Syntaxis hulpcollege 3

• Nederlands
• HBO
• Studiejaar 1

Syntaxis hulpcollege 3

Even terugkijken: vorig college

               Valentiepatronen (noodzakelijke rollen)

               Vragen over lv, mv of vzv?

Herhaling enkelvoudige zin (1 uur) +
verdieping aan de hand van werkvormen (1 uur) 

o Oorzakelijk voorwerp 
o Bijwoordelijke bepaling
o Bepaling van gesteldheid

o Bijvoeglijke bepaling, bijstelling
o Interne bijwoordelijke bepaling

o Vragen?

Voorbeelden van zinnen die verwarring opleveren wanneer je ze ontleedt met de traditionele vraagzinnetjes. 

Wie of wat + gezegde = ow
Jim breekt de vaas.
Sandy smelt het ijs.
Jij hangt mijn foto aan je muur.

Oorzakelijk voorwerp

Een iets of iemand bij een [[naamwoordelijk gezegde]].

(Ik) (ben) mijn portemonnee [[kwijt]]

(Iemand) (is) IETS [[kwijt]]

Zit hier een oorzakelijk voorwerp in? Zo ja, welk?

De docent was de klierende leerlingen beu.

Hij schijnt zijn portemonnee te hebben verloren.

Dat huis is drie ton waard.

Volgens mij is hij iets gemeens van plan.

Bijwoordelijke bepaling (bwb)

Niet-verplichte rol                       Decor van de zin.

De bijwoordelijke bepaling is niet noodzakelijk voor de begrijpelijkheid van een zin. Ze wordt dan ook NIET opgeroepen door het werkwoord.

Ze geeft nadere informatie over het gezegde.

Wat is hier de bijwoordelijke bepaling?

Mijn pasgeboren neefje is toch mooi!

Wat is hier de bijwoordelijke bepaling?

Van een tot twee uur kunt u hier broodjes halen.

Bevat deze zin een bijwoordelijke bepaling?

De misdadiger werd vrijgesproken door de rechter.

Bevat deze zin een bijwoordelijke bepaling?

Dat mag hij zeggen van zijn moeder.

Bepaling van gesteldheid (BvG) lastig?
Welnee joh!

• Benamingen als ‘dubbelverbonden bepaling’ en ‘resultatieve
    werkwoordsbepaling’ maken dit zinsdeel onnodig verwarrend.
• Zonder die termen, maar mét het overkoepelende concept in
    het achterhoofd, is heel goed inzichtelijk te maken welk
    zinsdeel behoort tot de bepaling van gesteldheid.

1. Wat weten we al?

• 'Doen' & 'zijn' liggen aan de basis van iedere zin = predicatie.
• Voorwerpen = noodzakelijke (verplichte) rollen zijn die door werkwoorden worden opgeroepen = valentie.
  
• Bepalingen = niet-noodzakelijke zinsdelen zijn die dus redelijk vrij aan een zin toegevoegd kunnen worden zonder ingrijpende betekenisveranderingen teweeg te brengen.
  

Inductief leren (zelfontdekkend)

Welke overeenkomsten zie je tussen de schuingedrukte gedeelten op de volgende slide? 

Probeer er drie te bedenken en schrijf ze op.

Overeenkomsten bepaling van gesteldheid 

Dit zou je erover moeten weten:

1. Een vorm van predicatie = een soort verstopt tweede gezegde.
2. Soms noodzakelijk (complement: maakt de zin COMPLEET) en soms niet-noodzakelijk/vrij (bepaling).
3. Altijd één zinsdeel: een woord of woordgroep.
4. Zegt iets over het onderwerp óf lijdend voorwerp.

Jonas vond de munt.

Jonas vond de munt vies.

Wat betekenen deze zinnen?

- Predicatie 'zijn'
- Noodzakelijk, want anders ingrijpende
   betekenisverandering.
- 1 zinsdeel.
- Zegt iets over lijdend voorwerp.

Dezelfde betekenis, andere verschijningsvorm --> dus andere redekundige benoeming.

3x PREDICATIE op een andere manier.

BvG = een efficiënt zinsdeel.
Maak hier één enkelvoudige zin van.

Mijn ouders verven het hek. Het hek is roze.
Ze hebben hem geschopt. Hij heeft een blauw oog.
Linda is verliefd. Linda kijkt haar verloofde aan.
Terwijl ze klaarwakker was, lag ze in bed.

Maak hier twee losse enkelvoudige zinnen van.

Mijn zus en ik aten de aardappelkroketjes opgewarmd.
De politie kon de ontsnapte crimineel levend vangen.
Zwetend rent Tim over de finish. 
Hij is door de commissie benoemd tot voorzitter.

Bijvoeglijke bepaling (bvb)

• Geeft meer informatie over een zelfstandig naamwoord. 
    Daarom noemen we deze bepaling ook bijvoeglijk.
  
  
• Is nooit een zelfstandig zinsdeel; ze maken altijd deel uit van
    een ander zinsdeel: ow, lv, mv, bwb.
  
  
• Altijd benoemen: ..... is bijvoeglijke bepaling bij .....

       

Voorbeelden                               Bijbehorende znw

Wat valt je op?

• Bijvoeglijke bepalingen staan vaak vóór (voorbepaling) het woord of de woordcombinatie
  

     waar ze bij horen (= K = de kern). Ze kunnen ook achter (nabepaling) de kern staan.

• Bvb zijn meestal bijvoeglijke naamwoorden (sportief, mooi), soms bezittelijke voornaamwoorden (mijn, jouw), telwoorden (drie, veel) of aanwijzende voornaamwoorden (deze, die, dit, dat, zulke, zo’n, dergelijke).
  
  
• Lidwoorden (de, het, een) worden meestal niet als bvb benoemd.

Testje

Welke bijvoeglijke bepalingen vind je in onderstaande zin?

Waar zeggen ze iets over?

Onze drie oudste dochters zijn erg belangrijk geweest tijdens die zeer moeilijke periode van mijn leven.

Tekens van Paardekooper

Meerdere niveaus.

Bijstelling

= zelf geen zinsdeel, maar deel van een zinsdeel.

Staat altijd tussen komma's achter het zelfstandig naamwoord.
(Met andere woorden de zaak of persoon nog eens noemen, vormt een bijvoeglijke bepaling bij het zelfstandig naamwoord.)

Bevat altijd een zelfstandig naamwoord

De burgemeester van Amsterdam, Femke Halsema, was vroeger lijsttrekker van GroenLinks.
              K                                                                                                   K

Interne bijwoordelijke bepaling

Zegt binnen een zinsdeel iets over een bijvoeglijk naamwoord of bijwoord, dus is nooit een zelfstandig zinsdeel.

Zoek de interne bijwoordelijke bepaling:

De erg mooie vrouw kijkt naar buiten.

Zoek de interne bijwoordelijke bepaling:

Ik geef die tien aan mijn verschrikkelijk ijverige leerling.

Zoek de interne bijwoordelijke bepaling:

Hij werkte achter zijn onlangs aangeschafte bureau.

Benoem: bijwoordelijke bepalingen, interne bijwoordelijke               bepalingen, bijvoeglijke bepalingen, bijstellingen

Jan, de nieuwe buurman van mijn allerliefste zusje, begaf zich heel snel naar het recentelijk verbouwde complex van Fontys, tempel van kennis en vaardigheden.