Samenvatting CE

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 2

Doelen bij de les

• Herkennen van tekstdoelen
• Je kan hoofdzaken van bijzaken onderscheiden
• Je herkent de opbouw van een tekst
• Je kan meningen van feiten onderscheiden
• Je herkent bedoelingen
•  Je herkent tussenkopjes en kan de best passende kiezen

3.1 Tekstdoelen

Waarom schrijft iemand iets op?
Wat wil hij ermee bereiken?

Dit zijn de vijf tekstdoelen

1. Informeren
2. instrueren
3. Overtuigen
4. Overhalen 
5. Amuseren

Feiten

Gebeurtenissen

Objectief

• Nieuwsbericht

• Schoolboek

Doe-woorden

Uitleg hoe het moet

• Recept
• Gebruiksaanwijzing
• Opdracht schoolboek

Mening + de lezer moet dezelfde mening gaan krijgen.

Nadruk op de argumenten (waarom die mening)

• Klachtenbrief
• Betoog
• Recensie

Betogen

Mening + de lezer moet dezelfde mening gaan krijgen en iets gaan DOEN

• Een advertentie van een politieke partij.
• Een folder van een supermarkt.

Wat is het tekstdoel?

1. informeren
2. instrueren
3. overtuigen
4. overhalen

Wat is het tekstdoel?

1. informeren
2. instrueren
3. overtuigen
4. overhalen

Wat is het tekstdoel?

1. informeren
2. instrueren
3. overtuigen
4. overhalen

3.2 hoofd- en bijzaken : Belangrijk - belangrijker - belangrijkst

Niet alles is even belangrijk: er zijn hoofdzaken en bijzaken.

Hoofdzaken zijn het belangrijkst.

Bijzaken helpen je om de hoofdzaak goed te begrijpen

3.2 Hoofdzaken

Soms staat de hoofdzaak in de inleiding, maar meestal is het niet zo eenvoudig. 

Je kunt hoofdzaken alleen goed vinden door goed te kijken naar de inhoud van de tekst.

Vaak kun je het belangrijkste wat over het onderwerp gezegd wordt zelf samenvatten in een zin. Zo'n zin noem je de hoofdgedachte.

3.2 Bijzaken

Naast hoofdzaken bevat een tekst ook vaak bijzaken. Een tekst bereikt zijn doel niet zonder de hoofdzaken, maar kan zijn doel wel bereiken zonder de bijzaken. 

Voorbeelden en extra uitleg zijn bijzaken. Ze maken de tekst helderder of leuker. Bijzaken kun je weglaten.

Hoofdzaken

• Het actuele nieuws
• Het algemene verhaal 
• De grote lijn 
• Een conclusie

Bijzaken

• De voorgeschiedenis
• Een voorbeeld
• Een detail
• Een grapje
• Een eigen ervaring (anekdote)

Wat is uit de onderstaande tekst de hoofdzaak?

Ik ben vandaag later in de les, want ik moet eerst naar de tandarts.

Hoofdzaak of bijzaak?

1. Hoofdzaak
2. Bijzaak

3.2 Hoofdgedachte

Vaak kun je het belangrijkste wat er over het onderwerp wordt gezegd, samenvatten in 1 zin. Zo'n zin noem je de hoofdgedachte. Het is de kortst mogelijke samenvatting van de tekst. 

De hoofdgedachte:

1. Vind je in de tekst.
2. Moet je zelf formuleren (bedenken en opschrijven)

Wat is de hoofdgedachte?

1. Het onderwerp van de tekst.
2. De belangrijkste zin van een alinea.
3. Het belangrijkste van het onderwerp in één zin beschreven.
4. Een belangrijke zin uit de inleiding.

3.3 De opbouw van een tekst

Een goed geschreven tekst heeft een overzichtelijke opbouw (structuur). De schrijver geeft waar nodig aanwijzingen over het verband tussen de alinea's. Het is belangrijk dat je die aanwijzingen kunt herkennen. 

In het examen komt dit ook aan de orde. Bijvoorbeeld in vragen als: 

• Hoe begint de schrijver de tekst?
• Hoe sluit alinea 5 aan op alinea 4?
• Uit welke alinea's bestaat het slot? 

3.3 Signaalwoorden en verbanden

Door signaalwoorden in een tekst kun je verbanden herkennen.

Bijvoorbeeld: stel dat een alinea begint met: Maar er zijn ook nadelen.  Dan is dat een sterke aanwijzing dat je met een tegenstelling te maken hebt: eerst zijn de voordelen besproken en nu komen de nadelen. Het signaalwoord maar waarmee de alinea begint, geeft ook aan dat het om een tegenstelling gaat.

Welk signaalwoord is een signaalwoord voor reden?

1. omdat
2. zoals
3. en
4. maar

Welk signaalwoord is een signaalwoord voor een opsomming?

1. zoals
2. ten slotte
3. tegenover
4. denk aan

Welk signaalwoord is een signaalwoord voor tegenstelling?

1. zoals
2. ten slotte
3. hoewel
4. denk aan

Wat is een signaalwoord

Wat zijn signaalwoorden?

1. Woorden die verbanden tussen zinnen leggen.
2. Ze geven een signaal, zodat je weet waar je gebleven bent met lezen.
3. Ze geven voor welk publiek de schrijver de tekst heeft geschreven.
4. Woorden die extra informatie geven

3.4 Feiten en meningen

In een tekst kunnen zowel feiten als meningen voorkomen. Een mening is wat iemand vindt. Je kunt het ermee eens of oneens zijn. Bijvoorbeeld: Maastricht is een leuke stad. 

Mensen gebruiken vaak argumenten om hun mening te onderbouwen. Ze leggen dat uit waarom ze die mening hebben. Iemand kan bijvoorbeeld zeggen: De muziek op het festival stond echt idioot hard (mening). Op 50 meter van het podium kon je elkaar niet eens verstaan (argument).

Feit, mening of argument?
Hij heeft oortjes en staart naar zijn telefoonscherm.

1. feit
2. mening
3. argument

Staat hier een feit, mening of argument?

Omdat hij goede standpunten heeft.

1. Feit
2. Mening
3. Argument

Feit, mening of argument?

Hij praat heel snel.

1. feit
2. mening
3. argument

3.5 Bedoelingen herkennen

In tv-programma's worden vaak gesprekken gevoerd. Een presentator leidt het gesprek, stelt vragen en vat samen. De gasten geven antwoord en reageren op elkaar.

De mensen die aan zo'n gesprek meedoen, zeggen natuurlijk niet zomaar iets. Ze proberen het gesprek een bepaalde kant op te sturen. Achter elke uitspraak zit een bedoeling. Al is het alleen maar om eindelijk ook eens aan het woord te komen. 

3.5 Bedoelingen herkennen

Op het examen kan naar die bedoeling worden gevraagd. Bijvoorbeeld zo:

• Waarom stelt de interviewster de vraag nog eens?
• Met welke bedoeling maakt zij deze opmerking?
• Wat wil hij met deze laatste opmerking bereiken?

Je kijkt naar het verband waarin die uitspraak is gedaan. Wat ging er aan de uitspraak vooraf? Op welke woorden reageerde de spreker? Ook de toon waarop mensen praten, zegt veel over hun bedoelingen. 

3.7 Tussenkopjes kiezen

Teksten hebben vaak tussenkopjes om het lezen gemakkelijker te maken. Zo'n tussenkopje vertelt de lezer wat er nu gaat komen: bijvoorbeeld door het deelonderwerp van de volgende alinea te noemen. 

Tussenkopjes zijn vaak korte zinnetjes of 1 woord zoals: "Beperk je dataverbruik" , "Jeugdwerkloosheid of "Gamer is geen moordenaar". Als ze in een examen vragen om het best passende tussenkopje te kiezen, kies je het zinnetje dat het beste de boodschap van de alinea samenvat. 

Wat gaan we nu doen?

• Lezen: Minder eten in de vuilnisbak
• Luisteren en kijken: Havermelk
• Einde les: klassikaal doorspreken van de opdrachten.