GEdrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g, t
• Leerjaar 3,4

Thema 8 Gedrag T3

5 doelstelling

BS 1 Wat is gedrag?

Doelstelling 1

Je kan omschrijven wat gedrag is en hoe gedrag wordt bestudeerd.

Wat is gedrag?

Ethologie

ethologie = gedragsbiologie (onderzoek naar gedrag)

ethologen zijn gedragsbiologen

Hele bekende ethologen:

- Nico Tinbergen

- Konrad Lorenz

- Frans de Waal

Studie van gedrag = ethologie

Ethologie = studie van gedrag

Alles objectief bekijken = alleen feiten!

We proberen gedrag te:

• Kwalificeren: Wat?
  
• Kwantificeren: Hoe vaak?
  

Ethogram en protocol

Dit zijn termen die je moet weten. Ook in het examen biologie komt dit vaak terug. Hieronder een ethogram en een protocol.

Ethogram en protocol

ethogram = objectieve beschrijving (zonder persoonlijk waardeoordeel) van de verschillende handelingen

   - De apen kussen elkaar, omdat ze elkaar graag mogen -- fout

   - De hond kijkt angstig --> fout

   - De hond doet zijn oren iets naar achter en plaatst zijn staart tussen zijn             benen

protocol = lijst van de achtereenvolgens waargenomen handelingen

BS  2 Oorzaken van gedrag

Doelstelling 2:

Je kunt beschrijven waardoor gedrag wordt veroorzaakt en hierbij sleutelprikkels en supranormale prikkels onderscheiden. 

Gedragsketen

Prikkels

Sleutelprikkel: Een prikkel waarop altijd hetzelfde gedrag volgt.

Supranormaleprikkel: Een overdreven sleutelprikkel,  is effectiever in het veroorzaken van het gedrag dan een sleutelprikkel. 

Prikkels en gedrag

Gedrag volgt altijd op een prikkel.

Dit kan een inwendige prikkel zijn of een uitwendige prikkel (zintuigen - BS 1 t/m 3)

• inwendige prikkel: honger, hormonen,dorst
• uitwendige prikkel: geluid, geur (dus iets wat je met je zintuigen waarneemt)

Inwendige prikkel

Uitwendige prikkel

Uitwendige prikkels

Inwendige prikkels

licht

kou

dorst

geur

geluid

honger

spierpijn

hormonen

sleutelprikkel

Sleutelprikkel

Een sleutelprikkel is een prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij gedrag

Een sleutelprikkel:

1. Leidt altijd naar hetzelfde gedrag.
2. Leidt naar meerdere mogelijkheden qua gedrag.
3. Leidt naar aangeleerd gedrag.
4. Leidt naar aangeboren gedrag.

Supranormale prikkel

supranormale prikkel

Vorming van gedrag

Gedrag bestaat uit

• Erfelijk gedrag(aangeboren)
• Aangeleerd gedrag
• Nieuw gedrag 

Gedrag = mix van aangeboren, 

aangeleerd en eventueel

 nieuw gedrag

Doelstelling 3

Je kunt de factoren noemen waardoor gedrag wordt bepaald en je kunt verschillende vormen van leren beschrijven.

Aangeboren/aangeleerd

• Aangeboren eigenschappen (nature) : eigenschappen die erfelijk zijn
• Aangeleerde eigenschappen (nurture): normen, waarden en gewoonten die je overneemt van je ouders, vrienden je omgeving

Aangeboren/aangeleerd

• Aangeboren eigenschappen (nature) : eigenschappen die erfelijk zijn
  
• Aangeleerde eigenschappen (nurture): normen, waarden en gewoonten die je overneemt van je ouders, vrienden je omgeving

Aangeboren

Aangeleerd

Manieren

Zwemmen

Lachen

Huilen

Liegen

Lezen

Duimzuigen

Aangeboren gedrag

Aangeleerd gedrag

Hieronder staan voorbeelden van gedrag. 

Is er sprake van aangeboren  of  aangeleerd gedrag? 

aangeboren gedrag

 aangeleerd gedrag

Een baby zuigt melk bij de moeder.

Een hond zwemt.

Een kat gebruikt een kattenluikje om naar binnen en naar buiten te gaan.

Een kat rent achter een muis aan.

Een meisje speelt gitaar.

Een papegaai zegt "hallo".

Gewenning

Inprenting

Manieren van leren

• Trail and error

Leren door toevallige ontdekkingen

proefondervindelijk leren

Werkt iets niet dan probeer je weer wat anders

-bijv. vogel eet geen rode rupsen meer want die zijn vies

Conditionering

• Operante conditionering --> dresseren: leren door straffen en belonen
• Klassieke conditionering --> geconditioneerde reflex 
  
            

                                         Pavlov

Hierna een fimpje van klassieke conditionering

hierna ook een fimpje van operant conditioneren

Doelstelling 4

Je kunt verschillende typen sociaal gedrag onderscheiden

Signalen

Kleuren, geuren, geluiden, houdingen of gebaren zijn voorbeelden van signalen.

Door deze signalen is communicatie mogelijk.

Signalen

Signalen kunnen worden afgegeven via:

1. Geuren
2. Kleuren
3. Geluiden
4. Houdingen
5. Gebaren

Wat is sociaal gedrag?

1. een leeuw die een gnoe opeet
2. een kat die sist naar een hond
3. een leeuw die vecht met een andere leeuw
4. een man die zijn hond leert pootjes geven

Sociaal gedrag

• Territoriumgedrag
• Dreiggedrag
• Aanvalsgedrag
• Vluchtgedrag
• Baltsgedrag
• Broedzorg
• Imponeergedrag
• Verzoeningsgedrag
  

Wat is geen voorbeeld van sociaal gedrag?

1. vlooien bij apen
2. mens laat hond uit
3. katten vechten met elkaar
4. twee eenden baltsen

Wat is hier het signaal?

Signalen

Wie is de baas in een groep?

• Als er in een groep dominante en onderdanige dieren zijn en elk dier zijn plaats kent, dan heet dat rangorde.

• Kippen hebben ook een duidelijke rangorde, de zogenaamde pikorde.

Beluister mij!

Doelstelling 5

Je kunt de overeenkomsten en de verschillen tussen gedrag van mensen en gedrag van dieren. 

overeenkomsten

- gedrag bepaald door erfelijke factoren en leerprocessen

- gevoelig voor sleutelprikkels en supranormale prikkels

- territoriumgedrag, imponeergedrag, dreiggedrag

Verschillen

- gedrag mens sterker bepaald door leerprocessen

- mens kan gedrag beoordelen adhv normen / waarden

Aangeleerd gedrag wat je als mens vertoont ligt ergens 'opgeslagen'. Waar?

1. In je DNA
2. In je kleine hersenen
3. In je hersenstam
4. In je grote hersenen

Welk gedrag van de mens is aangeboren?

1. Mensen durven niet naakt over straat te lopen, ook al is het heel erg warm.
2. Een baby huilt, want hij heeft een vieze luier.
3. Een meisje huilt, omdat ze niet met de jongens mee mag voetballen
4. Een jongen krijgt tranen in zijn ogen als hij hoort dat hij een onvoldoende heeft.