FIG Jaar 2 - Les 3.3 - Representatie

• Film
• MBO
• Studiejaar 2

REPRESENTATIE

INTRO

Niet elke groep is evenveel terug te zien in film en media. Ons beeldscherm wordt voornamelijk gevuld voor en door mensen met vijf kenmerken: man, wit, hetero, cisgender, hoogopgeleid.

Maar ook het beeld van bepaalde groepen is niet altijd gelijk met de werkelijkheid. We hebben te maken met vooroordelen en stereotypering van groepen mensen. 

Deze en volgende lessen kijken we naar de representatie van verschillende groepen in film en media. 

VOOROORDELEN

Een vooroordeel is een mening die iemand bij voorbaat al in zijn hoofd heeft over iemand anders, zonder te weten of het klopt met de feiten. Dus: Als je op grond van iemands uiterlijk, seksualiteit, afkomst of religie je mening over iemand al klaar hebt zonder dat je die persoon eigenlijk kent, heb je een vooroordeel. 

Bijna alle mensen hebben wel vooroordelen over mensen uit andere groepen. Mannen over vrouwen, vrouwen over mannen, Nederlanders over Marokkanen, Marokkanen over Nederlanders, heteroseksuelen over homoseksuelen, homoseksuelen over  heteroseksuelen, en ga zo maar door. 

Welke vooroordelen zie je in dit fragment uit de film Do the Right Thing (Spike Lee, 1989)?

STEREOTYPES

Stereotypes zijn bepaalde kenmerken van een groep, die steeds of uitvergroot terugkomen en vaak niet overeenkomen met de werkelijkheid. Ze gaan er vanuit dat álle leden van de groep áltijd deze kenmerken hebben, terwijl dit niet altijd het geval is. Bij stereotypering wordt iemand niet meer gezien als individu, maar als deel van een groep. Alle leden van die groep worden op dat moment hetzelfde. Dit kan gebaseerd zijn op ras, etniciteit, geslacht, seksuele geaardheid, nationaliteit, geloof, beroep, leeftijd of sociale klasse. 

REPRESENTATIE IN FILMS

Filmmakers maken vaak gebruik  van vooroordelen en stereotypes, want dat is makkelijk bij het maken. We vinden het bijvoorbeeld wel prettig om duidelijk te zien wie de ‘good guy’ is en wie de ‘bad guy’. 

Het publiek wil zich snel kunnen identificeren met personages in de film en dan is het ook makkelijker wanneer de kijker snel doorheeft om wat voor persoon het gaat.

Noem enkele kenmerken die gebruikt worden in films voor good guys en enkele voor bad guys.

Problematisch

Vooroordelen en stereotypering worden problematisch als het de beeldvorming van een hele groep negatief beïnvloedt. Doordat de stereotypes als natuurlijk aanvoelen ontstaat er verwarring tussen beeldvorming en werkelijkheid. Als je over een bepaalde groep een bepaald (denk)beeld met eigenschappen hebt gevormd en dit wordt constant herhaald, dan ga je ook daadwerkelijk denken dat deze eigenschappen kloppen. 

Welke stereotypering van vrouwen wordt hier gebruikt om een verzekering te verkopen?

Door het beeld dat gevormd wordt dat vrouwen niet kunnen autorijden, geloven daadwerkelijk veel mensen dat vrouwen dat niet kunnen. Het kan zelfs zo zijn dat vrouwen echt zelf gaan denken dat ze niet goed zijn in autorijden en laten daardoor wellicht hun mannelijke partner vaker achter het stuur zitten, met als gevolg dat ze minder rijervaring hebben en zich minder bekwaam voelen (of ook zijn) in het verkeer.

Laten we eens kijken naar de representatie van gender en dan voornamelijk vrouwen in films. 

MALE GAZE

Films zijn vanaf het begin van de film voornamelijk gemaakt door mannen met als gevolg dat er vaak een mannelijke visie te zien is geweest. Onderdeel van die mannelijke visie is de male gaze. 

De male gaze verwijst naar de mannelijke, seksualiserende blik op de vrouw, die zodoende wordt gereduceerd tot lustobject.  Dit beeld is alomtegenwoordig in onze cultuur, zozeer dat zelfs vrouwen zichzelf grotendeels door de ogen van mannen zijn gaan bekijken.

Hoe is het mannelijke perspectief te zien in deze fragmenten? Welke technieken en middelen worden gebruikt? (Denk bijv. aan kostuums, camera, acteren.)

Rol vrouw t.o.v. man

Maar ook in films waarin vrouwelijke personages niet direct lijken te worden geseksualiseerd, bestaat een vrouw nog steeds vooral in relatie tot een man. Bridget Jones en Soof zijn uiteindelijk toch gewoon op zoek naar die speciale man die hun leven compleet maakt.

Maar een vrouwelijke personage zou meer moeten zijn dan alleen aantrekkelijk voor een man, op zoek naar een man of op een andere manier gerelateerd aan een man.

Bechdel test

De Amerikaanse striptekenares Alison Bechdel bedacht een test waarmee de positie van vrouwelijke personages in films getest kan worden. Het is schrijnend om te ontdekken hoe weinig films slagen voor deze simpele test.

Wat zijn de 3 regels waaraan een film moet voldoen om te slagen voor de Bechdel test?

1. Tenminste 2 vrouwen in de film

2. die samen praten

3. over iets anders dan mannen.

Nabespreken: Wat is nog belangrijker voor een film om feministisch te zijn?

Diepgang van hun (vrouwen) verhaal en de reikwijdte van hun zorgen.

STEREOTYPERING VROUWEN

Vrouwelijke personages zijn grofweg hoe mannen ze zien: in het positieve geval als opwindend, afhankelijk, schattig of moederlijk, en aan het andere, negatieve uiterste als gillend gek, gevaarlijk of nymfomaan.

In film en media worden vrouwen vaak opgevoerd in archetypes of in randpersonages. Ze komen minder vaak aan bod (met dialoog en handeling) en ze hebben een grotere kans om als passieve slachtoffers weggezet te worden. Laten we eens kijken naar stereotypes van vrouwen in films en televisieseries. 

De ongenaakbare schone

Dit is een stereotype dat voorkomt uit de male gaze. De mannelijke blik die een vrouw zozeer kan verheerlijken, haar zozeer op een voetstuk kan plaatsen, dat hij haar bijna onmenselijk maakt: mooi zonder imperfecties, maar tegelijkertijd ook (bijna) onbereikbaar. Deze vrouwelijke personages hebben alleen bestaansrecht omdat ze zich verhouden tot de mannelijke hoofdpersoon. Hij is actief en zij is passief. Hij kijkt en zij wordt bekeken.

Mean Girl

Het Knappe Populaire Meisje dat gemeen is, tenminste een vijand van de hoofdpersoon. Ze heeft meestal een groep vriendinnen om zich heen, die minder mooi en niet zo slim zijn. Ook al is dit personage bedoeld om conflict of humor in het verhaal te brengen, in het echte leven voldoen knappe vrouwen niet aan dit beeld.  

Materialist

Vrouwen houden van spullen, toch? Kleding, sieraden, schoenen... Kopen, kopen, kopen. En deze vrouwen willen dan ook alleen een man met geld. Of is dit vooral een stereotype uit films en series?

Geëmancipeerde single

In de jaren '90 werd er ingegaan tegen het brave, lieve karakter van de vrouw die tot dan toe in televisieseries te zien was en kreeg de kijker te maken met bijdehandte, arrogante of geëmancipeerde vrouwen die hun mannetje kunnen staan, denk aan Absolutely Fabulous en Sex and the City.

Harde zakenvrouw

Het stereotype van de zakenvrouw, onder meer vertolkt door Sandra Bullock in The Proposal (2009), Sarah Jessica Parker in The Family Stone (2005) en Katja Herbers in Weg van jou (2017), hoeft op zich niet problematisch te zijn. Ongemakkelijker is de karakterontwikkeling van dit personage. Er verschijnt altijd een man die de carrièrevrouw in kwestie losmaakt. De les die in dit plotcliché zit verstopt is dat een carrière een vrouw minder vrouwelijk maakt, terwijl seks (met een man) haar juist vrouwelijker maakt.

CONTRA-STEREOTYPES

Contra-stereotiepe voorbeelden of rolmodellen helpen bij het doorbreken van (gender)stereotypen. Een contra-stereotype is een personage dat indruist tegen het stereotype beeld van een groep. 

Fargo

Amerikaanse films hadden amper een protagonist gezien als Marge Gunderson toen Fargo (1996) van de Coen Brothers uitkwam. Bij deze vrouwelijke, zwangere held is haar seksualiteit niet relevant voor haar succes. Marge is de politiechef in haar kleine stadje. Ze is slim, bekwaam, dapper, eerlijk en staat voor het goede. Daarmee is ze een klassieke held.

Maar het is vooral belangrijk hoe ze is gefilmd. Ze wordt niet geseksualiseerd. Marge hoeft in de film niet sexy te zijn. Dit was toentertijd zeldzaam. 

Wat hadden ze anders gedaan als Marge wel geseksualiseerd zou zijn door de male gaze?

VERANDERING

Reese Witherspoon startte haar eigen productiebedrijf omdat ze het zat was om steeds “we zijn niet geïnteresseerd in vrouwenmateriaal” van producenten te horen. Witherspoon maakte de serie Big little Lies, over een groep welgestelde moeders die uiteindelijk een front vormt tegen mannelijk geweld. De vijf hoofdpersonages, gespeeld door onder anderen Nicole Kidman, Laura Dern en Witherspoon zelf, waren stuk voor stuk genuanceerd en gelaagd. De serie won vele prijzen en werd goed bekeken, door vrouwen én mannen. 

Man Up

En ook in Nederland richtten twee actrices, Carice van Houten en Halina van Reijn, een eigen productiebedrijf op om zelf te kunnen maken. Gekozen wordt voor de ironische naam Man Up, omdat ze zich vooral gaan richten op verhalen die worden verteld vanuit het vrouwelijke perspectief.

De tweede productie van Man Up, na de film Instinct, is de serie Red Light met 3 verschillende vrouwen in de hoofdrol (een politieagente, een prostituee en een operazangeres). 

https:

Wat houdt een vrouwelijk perspectief volgens Carice en Halina in?

Waarom vinden Halina & Carice het vrouwelijk perspectief belangrijk?

Hoe is dat vrouwelijk perspectief terug te zien in de serie Red Light?

Alternatief

De laatste jaren (decennia eigenlijk) komen er dus steeds meer films en televisieseries, waarin een alternatief wordt geboden voor de mannelijke kijk op vrouwen. 

Als makers het fenomeen snappen, kunnen ze de male gaze vermijden. En dan kan het zo maar opeens zijn dat Wonder Woman niet een ijsje sensueel aflikt, maar er gewoon een hele grote hap uit neemt. 

We zijn bijna bij het einde...

Nog een paar vragen! 

OPDRACHT

Noem 3 stereotype vrouwen (en beschrijf dit type) en 3 vooroordelen over vrouwen met van elk een voorbeeld van een film of serie die je gezien hebt. Geef de link van de trailer bij het antwoord (zie volgende slides). 

Geef 3 stereotypes vrouwen met voorbeelden films/series

Geef 3 vooroordelen over vrouwen met voorbeelden films/series

Volgende lessen gaan we kijken naar de representatie van culturele etniciteit/afkomst, LHBT+ en mensen met een beperking of ziekte.