4.2 Nederland in de Tweede Wereldoorlog

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo
• Leerjaar 4

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog en dekolonisatie

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

A

De bezetting

Leerdoel:

Je kan beschrijven hoe Nederland bezet werd en welke veranderingen Duitsland doorvoerde in het Nederlandse bestuur.

Begrippen:

Duitse bezetting

capitulatie

regering in ballingschap

B

Collaboratie en verzet

Leerdoel:

Je kan voorbeelden geven en voorbeelden herkennen van collaboratie, verzet en aanpassing.

Begrippen:

collaboratie

verzet

persoonsbewijs

C

Nederland bevrijd

Leerdoel:

Je kan beschrijven hoe de laatste oorlogsjaren in Nederland verliepen.

Begrippen:

distributiestelsel

Operatie Market Garden

Spoorwegstaking

gelijkschakeling

rechtsstaat

Februaristaking

Hongerwinter

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Nederland neutraal gebleven. Dat hoopte de bevolking ook in 1939.

Toch was er een mobilisatie.

Het Nederlandse leger was slecht bewapend en niet voorbereid op een moderne oorlog.

Leerdoel:

Je kan beschrijven hoe Nederland bezet werd en welke veranderingen Duitsland doorvoerde in het Nederlandse bestuur.

Begrippen:

Duitse bezetting

capitulatie

regering in ballingschap

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

A

DeBoze burgers

De bezetting

gelijkschakeling

rechtsstaat

Op 10 mei 1940 viel het Duitse leger Nederland toch aan.

De Duitse blitzkrieg trof Nederland hard. De Duitsers hadden veel betere en modernere wapens.

Ook landden er parachutisten achter de verdedigingslijn van de Nederlanders.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

A

DeBoze burgers

De bezetting

Een foto van 10 mei 1940: Duitse parachutisten worden boven Nederland gedropt.

Toch bood het Nederlandse leger op sommige plekken behoorlijk tegenstand.

Bijvoorbeeld bij Den Haag en Rotterdam. 

Maar ook bij de Grebbeberg en de Afsluitdijk hield het Nederlandse leger stand.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

A

DeBoze burgers

De bezetting

Na vijf dagen strijd duurde het Hitler te lang.

Op 14 mei gaf hij het bevel om Rotterdam te bombarderen.

Ook dreigde hij andere steden te bombarderen. 

Hier konden de Nederlanders niet tegen op: ze capituleerden (ze gaven zich over). Vanaf dat moment was de Duitse bezetting een feit.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

A

DeBoze burgers

De bezetting

De koninklijke familie en de regering was op tijd naar Engeland gevlucht.

Tijdens de oorlog verbleven ze daar als een regering in ballingschap. Dit is een regering die zegt de wettelijke macht te hebben, maar die deze macht niet kan uitoefenen. 

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

A

DeBoze burgers

De bezetting

Vanuit Londen sprak koningin Wilhelmina het Nederlandse volk toe via Radio Oranje.

De nazi’s stuurden het Nederlandse parlement naar huis en benoemde de Oostenrijkse nazi Arthur Seyss-Inquart als leider van het Duitse bestuur.

Het Duitse bestuur voerde gelijkschakeling in. Dat betekent dat vanaf dat moment alle organisaties en media onder directe controle van de nazi's kwamen:

• Censuur: Duitsers bepaalden wat er in de kranten/radio kwam. Daarnaast controle op werk kunstenaars. 
• Veel organisaties (vakbonden, jeugdorganisaties) verboden. Alleen nationaalsocialistische organisaties mochten blijven.
• Verbod op politieke partijen. Alleen NSB (Nationaalsocialistische Beweging) mocht bestaan.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

A

DeBoze burgers

De bezetting

Tijdens de Duitse bezetting was Nederland geen rechtsstaat meer.

Burgers werden niet meer beschermd tegen onrechtmatig optreden van de overheid.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

A

DeBoze burgers

De bezetting

De Nederlandse bevolking reageerden op verschillende manieren op de Duitse bezetting.

• Collaboratie
• Verzet
• Aanpassing

Leerdoel:

Je kan voorbeelden geven en voorbeelden herkennen van collaboratie, verzet en aanpassing.

Begrippen:

collaboratie

verzet

persoonsbewijs

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

B

DeBoze burgers

Collaboratie en verzet

Februaristaking

Sommige Nederlanders werkten samen met de vijand. Dat heet collaboratie. 

De meeste collaborateurs waren lid van de NSB.

Sommigen hielpen de nazi’s met het opsporen van joden en het verzet.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

B

DeBoze burgers

Collaboratie en verzet

Voorbeelden van collaboratie:

• Nederlanders helpen met het opsporen van joden en het verzet
• Nederlandse jongens melden zich vrijwillig voor het Duitse leger of de SS

Sommige Nederlanders waren het eens met de nazi’s, maar anderen probeerden persoonlijk beter te worden van de collaboratie.

Collaborateurs werden gezien als ‘fout’ en landverraders

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

B

DeBoze burgers

Collaboratie en verzet

Verzet is het tegenwerken van de vijand. Bijvoorbeeld door:

• Aanslagen of overvallen te plegen
• Onderduikers helpen
• Verzetskranten uitbrengen (om de censuur te verbreken)
• Te staken
• Sabotage plegen (dingen expres kapot maken)
• Radio Oranje luisteren
• Spotprentjes uitbrengen
• Persoonsbewijs vervalsen
• Etc.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

B

DeBoze burgers

Collaboratie en verzet

Vanaf 1941 moest iedere Nederlander een persoonsbewijs bij zich dragen. Dit was een identiteitsbewijs. 

Dat maakte opsporing van tegenstanders en joden makkelijker.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

B

DeBoze burgers

Collaboratie en verzet

Een belangrijke verzetsactie was de Februaristaking in 1941.

Het was een grote staking onder de bevolking van Amsterdam en omstreken tegen het optreden van de bezetter.

De aanleiding was een razzia waarbij 427 joden waren opgepakt.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

B

DeBoze burgers

Collaboratie en verzet

De Duitsers traden streng op tegen de Februaristaking.

Ze gebruikten geweld tegen de stakers; honderden stakers raakten gewond of werden opgepakt.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

B

DeBoze burgers

Collaboratie en verzet

De NSB telde zo'n 100.000 leden.

In het verzet zaten naar schatting 25.000 Nederlanders.

En de rest?

Zij pasten zich aan, aan de nieuwe situatie.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

B

DeBoze burgers

Collaboratie en verzet

Ook voor Nederland was de Tweede Wereldoorlog een totale oorlog. Dat betekent dat alles in de samenleving draait om de oorlog.

• Met censuur en propaganda proberen de Duitsers steun te krijgen voor de oorlog.
• De Nederlandse economie wordt geheel ingezet door Duitsland.

Leerdoel:

Je kan beschrijven hoe de laatste oorlogsjaren in Nederland verliepen.

Begrippen:

distributiestelsel

Operatie Market Garden

Spoorwegstaking

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

C

DeBoze burgers

Nederland bevrijd

Hongerwinter

Na het verlies bij de Slag om Stalingrad moesten alle Duitse mannen het leger in. Daarom werden zo'n 500.000 Nederlandse mannen tewerk gesteld in de Duitse fabrieken. 

Veel Nederlandse mannen doken onder om aan deze tewerkstelling te ontkomen.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

C

DeBoze burgers

Nederland bevrijd

De Duitsers namen steeds meer Nederlandse goederen in beslag. 

Gevolg: een groot tekort aan voedsel in Nederland.

Er kwam een distributiestelsel. Het bestuur voerde bonnen in, waarmee de schaarse producten eerlijk werden verdeeld. 

Het verzet ging deze distributiebonnen namaken, zodat ook ondergedoken mensen genoeg voedsel konden krijgen. 

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

C

DeBoze burgers

Nederland bevrijd

Op 6 juni 1944, D-Day, kwamen de geallieerden in Normandië aan op het Europese vasteland. Zij rukten vervolgens op via Frankrijk en België richting Nederland.

In september 1944 begon Operatie Market Garden. Dit was het plan om via Nederland Duitsland binnen te vallen. 

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

C

DeBoze burgers

Nederland bevrijd

De operatie mislukte: de geallieerden konden Arnhem niet veroveren.

Daarom waren in 1944 alleen delen van Brabant en Limburg bevrijd.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

C

DeBoze burgers

Nederland bevrijd

Na operatie Market Garden was het groene gedeelte van Nederland bevrijd

In september 1944 riep de Nederlandse regering vanuit Engeland op tot een spoorwegstaking.

Zo probeerde de regering het Duitse leger te verzwakken

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

C

DeBoze burgers

Nederland bevrijd

De Duitsers waarschuwde van te voren: een spoorwegstaking heeft gevolgen voor de voedselvoorraden in Nederland! 

Door de spoorwegstaking kwam er bijna geen voedsel meer naar het gedeelte van Nederland boven de grote rivieren.

Er brak een hongerwinter uit in de winter van 1944-1945.

De hongersnood kostte 20.000 Nederlanders in het westen en noorden van het land het leven

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

C

DeBoze burgers

Nederland bevrijd

Pas op 5 mei 1945 was heel Nederland bevrijd.

We vieren dat ieder jaar op 5 mei. Op 4 mei herdenken we de slachtoffers met dodenherdenking.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

C

DeBoze burgers

Nederland bevrijd

Na de oorlog werden NSB’ers, collaborateurs en ‘moffenmeiden’ (meisjes die een relatie hadden met een Duitser) vaak opgepakt en in het openbaar belachelijk gemaakt.

§4.2

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

C

DeBoze burgers

Nederland bevrijd