Les 7 par. D samenstellingen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Lesplanning

* stillezen in je leesboek

* theorie par. D

* oefeningen

Lesdoel

Aan het eind van de 

les kan/weet ik:

* hoe je samenstellingen schrijft, aan elkaar of los.

* zelf correcte samenstellingen maken en foute verbeteren.

Samenstellingen

Oefening

Maak in een tweetal (of drietal) met de volgende woorden 5 goede samenstellingen door de woorden in kolom A te combineren met de woorden in kolom B.

Kolom A	Kolom B
aap	golf
super	poot
reus	rots
spin	mooi
geluid	wiel

Samenstellingen

Samenstellingen zijn woorden die bestaan uit woorden die je ook los kunt schrijven, maar die samen een eigen betekenis hebben.

Er zijn een aantal werkwoorden die niet volgens de normale spellingregels worden geschreven:

Hebben, kunnen, mogen, willen, zijn en zullen.

In deze video leer je voor elk van deze onregelmatige werkwoorden wat de bijzonderheden zijn.

Regel

Samenstellingen schrijf je zoveel mogelijk aan elkaar vast.

Hoofdregel: 1 persoon, dier, ding of begrip schrijf je als één woord.

koffiezetapparaat

telefoonoplader

glazenwasser

Er zijn een aantal werkwoorden die niet volgens de normale spellingregels worden geschreven:

Hebben, kunnen, mogen, willen, zijn en zullen.

In deze video leer je voor elk van deze onregelmatige werkwoorden wat de bijzonderheden zijn.

Regel aan elkaar

Aaneenschrijven

- één klemtoon ~ bijv. koektrommel

- verschillende woordsoorten ~ bijv. donkergroen

- (afleidingen van) werkwoorden ~ bijv. tafeltennissen of uitschieter 

- bijwoorden er, hier, daar en waar + voorzetsels ~bijv. eroverheen

- Engelse leenwoorden ~ bijv. displayfunctie

- eigennamen ~ Instragrambericht

Er zijn meerdere gevallen waarin je de samenstelling aaneenschrijft.

Samenstellingen met één klemtoon, zoals koektrommel, schrijf je aan elkaar.

Samenstellingen hoeven niet alleen uit naamwoorden te bestaan. Zo bestaat ‘donkergroen’ uit twee bijvoeglijke naamwoorden.

Ook werkwoorden kunnen een samenstelling zijn. Zo schrijf je ‘tafeltennissen’ aan elkaar. En woorden die afgeleid zijn van werkwoorden, zoals uitschieter, schrijf je ook aaneen.

De bijwoorden er, hier, daar en waar kunnen samen met voorzetsels een samenstelling vormen. Je schrijft alle woorden dan aan elkaar vast, zoals bij ‘eroverheen’.

Het maakt voor samenstellingen niet uit of het Nederlandse woorden zijn of Engelse leenwoorden. Displayfunctie is dus ook één woord.

Hetzelfde geldt voor eigennamen: die schrijf je vast aan de andere delen van de samenstelling. Instragrambericht is dus één woord. Let op de hoofdletters die onderdeel uitmaken van de eigennaam.

Regel los

Spatie

- eigennamen met spaties ~ bijv. Albert Heijnfiliaal

- afhankelijk van betekenis ~ bijv. De opkomst van de partij is veelbelovend.

                                                  Er is storm op komst.

Toch schrijf je niet álle samenstellingen aan elkaar.

Sommige eigennamen bevatten zelf een spatie. Zo’n spatie blijft behouden als je er een samenstelling van maakt. Het is dus Albert spatie Heijnfiliaal.

En soms ligt het aan de betekenis of je met een samenstelling te maken hebt. Vergelijk de zinnen ‘De opkomst van de partij is veelbelovend’ en ‘Er is storm op komst’ eens met elkaar.

Tussenklanken

Tussen-s

Je hoort een s. ~ bijv. etenswaren

Als het 2e deel met een s begint

vervang door een ander ~ bijv. stadsstrand

ander woord want: stadsmuur

De tussen-s schrijf je wanneer je die hoort bij de uitspraak. Je hoort hem bijvoorbeeld in etenswaren [nadruk op de s].

Maar het kan zo zijn dat het rechterdeel van de samenstelling met een s begint en je de extra s niet kunt horen, zoals bij stadsstrand. Om te weten of je de tussen-s moet schrijven, kun je het rechterdeel van de samenstelling veranderen. Stadsmuur [nadruk op s] heeft een s, dus stadsstrand [extra articuleren] ook.

Tussenklanken

Tussen-en

- linkerdeel is zelfstandig naamwoord met meervoud op –en ~ bijv. lampenkap 

want: lamp - lampen

De tussen-en [spreek uit als EE EN] hoor je niet altijd even duidelijk als je de samenstelling uitspreekt.

Je schrijft deze tussen-en [spreek uit als EE EN] als het linkerdeel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is met een meervoud op –en [spreek uit als EE EN].

Lampenkap [nadruk op n] schrijf je met –en [spreek uit als EE EN], omdat het meervoud van lamp lampen is.

Tussenklanken

Tussen-e

linkerdeel v.d. samenstelling:

- meervoud op –s ~ bijv. scorebord

want: score - scores

- meervoud op –s en –(e)n ~ bijv. ladekast

want: lade - lades en laden

- geen meervoud ~ bijv. rijstevlaai

- is uniek ~ bijv. hellevuur

- versterkt een bijvoeglijk naamwoord ~ bijv. beresterk

Je schrijft géén tussen-en, maar juist een tussen-e [EE] als:

Het linkerdeel van de samenstelling een meervoud heeft op –s. Het is scorebord [extra articuleren], want het meervoud van score is scores.

Maar ook als het linkerdeel een meervoud heeft op –s én –en [spreek uit als EE EN]. Het is ladekast [extra articuleren], want het kan zowel lades [klemtoon op des] als laden [klemtoon op den] zijn.

Heeft het linkerdeel geen meervoud, zoals rijst, dan wordt het rijstevlaai zónder tussen-n.

En is het linkerdeel uniek, dan komt er ook geen n in de samenstelling te staan. Het is hellevuur, want er is maar één hel.

Versterkt het linkerdeel een bijvoeglijk naamwoord, dan schrijf je de samenstelling ook alleen met een tussen-e. Het is beresterk, omdat ‘bere’ het bijvoeglijk naamwoord ‘sterk’ versterkt.

Tussenklanken

Tussen-er

linkerdeel:

- meervoud op –eren ~ bijv. runderlap

want: rund - runderen

Ten slotte is er nog de tussen-er [spreek uit als EE ER].

Die schrijf je meestal als het linkerdeel van de samenstelling een meervoud heeft op –eren [spreek uit als urun].

Omdat het meervoud van rund runderen is, is de samenstelling runderlap [nadruk op r].

ZELFSTANDIG WERKEN

Wat :	Maak opdracht 6 en 7 Taalverzorging par. D
Hoe :	In je lesboek / schrift Je mag fluisterend overleggen.
Hulp :	Theorie uit je boek (HB blz. 198 - 199)
Tijd :	10 minuten
Klaar :	Maak opdracht 8

Huiswerk

Toets Taalverzorging inplannen