Stamboom van organismen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

De stamboom van organismen

Leerdoel

Je kunt een stamboom van organismen aflezen

Stambomen

Uit een stamboom kun je aflezen hoe nauw soorten aan elkaar verwant zijn.

In de stamboom hienaast zie je dat organisme nummer 1 de gemeenschappelijke voorouder is van alle in deze boom getekende organismen.

Ook kun je zien welke organismen meer aan elkaar verwant zijn dan anderen. Zo zie je bijvoorbeeld dat organismen in de tak met nummer 10 meer aan elkaar verwant zijn dan met een organisme uit tak 4.

En bijvoorbeeld ook dat de mens meer verwant is aan de vleermuis dan aan de meeuw, omdat de vleermuis en de mens een jongere gemeenschappelijke voorouder hebben dan de mens en de meeuw.

Uitleg stamboom aflezen

Stambomen

Tijdens de ontwikkeling van het leven op aarde zijn allerlei soorten organismen ontstaan. Soorten die een gemeenschappelijke voorouder hebben vertonen verwantschap. In de afbeelding hiernaast is de vermoedelijke afstammeling van organismen schematisch weergegeven. Uit deze afbeelding kun je aflezen waaruit groepen organismen zich hebben ontwikkeld. Maar ook wat zich eerder en later heeft ontwikkeld. Varens hebben zich eerder ontwikkeld dan bedektzadigen. Ook kun je afleiden welke groepen veel en welke weinig verwantschap vertonen.

Hoe lees je nu zo'n stamboom?

Als voorbeeld nemen we de afbeelding hiernaast van de stamboom van apen.

Links zie je de tijd. Hoe lager je komt, hoe verder terug je gaat in de tijd. Zo zie je bijvoorbeeld dat de soort die ongeveer 38 miljoen jaar geleden bestond (de blauwe stip), eerder bestond dan de soort die met de gele stip wordt aangeven (25 miljoen jaar geleden).

Hoe lees je nu zo'n stamboom?

Elke keer als een lijn in 2 delen splitst, is er een nieuwe soort ontstaan. De plek waar de 2 lijnen splitsen zit dus de voorouder van de 2 nieuwe soorten. Zo zie je dat de gemeenschappelijke voorouder van de chimpansee en de gorilla op de rode stip zit. Je ziet dan dat gorilla's en chimpansees ongeveer 10 miljoen jaar geleden uit deze gemeenschappelijke voorouder zijn geëvolueerd.

Je ziet ook dat chimpansees hierom meer verwant zijn aan gorilla's dan aan oerang oetangs. Dat zie je omdat de oerang oetangs al eerder van de tak van de chimpansees zijn afgesplitst; namelijk bij de groene stip.

Bekijk de stamboom.
Hebben bedektzadigen zich ontwikkeld uit
de bruinwieren, uit de groenwieren of de roodwieren?

Bekijk de stamboom. Welke dieren zijn waarschijnlijk eerder ontstaan, holtedieren of stekelhuidigen?

Bekijk de stamboom. Met welke dieren vertonen de geleedpotigen de meeste verwantschap,
met de weekdieren of met de gewervelde?
Leg je antwoord uit.

Hiernaast zie je de stamboom van de slang.
Welk soort is als eerste ontstaan?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 7

Met welke soort vertoont soort 2 de meeste verwantschap?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 7

Bij welke van de genummerde soorten hebben de slangen giftanden?

1. 2, 5, en 7
2. 1, 2 en 5
3. 1, 5 en 7
4. 3, 4 en 6

Aan welke groep zijn de gorilla’s het meest verwant volgens deze stamboom?

1. de chimpansees
2. de gibbons
3. de halfapen
4. aan de apen van de oude wereld

In de afbeelding hiernaast is in een stamboom weergegeven hoe verschillende groepen roofdieren zich volgens de evolutietheorie hebben ontwikkeld. Drie groepen roofdieren zijn: de hondachtigen, de wasbeerachtigen en de zeehonden.
Aan welke van deze groepen zijn de beren het meest verwant volgens de informatie?

1. aan de hondachtigen
2. aan de wasbeerachtigen
3. aan de zeehonden

Gebruik slide 16. Volgens de evolutietheorie hebben de Aziatische en de Afrikaanse olifant zich ontwikkeld uit ‘oer-olifantachtige’ die ruim 50 miljoen jaar geleden op aarde leefden.
In de afbeelding is deze ontwikkeling weergegeven in een stamboom

Welke uitspraken zijn juist?
1. Zowel de Aziatische als de Afrikaanse olifant heeft zich ontwikkeld uit de Moeritherium.
2. De Wolharige mammoet is uitgestorven in het Pleistoceen.

1. uitspraak 1 is juist
2. uitspraak 2 is juist
3. beide uitspraken zijn juist
4. beide uitspraken zijn onjuist

Haaien zijn gewervelde dieren. In de afbeelding zie je een stamboom die
de afstamming van verschillende groepen gewervelde dieren weergeeft
volgens de evolutietheorie.
Welke antwoorden zijn goed?

1. Haaien zijn eerder ontstaan dan beenvissen
2. Beenvissen zijn meer verwant aan haaien dan aan amfibieën.
3. A en B kloppen allebei
4. A en B kloppen allebei niet

(zie slide hiervoor, slide 19)

Volgens de evolutietheorie ontstaan er in de loop van de tijd verschillen tussen organismen. Bij het ontstaan van grote verschillen worden ze ingedeeld in aparte groepen. In de stamboom op slide 34 geven de cijfers 1, 2 en 3 het ontstaan van zulke aparte groepen aan.

In welke volgorde in de tijd zijn deze splitsingen in aparte groepen ontstaan volgens de gegevens in de stamboom? 

1 - 2 - 3 

3 - 2 - 1

3 - 1 - 2 

2 - 1 - 3 

2 - 3 - 1 

1 - 3 - 2 

Naar aanleiding van de stamboom in
op slide 19 doet Marja twee uitspraken.
Welke zijn correct?

1. Dolfijnen zijn meer verwant aan giraffen dan aan kamelen.
2. Alle diergroepen uit de stamboom hebben een gemeenschappelijke voorouder.
3. A en B zijn allebei waar
4. A en B zijn allebei niet waar

Wil je meer weten over het het ontstaan van de aarde en van het leven? Hier enkele suggesties:

-De tv serie 'Cosmos: A Spacetime Odyssey' (stond op Netflix, gaat waarschijnlijk naar Disney+).

-De YouTube serie 'PBS Eons'. Snelle, korte filmpjes over bijzondere historische gebeurtenissen van het leven op aarde (in het Engels).

-Human origins: https://www.youtube.com/watch?v=ehV-MmuvVMU

-Boek: Sapiens, een kleine geschiedenis van de mensheid - Yuval Noah Harari