3.1 Leenheren, leenmannen en horigen

• geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

voor c. 500:

steden

handel

geldeconomie

 agrarisch urbane samenleving

na c. 500

dorpen

autarkie

ruilhandel

agrarische samenleving

- horigheid

- hofstelsel/domeinstelsel

De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarische-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid

Schema over het hofstelsel

 HOFSTELSEL OF DOMEINSTELSEL

ontstaan van horigheid

(het toebehoren van een boer aan het land van een heer)

door:

- wegvallen centraal bestuur

- wegvallen bescherming (overheid/leger)

- wegvallen steden

- wegvallen handel en nijverheid

-> boeren zoeken bescherming bij een heer

de overheid bood geen bescherming en rondtrekkende bendes hadden vrij spel. Boeren zagen zich gedwongen bescherming te zoeken bij een heer. In ruil daarvoor gingen ze verplichtingen aan.

vrije boeren, Horigen en lijfeigenen wonen op of bij het domein van de heer.

- > Hofstelsel

(een economich en sociaal systeem)

vroonland=land van de heer.

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij (hoeve) van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

In hoeverre is het filmpje van Terry Jones representatief voor de visie op de horige boer?

Maken de opdrachten 1, 2 en 3 van paragraaf 3.1

Clovis (466-511)

• verdreef de (laatste) Romeinen 
• versloeg Germaanse stammen +
• Frankische concurrenten



• 1e katholieke koning in Gallië
• Clovis > Lovis > Louis
• nieuwe machtsstructuur:
• vazallen (eed van trouw, ridder)>
• kreeg een deel van de buit

doop Clovis (Reims)

tombe van Clovis (Saint-Denis)

Rijk Clovis

ontstaan feodaliteit

• Karel Martel (690-741):
• ridders werden vazallen (eed van trouw) in ruil voor levensonderhoud op kasteel
• worden beleend met landgoederen  

Leenstelsel

• > feodum > feodale stelsel
• bestuursstelsel
• contract leenheer en leenman: eed van trouw >bescherming gebruik landgoed 
• ridders, graven en hertogen
• onderdelen eed: geld (eenmalig), militaire dienst, bestuur en rechtspraak
• niet overdraagbaar

Karel de Grote (768 - 814)

leenheer

• door enorme uitbreiding rijk (>Gallie)
• koppeling leenstelsel - bestuur:
• graven en hertogen leenmannen
• Nadelen:
• ontwikkeling naar erfelijkheid van de leen > loyaliteitskwestie
• versnippering 
• leenmannen soms meerdere leenheren

Het Rijk van Karel de Grote!

Leenstelsel

vul het schema in

Waardoor leidt het feodale stelsel tot versnippering?

0

Vaak worden de begrippen hofstelsel en leenstelsel door elkaar heen gebruikt. Toch zijn ze niet hetzelfde. Leg uit!