5V H15 paragraaf 1

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Zintuigcellen

5 vwo

Hoofdstuk 15

Paragraaf 1

Vandaag

Leerdoelen

• Je kunt de relatie tussen prikkelsterkte en impulsfrequentie en de relatie tussen prikkelsterkte en impulsgrootte uitleggen. 
• Je kunt uitleggen hoe een zintuigcel (=receptorcel) werkt

Programma

1. Wat weet je nog van het zintuigstelsel?
2. Uitleg: zintuigen en receptoren
3. Zelf werken

Dit vangen de zintuigcellen in je zintuigen op

1. Impulsen
2. Zenuwen
3. Prikkels
4. Licht

Hoe noemen we de zintuigcellen die prikkels opvangen?

1. Effectoren
2. Conductoren
3. Receptoren
4. Gliacellen

Welke zintuigen/receptoren ken je nog?

Mechanoreceptor

Fotoreceptor

Chemoreceptor

Thermoreceptor

Temperatuur

Geluid

Smaak

Geur

Beweging

CO2-gehalte bloed

Druk

Licht

spierspanning

Receptoren - impuls

1. Receptorcel ontvangt de adequate prikkel

2. De prikkel zorgt voor het opengaan van Na+ poorten in de zintuigcel

3. Prikkeldrempel bereikt? Volledige depolarisatie van het membraan

4. Ca2+ poorten open

5. Neurotransmitter vrij in de synaps met het sensorische neuron

6. Voldoende neurotransmitter? Impuls in het neuron

Prikkelsterkte

Waarom merk je een verschil tussen een zwakke en een sterke prikkel?

De actiepotentiaal is altijd even sterk! 

Sterkere prikkel: hogere frequentie van actiepotentialen -> ontstaan door afgifte van meer neurotransmitters door zintuigcel.

Bij langdurige constante prikkel -> gewenning (of adaptatie)

Receptoren - prikkels

Mechanoreceptoren: druk zorgt voor 

opengaan Na+ poorten. De Na+ poort

is zelf gevoelig voor druk

Thermoreceptoren: temperatuur zorgt

voor openen Na+ poorten, de Na+ poort

heeft een temperatuurgevoelig eiwit 

Receptoren - prikkels

Chemoreceptoren: binding moleculen

aan receptor zorgt voor vrijkomen

secundaire boodschapper, die zorgt

voor openen Na+ poorten

Receptoren - prikkels

Fotoreceptoren: licht op een licht-

gevoelig eiwit zorgt voor vrijkomen

secundaire boodschapper, die zorgt

voor openen Na+ poorten

Met wat voor een receptoren kun je ruiken?

1. Mechanoreceptoren
2. Chemoreceptoren
3. Temperatuurreceptoren
4. Fotoreceptoren

Wat voor een receptoren bevinden zich in je evenwichtsorgaan?

1. Mechanoreceptoren
2. Chemoreceptoren
3. Temperatuurreceptoren
4. Fotoreceptoren

Wat is de functie van zintuigcellen?

1. Ze vangen prikkels op en wekken prikkels op
2. Ze vangen prikkels op en wekken impulsen op
3. Ze vangen impulsen op en wekken prikkels op
4. Ze vangen impulsen op en wekken impulsen

In leidingwater zit een beetje zout. Je drinkt water en in je zoutsmaakzintuigcellen in je tong is een verandering meetbaar. Toch proef je geen zout. Dit komt doordat

1. de prikkeldrempel is niet bereikt
2. er is adaptatie opgetreden
3. zout niet de adequate prikkel is
4. je smaakzintuigcel geen chemoreceptor is

Zelf werken/bestuderen

Lezen

H15.1 (blz. 225 t/m 227)

Maken

H15.1 opdr. 2, 4, 6, 8 en 10 t/m 12

Kun je:

• de relatie tussen prikkelsterkte en impulsfrequentie en de relatie tussen prikkelsterkte en impulsgrootte uitleggen?
• uitleggen hoe een zintuigcel (=receptorcel) werkt?
• de bouw en werking van het evenwichtszintuig beschrijven?

Zintuigcellen

5 vwo

Hoofdstuk 15

Paragraaf 1

Vandaag

Leerdoelen

• Je kunt de relatie tussen prikkelsterkte en impulsfrequentie en de relatie tussen prikkelsterkte en impulsgrootte uitleggen. 
• Je kunt uitleggen hoe een zintuigcel (=receptorcel) werkt
• Je kunt uitleggen hoe het evenwichtszintuig werkt

Programma

1. Uitleg: evenwichtszintuig
2. Experimentjes 
3. Bespreken
4. Zelf werken

Evenwichtszintuig

Bevindt zich in het binnenoor.

Registreert de stand van je

hoofd én beweging van je

hoofd.

Evenwichtszintuig - vestibulum

Bevat endolymfe (vloeistof)

Bevat 2 maculae (1)

Registreren rechtlijnige

bewegingen,

(vertragen en versnellen

voorwaarts/ achterwaarts

en naar boven/ beneden)

Macula

Geleilaag met kalksteentjes.

Deze geleilaag en de kalksteentjes

reageren op beweging (als gevolg 

van zwaartekracht of versnelling).

Zintuigharen (ciliën) op de

zintuigcellen registreren deze

verandering

Macula - horizontaal

Macula 2 - verticaal

Registreert ook zwaartekracht

en versnelling omhoog/ omlaag

(gevoel in de lift)

Evenwichtszintuig - 

Halfcirkelvormige kanalen

Drie richtingen:

- ja-knikken

- nee-schudden

- hoofd van schouder naar schouder

Halfcirkelvormige kanalen

Bevatten endolymfe (vloeistof)

In elke basis zit een knobbel met

een cupula (2), een geleiachtige

massa

Registreren bewegingen/ 

versnellingen in de X, Y en Z-

richting

Cupula

Cupula klappen om als de

endolymfe gaat stromen

(klapdeur)  

Altijd in tegengestelde richting van de beweging (traagheid)

Zijn vooral gevoelig voor veranderingen in snelheid. Niet voor een constante snelheid.

Cupulae en de zweefmolen

Als je een tijdje ronddraait op dezelfde snel-

heid registreren je cupulae dit niet (meer).

De vloeistof in de kanalen draait dan op

dezelfde snelheid als het lichaam.

Staat je lichaam daarna stil dan slaan de 

cupula wél weer uit, de vloeistof blijft nog

even draaien: duizelig.

Cupulae en alcohol

Stap 1 (begin al na 10 minuten)

Alcohol komt via het bloed in de

cupula. Deze wordt dan lichter dan water. 

De cupula in het verticale kanaal gaat

zweven.

Draaisensatie!

Cupulae en alcohol

Stap 2 (na 6 uur):

Alcohol zit óók in de endolymfe.

De cupula heeft dan weer dezelfde dicht-

heid en zweeft niet.

Cupulae en alcohol

Stap 3:

Alcohol is uit de cupula maar nog niet 

uit de endolymfe.

De cupula zakt dan juist in de endolymfe.

Draaisensatie.

Wat helpt? Nieuwe alcohol.

Experimentje (15 min)

Hoe kun je duizeligheid na draaien verminderen?

Mogelijke opties:

- boek voor je neus houden

- focussen op één punt

- omhoog kijken

- direct na het draaien één draai de andere kant op maken

Vergeet de controleproef niet 

Meet de tijd dat je duizelig bent vanaf het moment dat je stopt met draaien.

Bedenk waarom een bepaald resultaat beter werkt dan de anderen.

Zelf werken

Lezen

H15.1 (blz. 199 t/m 201)

Maken

H15.1 opdr. 1 t/m 7

Kun je:

• de relatie tussen prikkelsterkte en impulsfrequentie en de relatie tussen prikkelsterkte en impulsgrootte uitleggen?
• uitleggen hoe een zintuigcel (=receptorcel) werkt?
• uitleggen hoe het evenwichtszintuig werkt?