Tijdvak 6

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Tijdvak 6

Maak opdracht 25 t/m 28 (blz. 49)

Maak opdracht 4, 6 en 8 (blz. 50)

• Het absolutisme
• Gouden eeuw
• Handelskapitalisme en wereldeconomie
• Wetenschappelijke revolutie

Opdracht 25 t/m 28

25 Filips II wilde de Nederlanden centraal vanuit Brussel besturen, ondersteund door ambtenaren en met veel minder invloed van de adel en de stedelijke burgerij. Tegen die centralisatiepolitiek van Filips II kwamen Nederlandse edelen en burgers uit de steden in verzet.

26 Filips II was streng katholiek en vervolgde de protestanten in de Nederlanden. Nederlandse edelen en burgers vonden de vervolgingspolitiek van Filips veel te streng; ze vonden dat besluiten om wel of niet te vervolgen bij het lokale bestuur hoorden te liggen. In een aantal gevallen waren de edelen en burgers zelf tot het protestantisme bekeerd.

27 De beeldenstorm was er de reden van dat Filips II een Spaans leger stuurde om die opstand de kop in te drukken. Daardoor ontstond een burgeroorlog in de Nederlanden die uitliep op een splitsing van het land in twee gebieden, die later Nederland en België zouden worden. Zo is de beeldenstorm de indirecte oorzaak van het bestaan van twee verschillende landen in Nederlanden in plaats van één.

28 Het was niet zeker hoe Filips II op de beeldenstorm zou reageren en de uitkomst van de burgeroorlog stond niet vast. Het had ook kunnen gebeuren dat de Spanjaarden alle Nederlanden hadden terugveroverd, of dat de Nederlandse opstandelingen alle Nederlanden hadden veroverd. Dan zouden de twee landen Nederland en België niet hebben bestaan, maar samen één land vormen. Dat ze nu bestaan als twee landen, is dus voor een deel toevallig

Opdracht 4 en 6

4 Volgens de brief van de landvoogdes is er sprake van armoede door stilstand van de handel, en is het gewone volk steeds meer geneigd om in opstand te komen, omdat ze bij een opstand de rijken kunnen plunderen. Volgens de brief van de landvoogdes staan er onlusten en volksoproer voor de deur ‘ten dele vanwege de godsdienst’. Zij onderkent dus zelf dat godsdienst een belangrijke bron van de opstand is (maar legt de nadruk op economische omstandigheden, waar zij zelf minder aan kan doen – zo legt ze de schuld buiten het bestuur zelf). 

6 Het Plakkaat van Verlating vormt het hoogtepunt van het kenmerkend aspect van de zestiende eeuw ‘de Nederlandse Opstand’, omdat de Staten-Generaal van de Nederlanden besloten koning Filips II af te zetten – een in die tijd ongehoorde stap.  - Het Plakkaat van Verlating is mede een gevolg van het kenmerkend aspect van de zestiende eeuw ‘de Reformatie’, omdat protestantse leiders als Calvijn het idee verspreidden dat gehoorzaamheid aan God belangrijker was dan gehoorzaamheid aan vorsten. Daarmee zette hij de deur open voor verzet tegen vorsten die het protestantse geloof vervolgden

Opdracht 8

8 De oprichting van botanische tuinen past bij de volgende twee kenmerken van de zestiende

eeuw: - Nieuwe wetenschappelijke belangstelling – want in de botanische tuinen werd op systematische wijze onderzoek gedaan naar de kenmerken van planten, kruiden en groenten. - De ontdekkingsreizen – want de botanische tuinen werden gevuld met exotische planten en kruiden die Europeanen op hun ontdekkingsreizen waren tegengekomen en mee terugnamen

naar Europa.

Kenmerken tijdvak 6

• 17e eeuw
• Twee vormen van bestuur: binnen Nederland en buiten Nederland
• Regenten vs. Absolutisme

• Tijdvak met voortzetting van de moderne staten

• Gouden Eeuw komt voort uit Nederlandse Opstand
• Internationaal handelskapitalisme en ontdekkingsreizen zorgden voor wetenschappelijke revolutie

Machten

Tijdvak 5: moderne staten met centraal bestuur en ambtenaren

Tijdvak 6: absolute monarchieën 

Ideologie monarchie: via strijd einde maken aan macht edellieden en macht overdragen aan koningen

Strijd vooral in de vorm van godsdienstoorlogen

De macht van vorsten kwam van God - goddelijk recht der koningen

Lodewijk XIV

Kenmerken:

• Adel aan hof binden
• Economie ondergeschikt aan koninklijke macht
• Hoge invoerrechten bemoeilijken import. Binnenlandse bedrijven worden gesubsidieerd. Doel: rijk land worden met hoge belastingen = inkomsten koning
• Nieuw economisch systeem: mercantilisme

Engeland

Engeland: streven naar absolute macht zorgt voor burgeroorlog

Zorgt voor overwinning van aristocratische parlement

17e eeuw: beperkte macht monarchie Engeland

Karel I geëxecuteerd, Karel II verbannen (latere terugkeer)

Huiswerk

Opdracht 1 t/m 5 (blz. 53)

Tijdvak 6

                                                                                                   Opdr. 1 t/m 5

• Het absolutisme
• Gouden eeuw
• Handelskapitalisme en wereldeconomie
• Wetenschappelijke revolutie

Huiswerk

1 Het absolutisme werd gerechtvaardigd met de verdeeldheid tussen edelen in de Middeleeuwen en de godsdienstoorlogen van de zestiende eeuw. Beide hadden aangetoond dat er een machtige koning nodig was om vrede en veiligheid te garanderen.

2 Met het ‘goddelijk recht’ van koningen werd bedoeld dat volgens zeventiende-eeuwse schrijvers koningen hun macht hadden gekregen van God (dus niet van de mensen). Ze waren dus ook alleen aan God verantwoording schuldig en hoefden zich niets aan te trekken van wat mensen ervan vonden.

3 Het mercantilisme paste goed bij het absolutisme omdat absolute vorsten hun macht over alles in hun land wilden uitbreiden. Door het mercantilisme kreeg de vorst ook vat op de economie. Bovendien hoopten de vorsten door hun eigen bedrijfsleven en handel te steunen meer rijkdom te vergaren, waarvan zij konden profiteren door belastingen, waardoor het aanzien en de macht van de absolute vorst zou kunnen toenemen.

Huiswerk

4 In Engeland probeerden verschillende vorsten iets vergelijkbaars als Lodewijk XIV, maar daar was het verzet van de burgers sterker en brak een burgeroorlog uit, die gewonnen werd door het parlement, dat vervolgens een deel van de macht opeiste.

5 Bij het absolutisme wordt vaak naar Lodewijk XIV verwezen omdat hij de eerste en meest succesvolle absolute vorst was die in Europa het meeste aanzien genoot. Andere absolute vorsten volgden zijn voorbeeld.

Nederlandse republiek

• Nederlandse republiek ontstaan uit oorlog tegen absolutisme
• Rechten stedelijke burgers stonden hoog
• Handel was grootste inkomst = burgers belangrijker dan edelen

Bestuur

Bestuur was voor regenten in een onsamenhangend geheel

1. Republiek
2. Statenbond
3. Aristocratie

Holland

Machtigste gewest: Holland - eenheid

Raadspensionaris Holland en stadhouder (Huis Oranje) voor de hele Republiek

Spanningen Raadspensionaris en stadhouder

Geloof

Calvinisme officiële godsdienst

Toch relatieve godsdienstvrijheid - minder rechten, geen vervolging

Economie

17e eeuw: een van meest toonaangevende landen in Europa

Enorme economische bloei, berust op handel

Kruispunt van handelsroutes

Enorme rijkdom wordt geïnvesteerd in kunst en wetenschap

Huiswerk

Maak opdracht 6 t/m 12 (blz. 53)

Maak opdracht 5 (blz. 54)

Tijdvak 6

                                                                                                  Opdr. 6 t/m 12

                                                                                   Opdr. 5

• Het absolutisme
• Gouden eeuw
• Handelskapitalisme en wereldeconomie
• Wetenschappelijke revolutie

Huiswerk

6 Nederland was een republiek te midden van koninkrijken. Het bestuur was er niet in handen van een koning en van plaatselijke edelen, maar vooral in die van rijke stadsbestuurders, de regenten. In andere landen hadden burgers zelden zo veel macht.

7 Nederland was vooral een handelsland. Rijke kooplieden maakten er de dienst uit. Dat lag

voor de hand omdat zij voor veel economische bloei zorgden en er geen centraal koninklijk

gezag was waar zij steeds voor moesten buigen. Ze konden hun republiek besturen op een

manier die voor de handel zo gunstig mogelijk was. 

8 Enerzijds was de Nederlandse Republiek een lappendeken van verschillende gewesten met

verschillende belangen, anderzijds was de positie van het gewest Holland zo dominant dat dit

voor een zekere eenheid zorgde; de Nederlandse Republiek, dat was Holland ‘en de rest

Huiswerk

9 De stadhouder zorgde voor meer eenheid omdat hij niet alleen stadhouder van Holland was, maar ook van een aantal andere gewesten. De raadpensionaris zorgde voor meer eenheid omdat hij leiding gaf aan de politiek van het machtigste gewest Holland en daarmee aan de politiek van de gehele Nederlandse Republiek. Deze twee personen zorgden ook voor meer verdeeldheid omdat ze onderling een conflict hadden over de vraag wie van hen twee in de Nederlandse Republiek de machtigste moest zijn. Dat leidde tot partijstrijd.

10 Een overeenkomst is dat zowel in de Nederlandse Republiek als in Nederland tegenwoordig meerdere godsdiensten naast elkaar bestaan. Een verschil is dat in de Nederlandse Republiek één godsdienst sterk werd bevoordeeld (het calvinistische

protestantisme van de gereformeerden) en de officiële kerk vormde. Tegenwoordig in Nederland is geen enkele godsdienst officieel, zijn alle godsdiensten gelijk en bestaan er geen relaties tussen godsdienst en politiek.

11 De Nederlandse Republiek was een zeer rijk land dat zich een sterke marine en een sterk leger financieel gemakkelijk kon veroorloven. Daardoor was de Nederlandse Republiek één van de sterkste grote mogendheden van Europa die het vrij gemakkelijk kon opnemen tegen grotere koninkrijken als Frankrijk en Engeland.

Huiswerk

12 Economische welvaart kan leiden tot een bloei van kunsten en wetenschappen omdat veel mensen genoeg geld hebben om zelf een kunstwerk aan te schaffen (de vraag naar kunst was groot) en om onderzoek te doen of om wetenschappelijke boeken te kopen (ook de vraag naar praktische wetenschappelijke kennis was groot).

5 - Wat Nederland bijzonder maakte op staatkundig gebied in de zeventiende eeuw was dat het een republiek was, een land zonder koning of ander erfelijk staatshoofd. Alle landen om Nederland heen waren monarchieën (uitgezonderd een aantal gebieden die onder gezag van een geestelijke stonden).

- De bijzondere positie van Nederland als staat zonder staatshoofd is terug te voeren op het uitbreken van de Nederlandse Opstand. Nederlandse edelen en burgers kwamen in verzet tegen de godsdienstpolitiek en de centralisatiepolitiek van de Spaanse koning Filips II, die ook landsheer van alle Nederlandse gewesten was. Toen Filips zijn beleid niet matigde, besloten de Staten-Generaal de koning in 1581 af te zetten; het lukte niet om een nieuwe koning te vinden en vooral de (rijke) burgers in Nederland besloten al snel dat het zonder koning ook prima ging. Nederland had dus een bijzondere staatkundige positie omdat de stedelijke burgerij het land in die richting had gemanoeuvreerd.