les 3 periode 3 thema erfelijkheid en evolutie: genen en allelen

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 1

Overzicht Periode 3

• Thema: Voortplanting en seksualiteit (H4) 
• Thema: Erfelijkheid en Evolutie (H5)

Week 1	Week 2	Week 3	Week 4	Week 5	Week 6	Week 7
de pubertijd een vrouw	een man seks	veilig vrijen zwangerschap	genotype fenotype chromosomen	genen en allelen transcriptie de evolutietheorie	geschiedenis van het leven op aarde DNA- technieken	herhalingsweek

JdW-kijkwijzer

Lesopbouw:

1. VOORAF: Startklaar, Voorkennis activeren
2. INSTRUCTIE: Leerdoelgericht werken, Inclusieve didactiek, Concrete en herkenbare voorbeelden
3. TOEPASSING: Actieve verwerking, Formatief handelen 
4. EVALUATIE: Afsluiting

Startklaar

• Op je plek zitten 
• Telefoon in het Zakkie 
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
• Schoolspullen op tafel: Chromebook, JdW-map, etui 

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan het welbevinden van leerlingen. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zitten startklaar en zijn bijvoorbeeld ingelogd in LessonUp en hebben hun JdW-map op tafel.

Waar of niet waar?
Het genotype komt tot stand op het moment van bevruchting.

1. Waar
2. Niet waar

Waar of niet waar?
Gekloonde dieren hebben hetzelfde genotype.

1. Waar
2. Niet waar

Het X-chromosoom en Y-chromosoom zijn

1. Geslachtschromosomen
2. Geslachtscellen

Welke cellen hebben geen paren chromosomen maar enkele chromosomen in de celkern?

1. Maagcellen
2. Teelbalcellen
3. Zaadcellen
4. Eierstokcellen

      Leerdoelen

1. R: Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn.
2. T1: je kunt omschrijven wat een mutatie is .
3. T2
4. I

3. Leerdoelgericht werken

De docent geeft het onderwerp, RTTI geformuleerde leerdoelen en de lesopbouw aan. De docent weet de leerdoelen goed te laten aansluiten bij de voorkennis en het (taal)niveau van de leerlingen. Gedurende de les wordt continu een terugkoppeling naar de leerdoelen gemaakt om de mate van beheersing te controleren.

DNA

Basen: A, T, C, G 

Basenpaar: C-G    en     A-T

verschillende "letters" verschillende "combinaties"

DNA

• Het genotype bestaat uit alle erfelijke eigenschappen en ligt in de celkern opgeslagen als DNA.
• DNA bestaat uit verschillende baseparen: A, T, C, G
• Deze letters coderen voor bepaalde eiwitten

Cel en DN

Inzoomen DNA

De treden van de latter bestaan uit basen, A, T, C en G

Baseparen: A en T zitten altijd bij elkaar, C en G ook

GEN

Gen bestaat uit verschillende basesparen (duizenden!)

de basenparen die samen nodig zijn voor een eigenschap, bormen samen een gen .

 Een gen codeert voor 1 eigenschap

Gen vertaalt naar Eiwitten.

Genen

• Een chromosoom bevat de informatie voor meerdere erfelijke eigenschappen
• Een gen is een deel van een chromosoom met de informatie voor één erfelijke eigenschap

Cel en DN

Genvariant of allel

Chromosomenpaar met verschillende genen.

informatie Gen = Genvariant / Allel

de Allelen van die voor het zelfde coderen op de chromosomenpaar = allelenpaar.

Allel

• Een allelenpaar bevat de informatie voor een erfelijke eigenschap (haartype)
• Beide allelen kunnen verschillend zijn (krullend en stijl)

Cel en DN

Heterozygoot of

homozygoot

• Iemand met twee gelijke allelen noem je homozygoot. 
• Iemand twee verschillende allelen noem je heterozygoot. 

Cel en DN

Dominant of recessief

• Als de allelen verschillend zijn kan één van beide allelen dominant zijn over het andere allel en tot uiting komen in het fenotype.

Cel en DN

Is de roodharige zoon in het voorbeeld heterozygoot of homozygoot voor haarkleur?

1. Heterozygoot
2. Homozygoot

Welk allel is recessief?

1. Allel voor steil haar
2. allel voor krullend haar

Wat is bij deze koeien het dominante allel voor vachtkleur?

1. Het allel voor rode vacht
2. Het allel voor zwarte vacht

Mutatie

Mutatie weinig invloed in enkele lichaamscel

Mutatie groter gevolg in geslachtscel.

Mutatie

• Een mutatie is een plotselinge verandering in het DNA in één cel.
• Als geslachtscellen muteren, kan de mutatie doorgegeven worden aan de nakomelingen.
• De nakomeling heeft dan in alle lichaamscellen het gemuteerde allel. 

Cel en DN

Albinisme

• Een organisme waarbij een mutatie zichtbaar is noemen we een mutant.
  
• Bij een albino kan het lichaam geen melanine (pigment) vormen.

Cel en DN

Mutagene invloeden.

Mutagene invloeden zijn dingen die je DNA kunnen laten muteren.

De chromosomen in een lichaamscel van de mens komen voor in paren.

1. Juist
2. Onjuist

Je hebt van allebei je ouders 46 chromosomen geerft.

1. Juist
2. Onjuist

Het is mogelijk dat een man aan zijn eerste kind een allel voor blauwe ogen doorgeeft en aan zijn tweede kind een allel voor bruine ogen.

1. Juist
2. Onjuist

practicum

Checklist:

• Expliciete instructie voor toepassingsopdracht: wat, hoe, hoe lang, klaar?
• Afwisseling in oefentypes 
• Eerst voordoen, daarna begeleidt inoefenen, vervolgens zelfstanding en weer samen (ik, wij, jij, wij)
• Het leren zichtbaar maken
• Differentiëren waar nodig: heterogeen en flexibel

6. Actieve verwerking

De docent maakt expliciet over hoe de leerstof actief verwerkt dient te worden. Hierbij modelleert de docent eerst en laat daarna de leerlingen actief inoefenen. De ondersteuning wordt geleidelijk afgebouwd. De docent zorgt voor afwisseling in oefentypes en maakt gedurende de les het leren zichtbaar. De docent zet bijvoorbeeld in op hardop denken opdrachten en koppelt daar een geïnformeerde vervolgstap aan.

Controlevragen

1. a.
2. b.
3. c.
4. d.

7. Formatief handelen

De docent geeft de leerlingen gedurende de verschillende lesfasen gerichte feedback, feedup en feedforward op de op de inhoud van het werk, de leerstrategie, het gedrag en op zelfsturing. De docent bevraagt leerlingen willekeurig met open vragen. Hierbij stimuleert de docent het kwaliteitsbesef onder leerlingen door bijvoorbeeld leerlingen werk met elkaar te laten vergelijken of uitgewerkte voorbeelden in te zetten.

    Begrippen uit deze les

• basen               basenpaar
• DNA                 Gen
• genvariant  of allel
•  allelpaar          eiwitten
• homozygoot     heterozygoot
• mutatie             gemuteerd
• albino               mutant
• mutagene invloeden
• 
  

Afsluiting

Checklist:

• Zijn de leerdoelen behaald?
• Les in context plaatsen van de periode 
• Het leren en het gedrag samen evalueren
• Vooruitblikken adhv JdW-planner  

8. Afsluiting

De docent controleert in de slotfase van de les of de leerdoelen door alle leerlingen behaald zijn en plaatst de les in de context van de betreffende periode. De docent evalueert samen met de leerlingen het leren en het gedrag en blikt vooruit aan de hand van de JdW-planner.

Schrijf 3 dingen op die
je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je
deze les nog niet zo goed hebt begrepen