6.2 De gouden eeuw van Nederland

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

De Gouden eeuw van Nederland

Leerdoel: 

Aan het einde van deze les kun je aangeven op welke manier de Republiek geregeerd werd en hoe deze tot grote economische bloei kwam

Regenten

• Rijke koopmannen die bestuursmacht kregen
  
• in stedelijke, gewestelijke en plattelandsbesturen
• verdeelden de baantjes in een kleine kring van families

Leg uit waarin het bestuur van de Nederlanden verschilde van dat van andere landen

Stadhouder

• opperbevelhebber van leger en vloot
  
• meebeslissen over benoeming van nieuwe regenten

Raadspensionaris 

• de belangrijkste regent in de staten van Holland. 
• de belangrijkste regent in de Staten-Generaal.  

Conflict tussen de stadhouder Maurits en de raadpensionaris Van Oldenbarnevelt

In de Republiek werd het conflict tussen de twee mannen bijna een burgeroorlog... groepen in de samenleving stonden lijnrecht tegenover elkaar. Dit ging over de politiek, maar ook over religie. 

In 1618 liet Maurits de oude raadpensionaris arresteren. 

Hij werd beschuldigd van landverraad en kreeg de doodstraf (1619). 

Meer informatie: https://historiek.net/een-wereld-van-verschil-maurits-en-oldenbarnevelt/96092/

Johan van Oldenbarnevelt (1568-1619)

Johan de Witt 

(1653-1672)

Raadspensionaris 

voorzitter van de Staten van Holland

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen!

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Stadhouderloos tijdperk - groeide zelfverrijking door de regenten (kloof met gewone burgers)

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen de Engelsen, Fransen en Duitsers tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 
• Sommigen gaven De Witt de schuld: hij had ook het leger moeten versterken
• Samen met zijn broer Cornelis werd hij afgeslacht en opgehangen

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Toch weer een stadhouder

1672

• Pas toen de gebieden rond Holland onder water werden gezet, gaven de Franse legers het op. De Duitsers hadden zich al teruggetrokken.
• De Republiek was gered, maar voor veel mensen was duidelijk geworden dat ze niet zonder stadhouder konden: Willem III volgde na 25 jaar zijn vader op

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.

Welvaart in de Republiek

Moedernegotie

• Gebrek aan voedsel in Republiek
• handel met Oostzeegebied
• Vraag en aanbod: Stapelmarkt  Nederlandse handelaren slaan goedkoop graan & hout op en verkopen bij een misoogst 
• specialisatie in de landbouw = bv kaas
• commerciële landbouw = produceren voor de markt.

Val van Antwerpen

Gevolgen:

• Veel immigranten naar Amsterdam
• Handelscontacten : handel van Antwerpen naar Amsterdam
• Nijverheid neemt toe
• In Amsterdam handel in luxeproducten (stapelmarkt functie)

In de Republiek:

1. Hadden de gewesten weinig te vertellen en was de Staten-Generaal erg machtig.
2. Nam de stadhouder alle belangrijke beslissingen en gaf de Staten-Generaal hem advies.
3. Waren de gewesten erg zelfstandig, maar namen ze sommige beslissingen samen in de Staten-Generaal.
4. Werden alle belangrijke beslissingen in de Statenvergaderingen van de gewesten genomen.

De moedernegotie maakte commerciële en gespecialiseerde landbouw in de Republiek mogelijk. Leg dit uit!

De Hollandse steden profiteerden economisch van de Spaanse verovering van Antwerpen. Geef 2 voorbeelden!

Een burgerlijke cultuur

In Europa kochten vorsten en de katholieke kerk kunst

In de Republiek was geen vorst en een protestante kerk

De burgers kochten de kunst.

De cultuur werd bepaald door de burgers.