Les 4: Stad, burgerij en portretkunst

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Les 4: Stad, burgerij en portretkunst

Lesdoelen

• Je weet wat Hollands classicisme is
• Je kunt de groei van de A'damse grachtengordel beschrijven

• Je weet (weer) wat de begrippen allegorie, personificatie en attribuut inhouden
• Je kunt de verschillende genres in de schilderstijl van de 17e eeuw van Nederland herkennen en beschrijven.
  
• Je kunt een koppeling maken van de beeldende kunst met de politieke, religieuze en culturele situatie in de Nederlanden.

Groeien = bouwen

• De bloeiende economie had tot gevolg dat de steden sterk groeiden
  
• Er werden nieuwe stadhuizen, pakhuizen en waaggebouwen en protestantse kerken gebouwd.
  
• Kooplieden lieten een herenhuis aan de gracht bouwen met hun nieuwe geld. Deze huizen hadden een rijk geornamenteerde gevel en stonden langs een van de nieuwe grachten.
  
• Buitenhuizen in Beemster of aan de Vecht.

npo.nl

Paleis op de Dam (destijds Stadhuis)

Hollands classicisme

Mauritshuis

Kenmerken Hollands classicisme

-overwegend natuursteen

-timpaanveld met reliëf

-pilasters in de kolossale orde

-guirlandes (decoratieve slingers)

-kleine inspringing in de gevel

-relatief sobere uitstraling

-nadruk vooral op verticale lijnen of 

horizontaal & verticaal in evenwicht.

-symmetrie

 

Oogt strakker, 'klassieker' dan Hollandse Ren.

Vergelijk de foto's (Paleis op de Dam
en Mauritshuis).

Welke overeenkomsten en verschillen
zie je?

De belangrijkste overeenkomsten:

-overwegend natuursteen

-timpaanveld met reliëf

-pilasters in de kolossale orde

-guirlandes (decoratieve slingers)

-kleine inspringing in de gevel

-relatief sobere uitstraling

-nadruk op zowel horizontale als verticale lijnen --> oogt strak

Verschillen (uitgegaan van Mauritshuis):

-ook baksteen

-kleiner, lager

-geen toren

-geen beelden

Stadhuis

• Amsterdam is centrum van de (handels)wereld, nieuw stadhuis moet dat uitstralen.
• Classicistische stijl, 'nieuwe Rome'
• Architect: Jacob van Campen (ook van schouwburg en Mauritshuis)



• Toen de bouw in 1648 begon, was de onderneming de grootste die de stad op architectonisch gebied gekend had (achtste wereldwonder)

Burgerzaal

De burgerzaal is in de 17e eeuw openbaar toegankelijk en moest trots van de stad uitstralen.

Op de vloer van de Burgerzaal zijn in cirkels de wereldhelften en de sterrenhemel in vloermozaïeken gevat. De boodschap: Amsterdam is het centrum van de wereld.

ATLAS -  Artus Quellinus (ca. 1660)

Het Paleis (stadhuis) op de Dam herbergt een relatief groot aantal beeldhouwwerken uit de 17e eeuw. 

Amsterdam ziet zichzelf als het centrum van de wereld, het 'nieuwe Rome'. Het stadhuis moet dit uitstralen d.m.v een uitgebreid decoratieprogramma. De werken illustreren de functie van de ruimte waarin ze staan. 

Veel beelden zijn allegorieën of personificaties

Begrippen

Personificatie

Het weergeven van een abstract begrip in een menselijke gedaante (vaak 

een vrouwenfiguur omdat Latijnse namen voor abstracte begrippen vaak 

vrouwelijk zijn).

(vb: vrouwe Justitia = symbool voor rechtvaardigheid)

Allegorie

Een allegorie is een symbolische voorstelling waarin vaak d.m.v. een of meerdere personificaties een idee of abstract begrip wordt afgebeeld.

Attribuut: een voorwerp dat hoort bij een bepaald personage / een bepaalde personificatie

https://www.paleisamsterdam.nl/ontdek/vierschaar/

Twee timpanen op het Stadhuis op de Dam

Timpaan damzijde: Amsterdamse Stedenmaagd met keizerskroon. Ze draagt een vredestak als symbool voor vrede en wordt omringd met mythologische figuren. Links van haar staat Neptunus met zijn attribuut (wat?).

Timpaan aan achterzijde: Amsterdamse stedenmaagd met een wereldbol omringd door figuren uit de vier continenten die de stad handelswaar brengen: Europa, Afrika, Azië en Amerika. 

In de timpaan aan de andere zijde:

de stedenmaagd als koophandel

Op het hoofd heeft ze de helm van Mercurius (God van de Handel).

Aan haar voeten zitten de riviergoden Amstel en IJ.

Aan weerszijden van haar de 4 werelddelen die aan haar schatten komen brengen.

De Stedenmaagd strekt haar armen uit om de schatten van de vier, toenmalig bekende, werelddelen in ontvangst te nemen.

Om duidelijk te maken hoe de handelsgoederen Amsterdam, het middelpunt van de wereld, bereikten, is achter de stedemaagd een handelsschip te zien.

Timpaanveld achtergevel

’t gezegende Amsterdam, omheind met waterscharen,

Zwaait nu als keizerin der zoete en zoute baren,

De gaffel van Neptuin. Haar hoofd is met een kroon

Van stevens geperruikt. De faam beschrijdt haar troon,

En steekt haar loftrompet. ’t Gerecht, de kracht der stede,

De Vrijheid, d’oude Tucht, de Godsdienst en de Vrede

Bekleden haar rechterzij. De nering, d’Overvloed,

De Rijkdom, d’Eendracht en de trouw, oprecht van moed,

Heeft ze aan haar linker hand (…..)

Bron: Jan Vos beschrijft in dichtvorm het oost-timpaan van het stadhuis van Amsterdam in dichtvorm onder de titel: 

De Moeder der Vrede (1648).

een grotere versie van de afbeelding: 1 dia vooruit

Kwantiteit en kwaliteit

 door politieke, economische en religieuze onwikkelingen

Schildergenres 

korte info 

&

quiz

Schildergenres 

Historiestukken (bijbels of werelds)

Portretten

Genrestukken 

Lanschappen, stadsgezichten en zeegezichten

Stillevens 

Nieuw: historiestuk (geschiedkundige gebeurtenis, bijbels of mythologisch onderwerp) en genrestuk 

Portretten van burgers

Hoe zou een 17e eeuwse rijke koopman zichzelf het liefst laten portretteren?

- materiaal?

- hoe geposeerd?

- attributen?

- achtergrond?

Marten & Oopjen, 1634

Rembrandt

Zelfportret

Judith Leysters meesterstuk, waarmee ze (waarschijnlijk) lid van het schildersgilde werd.

Noem 2 aspecten in de voorstelling die de levendigheid versterken.

Ontspannen houding

Niet stijf geposeerd

Gedraaide houding

Blikrichting onze kant op

Mimiek

De schilder Jan Miense Molenaer heeft zich hier met zijn broers, halfbroers en zussen geportretteerd in een genretafereel. Links zit zijn oudste zus Geertruijt, die citer speelt. Dan volgen Bartholomeus met een viool, Adriaen met een luit, Maria, die zingt en de maat slaat en Anthonij met een cello. Rechts staan de jongste kinderen Nicolaes en Lucia. Achter het klavecimbel staan zijn twee halfbroers, kinderen uit een eerder huwelijk van zijn vader. Het familieportret is vol symboliek. Zo drukt bijvoorbeeld het gezamenlijk musiceren de harmonie uit binnen het gezin Molenaer. Het bellenblazen duidt dan weer op vergankelijkheid.

Genrestuk

• Kleiner formaat
  
• Onderwerpen zijn uit het dagelijks leven gegrepen
  
• Schilder is niet in dienst van een vorst (lijkt dus vrij in artistieke keuzes), maar is wel afhankelijk van de verkoop van zijn werk (dus moet inspelen op wat men mooi vindt).
  

Quizzzzz

Wat voor soort schilderij zie je?

1. Portret
2. Genrestuk
3. Landschap
4. Historiestuk

1. Portret
2. Genrestuk
3. Landschap
4. Historiestuk

1. Portret
2. Genrestuk
3. Landschap
4. Stilleven

1. Portret
2. Genrestuk
3. Stilleven
4. Historiestuk

1. Portret
2. Vanitasstilleven
3. Pronkstilleven
4. Historiestuk

1. Portret
2. Genrestuk
3. Landschap
4. Historiestuk

Allegorie op het geloof,

 Vermeer

Lesdoelen?

• Je weet wat Hollands classicisme is
• Je kunt de groei van de A'damse grachtengordel beschrijven

• Je weet (weer) wat de begrippen allegorie, personificatie en attribuut inhouden
• Je kunt de verschillende genres in de schilderstijl van de 17e eeuw van Nederland herkennen en beschrijven.
  
• Je kunt een koppeling maken van de beeldende kunst met de politieke, religieuze en culturele situatie in de Nederlanden.

Oefentoets maken

Verdiepingsstof

In deze filmpjes ontdek je:

• De groei van Amsterdam in de 17e eeuw
  
• Algemene sporen in Amsterdam.
  
• Rembrandt
  
• De Vaandeldrager, Rembrandt
  

ntr.nl