1.1A Prehistorie: jager-verzamelaar

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

        

# Jagers en boeren 

Tijdvak 1; 

Jagers en boeren

  Periode 1 # De Prehistorie 

Tijdvak 1 # Jagers en boeren 

- KENMERKENDE ASPECTEN -

1. Levenswijze van jagers en verzamelaars;

2. Ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen; 

3. De opkomstvan de eerste stedelijke gemeenschappen.

• Levenswijze van jagers en verzamelaars;
   
• Ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen;
  
  
• De opkomstvan de eerste stedelijke gemeenschappen.

- KENMERKENDE ASPECTEN -

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

• "Wat zou er gebeurd zijn als de mens nooit was overgestapt op landbouw?" 

- 1. Introductie -

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

• Bevolkingsomvang: Zonder landbouw zou de wereldbevolking veel kleiner zijn gebleven. Landbouw zorgde ervoor dat meer mensen gevoed konden worden en dat de bevolking groeide.
  
  
• Nomadisch leven: Mensen zouden waarschijnlijk een nomadisch leven blijven leiden, voortdurend op zoek naar voedsel en waterbronnen, en niet in permanente nederzettingen wonen.
  
  
• Geen steden en complexere samenlevingen: Steden en complexe samenlevingen zijn grotendeels ontstaan door landbouw, omdat mensen in permanente nederzettingen gingen wonen. Zonder landbouw zouden er geen grote steden of beschavingen zoals die van Mesopotamië, Egypte of Griekenland zijn ontstaan.

"Wat zou er gebeurd zijn als de mens nooit was overgestapt op landbouw?"
Mogelijke antwoorden: 

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

• Geen technologische vooruitgang: Landbouw heeft geleid tot technologische vooruitgang zoals het schrift, het wiel, en metalen werktuigen. Als mensen jagers-verzamelaars waren gebleven, zouden we deze technologische sprongen mogelijk niet gemaakt hebben.
  
  
• Minder sociale ongelijkheid: Het leven van jagers-verzamelaars was relatief egalitair. De landbouw leidde tot eigendom en sociale hiërarchie. Zonder landbouw zou er mogelijk minder ongelijkheid zijn geweest.

"Wat zou er gebeurd zijn als de mens nooit was overgestapt op landbouw?"
Mogelijke antwoorden:

 

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

• Het dagelijks leven van jagers-verzamelaars en boeren begrijpen.
  
  
• De overgang naar landbouw en de gevolgen hiervan beschrijven.
  
  
• Reflecteren op continuïteit en discontinuïteit in de prehistorie.

- Leerdoelen -

- Zelfstandig Onderzoek en Groepswerk -

• Hoe zag het dagelijks leven van een jager-verzamelaar eruit?
  
  
• Hoe wanneer en waarom stapten mensen over op landbouw?
  
  
• Wat waren de voor- en nadelen van de landbouwrevolutie?
  
  
• Waarom noemen we het een revolutie en geen evolutie?
  
  
• Wat veranderde er in de samenleving door de overgang naar landbouw?

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

• Elk groepje presenteert in 2-3 minuten hun bevindingen aan de rest van de klas.
  Focus vooral op de belangrijkste inzichten en conclusies. 
  
  
• Reflecteren op continuïteit en discontinuïteit in de prehistorie.

- Presentaties en Klassikale Discussie -

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

• Continuïteit: Afhankelijkheid van de natuur bleef bestaan.

• Discontinuïteit: Mensen gingen permanent wonen, wat leidde tot
  sociale en technologische veranderingen.

- Reflecteren op continuïteit en discontinuïteit in de prehistorie. -

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

1. Hoe zag het dagelijks leven van een jager-verzamelaar eruit?

Nomadisch leven: Jagers-verzamelaars leefden een nomadisch bestaan.
Ze volgden kuddes dieren en verzamelden wat de natuur hen bood, zoals fruit, noten,
wortels, en planten. Ze hadden geen vaste woonplaats en trokken rond op zoek naar
voedsel.
Kleine groepen: Ze leefden in kleine, hechte groepen (bands) van zo’n 20 tot 50 

mensen. Deze groepen waren meestal familie- of stamverbanden. Samenwerken was 

essentieel om te overleven.

Verzamelend en jagend: De mannen jaagden op wilde dieren, terwijl de vrouwen en
kinderen vruchten, planten, en eetbare wortels verzamelden. Dit was vaak een
taakverdeling, hoewel er in sommige samenlevingen veel overlap was.

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

1. Hoe zag het dagelijks leven van een jager-verzamelaar eruit?

Geen privébezit: Omdat ze constant rondtrokken, hadden ze weinig persoonlijke
bezittingen. Er waren geen grote sociale klassen, omdat alles met de groep werd
gedeeld.

Weinig impact op omgeving: Ze gebruikten de natuurlijke omgeving zonder deze
permanent te veranderen. Hun ecologische voetafdruk was klein, want ze hadden
geen vaste landbouwgronden of grote bouwprojecten.

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

2. Hoe, wanneer en waarom stapten mensen over op landbouw?

Wanneer: De overgang naar landbouw begon rond 10.000 v.Chr. in verschillende delen
van de wereld, waaronder het Midden-Oosten (de Vruchtbare Halve Maan), Azië,
Afrika, en Amerika. Dit gebeurde tijdens het Neolithicum, ook wel de
"Nieuwe Steentijd" genoemd.

Hoe: Deze overgang, ook wel de Neolithische Revolutie genoemd, gebeurde geleidelijk.

Mensen ontdekten dat ze planten zoals tarwe, gerst en maïs konden zaaien en 

cultiveren. Ze domesticeren ook dieren zoals geiten, schapen, koeien, en honden.
Deze domesticatie zorgde voor een stabiele voedselbron, wat het mogelijk maakte
om op één plek te blijven.

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

2. Hoe, wanneer en waarom stapten mensen over op landbouw? 

Waarom: De belangrijkste reden was waarschijnlijk een verandering in het klimaat.
Na de laatste ijstijd werd het klimaat stabieler en warmer, wat leidde tot een
overvloed aan eetbare planten en dieren. Daarnaast groeide de bevolking en werd
het moeilijker om voldoende voedsel te vinden door jagen en verzamelen.
De landbouw bood een manier om voedselproductie te stabiliseren en meer mensen
te voeden. 

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

3. Wat waren de voor- en nadelen van de landbouwrevolutie? Voordelen:

Voedselzekerheid: Met landbouw konden mensen een stabiele voedselvoorraad
garanderen. Dit zorgde ervoor dat mensen zich minder zorgen hoefden te maken over
het vinden van voedsel.

Grotere bevolking: Door de stabiele voedselvoorziening konden meer mensen worden
gevoed, wat leidde tot bevolkingsgroei en het ontstaan van dorpen en later steden.
Ontwikkeling van technologie: Mensen hadden meer tijd om zich te specialiseren in
andere beroepen, zoals ambachten (pottenbakkers, wevers), waardoor technologische
vooruitgang werd geboekt. 

Complexere samenlevingen: Door landbouw ontstonden vaste nederzettingen en
uiteindelijk steden. Hierdoor ontstonden sociale hiërarchieën, handel, en de eerste
vormen van georganiseerde religie en politiek.

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

3. Wat waren de voor- en nadelen van de landbouwrevolutie? Nadelen:

Ziekten en epidemieën: De dichtbevolkte nederzettingen maakten mensen vatbaarder
voor ziekten en epidemieën. Vee en mensen leefden dicht op elkaar, wat leidde tot de
verspreiding van infecties.

Sociale ongelijkheid: Landbouw leidde tot de vorming van privé-eigendom en
ongelijkheid. Sommige mensen bezaten meer land en middelen dan anderen, wat leidde
tot sociale stratificatie.

Arbeidsintensief: Boeren moesten veel harder werken dan jagers-verzamelaars.
Landbouw is fysiek zwaar en vereist lange uren aan het bewerken van het land.

Kwetsbaarheid voor misoogsten: In tijden van misoogsten door droogte,
overstromingen of plagen kon een hele gemeenschap verhongeren, omdat ze
afhankelijk waren van hun oogst.

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

4. Waarom noemen we het een revolutie en geen evolutie?

Revolutie: We noemen het de landbouwrevolutie omdat het een plotselinge en
ingrijpende verandering was in de manier van leven van de mens. De overgang van een
nomadisch bestaan naar een sedentair leven met landbouw veranderde fundamenteel
hoe mensen leefden, werkten en samenleefden. Het was geen geleidelijk proces zoals
evolutie, maar een relatief snelle omschakeling in menselijke geschiedenis.

Vergelijking met evolutie: Bij evolutie denken we aan een langzaam en geleidelijk proces
van veranderingen die over duizenden jaren plaatsvinden. In tegenstelling tot evolutie,
betekende de landbouwrevolutie een relatief korte en dramatische verandering, met
blijvende gevolgen voor de mensheid.

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

4. Waarom noemen we het een revolutie en geen evolutie?

Effect op de samenleving: De landbouwrevolutie creëerde nieuwe sociale structuren,
technologieën en ideeën die in een relatief korte tijd de hele structuur van menselijke
samenlevingen veranderden. Deze transformatie gebeurde in minder dan enkele
eeuwen, wat in de menselijke geschiedenis een kort tijdsbestek is.

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

5. Wat veranderde er in de samenleving door de overgang naar landbouw?

Vaste nederzettingen: Mensen gingen voor het eerst op één plek wonen en begonnen
dorpen en later steden te bouwen. 

Grotere gemeenschappen: Landbouw maakte het mogelijk om meer mensen te voeden,
wat leidde tot bevolkingsgroei en grotere gemeenschappen. Hierdoor konden
complexere sociale structuren ontstaan.

Sociale stratificatie en ongelijkheid: Niet iedereen had evenveel toegang tot grond en
middelen, wat leidde tot ongelijkheid in rijkdom en macht. Dit was het begin van
klassenverschillen en een vaste sociale hiërarchie.

Onderwerpen v.d les

1. Jagers en verzamelaars

2. Het ontstaan van de landbouw

3. Van steen tot ijzer

4. De eerste stedelijke beschavingen

-

Specialisatie van arbeid: Omdat niet iedereen meer voedsel hoefde te verzamelen of
produceren, konden sommige mensen zich specialiseren in andere beroepen zoals
ambachtslieden, handelaren, en priesters. Dit leidde tot technologische vooruitgang
en de ontwikkeling van complexe culturen.

Ontstaan van religie en politiek: In vaste gemeenschappen ontstonden de eerste
georganiseerde religies en politiek. Er kwamen leiders zoals stamhoofden, en later
koningen en priesters, die macht uitoefenden over de rest van de bevolking.

Technologische vooruitgang: Landbouw stimuleerde de ontwikkeling van technologie,
zoals het wiel, het schrift, en metaalbewerking. Dit zorgde voor verdere vooruitgang
in de menselijke beschaving.