de autarkische agrarische Europese samenleving die ontstond na de val van het Romeinse rijk

Welke economische veranderingen zijn er ten opzichte van de Romeinse tijd?

Welke politieke veranderingen zijn er ten opzichte van de Romeinse tijd?

Welke sociale veranderingen zijn er ten opzichte van de Romeinse tijd?

Afsluiting

Aan het eind van deze les:

• 13. Je (her)kent en begrijpt de vijf kenmerkende aspecten van de Oudheid. (R)

Je kent de begrippen filosofie, rationalisme, wetenschap

Je (her)kent kenmerken van Grieks wetenschappelijk denken in bronteksten (T2)

Fijne dag!

historianet.nl

Welke interne en externe oorzaken voor de ondergang van Rome bespreekt het artikel?

Welke veranderingen voert de Keizer Diocletianus in om de problemen op te lossen?

Welke veranderingen blijven bestaan en vinden wij nog terug in de Middeleeuwen?