Syntaxis hulpcollege 2

• Nederlands
• HBO
• Studiejaar 1

Syntaxis hulpcollege 2

Even terugkijken: vorig college

               (doen/zijn) Predicatie: wat was het ook alweer?

               Vragen over de oefeningen rondom de oefening predicatie?

Herhaling enkelvoudige zin (1 uur) +
verdieping aan de hand van werkvormen (1 uur) 

o Lijdend voorwerp
o Meewerkend voorwerp
o Voorzetselvoorwerp


o Vragen?

Moet je een zinsdeel (rol) toevoegen?

Het sneeuwt.
Zij slaat.
De politie arresteert.
De leeuw verslindt.
Ik ben vergeten.
De docent vraagt.
Hij zwemt.
Ik geef.
De tuinman hakt om.

Valentie = plaatsigheid

Hoeveel en welke rollen zijn er te verdelen bij ieder werkwoord?

Beelddenken (concepten) vergroot taalgevoel.

Koppelen van 'rollen' aan ontleedkundige termen.

Werkwijze

1. Je bepaalt wat het hoofdwerkwoord is in de zin.
2. De valentie van het hoofdwerkwoord bepaalt hoeveel en welke rollen er te koppelen zijn een handeling of toestand.
   
   Hoe?
   Werk met termen als iets/iemand en bekijk welke mogelijkheden er zijn. Koppel er later de termen aan.

Toepassen: opdracht

Probeer zinnetjes te maken met de volgende basis:

iets/iemand + werkwoord + iets/iemand + aan iets/iemand

Gebruik onderstaande werkwoorden:

Regent | bijt | bakt | geeft | ontploft | vertelt | overhandigt | gebeurt | loopt

Voorbeeld schrijven              iemand schrijft iets aan iemand

aan of voor (inschenken)

Toepassen: vervolgopdracht

Probeer de iets en iemand, al dan niet aangevuld met aan, te vervangen door één van de concrete rollen hieronder:

een appeltaart | Jan | het zusje | president Trump | de gasfles

een boek | de hond | de ouder | het kind | het verhaal |
cadeautjes | de klasgenoot | de leraar | dit

Welke combinaties heb je gemaakt?

aan of voor (inschenken)

Lijdend voorwerp (LV) 

Het lv is het voorwerp dat, of de persoon die nodig is om de handeling uit te voeren. Zonder zelf iets te doen maakt het lv de handeling mee ('ondergaan'). 
Het wwg (regisseur) bepaalt of er een lv in de zin nodig is. 

Een extra rol dus.

Het lv is altijd IETS of IEMAND in een woord of woordgroep.

– Het lv begint NOOIT met een voorzetsel! –

– Het lv komt NOOIT voor in een naamwoordelijk gezegde –

Wanneer je een actieve zin passief (of lijdend) maakt ...

... verandert het lijdend voorwerp in een onderwerp en wordt het onderwerp de HANDELENDE persoon (met door)!

(Jan) (leest) een boek.
 (Een boek) (wordt) {gelezen} door Jan.

                                   

Tests:
Valentie, nominaliseren, lijdend maken

ZIJ BEWONDERDE HAAR BUURVROUW OM HAAR VEERKRACHT.

Valentie = 

Iemand bewondert iemand (= haar buurvrouw).

Nominaliseren =
Het bewonderen van de buurvrouw om haar veerkracht.

Lijdend maken =
De buurvrouw werd om haar veerkracht bewonderd door haar.

Wat is het lv?
Mijn tante schreef het afgelopen decennium meerdere populaire kinderboeken.

Wat is het lv?
Op de rand van het zwembad hebben de modellen de lekkerste cocktails gedronken.

Welk werkwoord
draagt een
lijdend voorwerp bij zich?

Meewerkend voorwerp (mv)

Het mv is degene die iets ontvangt of verneemt of van wie iets wordt afgenomen. Het zinsdeel begint vaak met het voorzetsel aan, van of voor – als dat niet in de zin staat, kan het er meestal bij gedacht worden.
Het wwg (regisseur) bepaalt of er een mv in de zin nodig is.

Nog een extra rol dus.

Het mv is altijd AAN/VOOR/VAN IETS of IEMAND in een woord(groep).

  

Iets: 

Zij heeft de kast een lik verf gegeven.
Zij geven prioriteit aan samenwerking.

Soms ook bij of tegen:

Hij zei de waarheid tegen de agent.

Er viel Sjaak een appel op zijn schoot.

Welk werkwoord
draagt een
meewerkend voorwerp bij zich?

Geven, vragen, afnemen, inschenken, versturen, mailen, schrijven etc. 

Let op: meewerkend voorwerp bij beide soorten gezegdes mogelijk.

Predicatie doen (= handeling/activiteit):

(De docent)   (heeft)   ons   extra punten   {toegekend}.

Mij   (heeft)   (hij)   die ontzettend ingewikkelde som    niet    {willen uitleggen}.

Predicatie zijn (= toestand):

(Dat)   (is)   me      echt     [[te gortig]].

(Hij)   (lijkt)   ons    [[een zwakke leerling]].

Wat is hier het meewerkend voorwerp?

De gemeente beloofde de wijkbewoners grotere afvalbakken.

Wat is hier het meewerkend voorwerp?

De boze vrouw pakte haar zoontje het flesje af.

Voorzetselvoorwerp (vzv)

• Zinsdeel dat begint met een VAST voorzetsel dat het
    werkwoord afdwingt: geloven in iets, rekenen op iemand,   
    houden van iemand, uitkijken naar iets, klagen over iemand,
    bang zijn voor iets, hopen op iets, praten met iemand, iemand
    beschuldigen van iets ...
• Dat voorzetsel is NIET LETTERLIJK en NIET VERVANGBAAR.
  
  
  

Vast voorzetsel – even in koor :-)

Criterium 1 – Niet letterlijk

Van de bedoelde betekenis zou je nooit een foto/tekening kunnen maken, omdat het voorzetsel niet letterlijk is maar figuurlijk, oftewel BETEKENISLOOS.

Bekijk de volgende zinnen:
Zij is verliefd op die tafel.
Het meisje wacht op haar tante.
Zij is geïnteresseerd in die verhuisdoos.
De docent wacht op de bus.

Zij is verliefd op die tafel.

     Of?

Het meisje wacht op haar tante.

                                                  Of?

Zij is geïnteresseerd in die verhuisdoos.

       Of?

De docent wacht op de bus.

Criterium 2 – Niet vervangbaar 

Lizzy trouwde ........ Alex. Zij trouwden vorige week ........ de treurwilg in de tuin. 
De hond legt zich neer ........ het haardvuur. Stijn legt zich neer ........ de beslissing van zijn leidinggevende. 
Na die zware stapavond gaf Benjamin over ........ het vloerkleed. Daarom gaf hij zich ........ de zorgen van zijn vrouw over.
In het park staan Sam en Ben stil ........ de boom. Op hetzelfde moment staan hun vrouwen stil ........ de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.

In welke gevallen is het voorzetsel niet vervangbaar?

Voor, naast, achter, bij, onder etc. wél mogelijk bij bepaalde letterlijke voorzetsels.

Wat valt je op aan onderstaande zinnen?

Ruben verlangde naar het weekend.
vs. 
Het verlangen naar het weekend kwelde Ruben.

Ik twijfelde aan jouw belofte.
vs.
Mijn twijfel aan jouw belofte was niet gering.

LV vs. VZV

Zoek je je sleutels?
Zoek je naar je sleutels?

Kijk je naar het portret?
Bekijk je het portret?

Zie je hier voorzetselvoorwerpen?

Zo ja, hoeveel en welke?

Vast?
Niet letterlijk?
Niet vervangbaar?
er + ...? (voornaamwoordelijk bijwoord = bijwoord + voorzetsel)

Ik schrijf jou een brief over mijn liefdesleven.

Ik beschuldig jou van plagiaat.