10.2 dl2: Selectie

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 10.2 Populaties veranderen 

Selectie

Deze les

- Stappen van Evolutie: Variatie, Selectie, Overerving

- Oefenen

Lesdoel 10.2 Je kunt

4a. het effect uitleggen van fitness en selectie op de genetische variatie in een populatie

4b. het effect uitleggen van genetic drift op de genetische variatie in een populatie

4c. het begrip allelfrequentie uitleggen

Evolutie

Voor evolutie zijn de volgende zaken nodig:

Genetische variatie

Selectie

Overerving

Genetische variatie (stap 1)

Iedereen is een beetje anders:

- Langer

- Puntigere snavel

- Dikker verenpak

- Mooiere vlekken

- Kleinere voeten

- Grotere vinnen

etc.

Genetisch variatie

(door mutatie en recombinatie)

Natuurlijke Selectie (stap 2)

Niet iedereen kan zich voortplanten: 

- Vroegtijdig overlijden door zware omstandigheden (bijv. klimaat, predatie, voedsel tekort)

- Partners tekort

Selectiedruk/ Natuurlijke selectie

Natuurlijke Selectie (stap 2)

Doordat in een populatie de individuen (bijna) allemaal genetisch verschillend zijn (variatie) hebben ze allemaal een grotere of kleinere kans om te overleven en zich voort te planten. 

Individuen met eigenschappen die gunstige zijn in een omgeving (hoge fitness) hebben een grotere kans om te overleven en zich voort te planten, dan de individuen met ongunstige eigenschappen in een omgeving (lage fitness).

Natuurlijke Selectie (stap 2)

Welke eigenschappen een hoge fitness hebben is afhankelijke van de selectiedruk. 

Bijv.:

Koudere winter- Gunstige eigenschap = Dikker verenpak

Tekort aan partners - Gunstige eigenschap = Mooiere vlekken

Weinig voedsel - Gunstige eiegnschap = Grotere vinnen

 

Overerving (stap 3

Overerving

Individuen die voortplanten geven hun genen (= eigenschappen) door naar volgende generatie.

Genen van de individuen die niet overleven 

of voortplanten sterven uit.

Er treedt een verandering op in de eigenschappen/ genen pool van de volgende generatie. De soort is geëvolueerd = adaptatie

Samenvatting Evolutie

Stap 1: Iedereen is een beetje anders (genetische variatie)

Stap 2: Het leven is zwaar door bijv. milieu en concurrentie (selectiedrukken)

--> individuen met de meest gunstige eigenschappen (hoge fitness) hebben meer kans op overleving en voortplanting (natuurlijke selectie)

Stap 3: Genen met de hoogste fitness erven over naar de volgende generatie --> adaptatie

Evolutiestappen op het examen (3p)

1. Beschrijf welke variatie (verschillen) er tussen individuen in de populatie is.

2. Benoem wat de selectiedruk is en welke eigenschap gunstig is (hoge fitness) en welke niet (lage fitness), geef aan dat de individuen met een hoge fitness een grotere kans hebben op voortplanten. 

3. Geef aan dat de gunstige eigenschap dus meer wordt doorgegeven aan de volgende generatie en deze daardoor is aangepast aan milieu (adaptatie)

Oefening

Beschrijf de drie stappen van evolutie (variatie, selectie, overerving) bij de Oefies en Toefies. 

Evolutie bij 

de Oefies en Toefies

1p - Welke variatie zien we in de populatie? Hoe is deze ontstaan?

1p - Wat is de selectiedruk? Wie heeft de hogere fitness?

1p - Overerving en adaptatie. 

Voorbeeld 

Peper-en-zout mot (berkenspanner) 

Industriële revolutie (1819) 

Oefening

Beschrijf de drie stappen van evolutie (variatie, selectie, overerving) bij de Berkenspanner. 

Antwoord

Variatie (1p) - In de populatie berkenspanners komen zowel donkere als lichtere varianten voor

Selectie (1p) - Op de donkere stammen zijn de donkere berkenspanners slecht zichtbaar, zij worden door vogels minder opgegeten. De donkere berkenspanners hebben hierdoor een hogere kans op voorplanting

Overerving (1p) - Donkere berkenspanners geven hun genen door aan de volgende generatie, in de volgende generatie zullen meer berkenspanners donker gekleurd zijn. 

Voorbeeld Berkenspanners

Door adaptatie veranderd de allelfrequentie

Welke afbeelding geeft de evolutietheorie weer? A of B?

Darwin gebruikte bij het opstellen van zijn evolutietheorie het begrip 'survival of the fittest'. Deze uitdrukking wordt meestal vertaald met 'het overleven van de sterksten'. Welke van de onderstaande individuen worden in deze uitdrukking bedoeld met 'de sterksten'?

1. De individuen die de meeste kracht kunnen leveren.
2. De individuen die het langste leven.
3. De individuen die de meeste nakomelingen krijgen.
4. De individuen van de soorten die boven in de voedselpiramide staan.

Zet in de juiste volgorde:
I - Dankzij zijn kleur valt een zwarte koolmees niet op bij katten. Hij leeft lang en krijgt veel nakomelingen
II - Het aantal allelen voor de zwarte kleur neemt toe in de populatie
III - Door natuurlijke selectie zijn er veel zwarte koolmezen ontstaan
IV - Door een mutatie ontstaat een zwarte koolmees in een populatie

1. II - IV - II - III
2. I - II - IV - III
3. IV - I - II - III
4. IV - II - III - I

Natuurlijke selectie?

Kunstmatige selectie

Mensen kiezen bij het kweken 

van planten en het fokken van 

dieren bewust bepaalde 

eigenschappen uit.

Dit proces heet 

kunstmatige selectie.

Seksuele selectie

Partnerkeuze op basis van een bepaald

kenmerk zorgt voor een vergroting

van dat kenmerk.

Ken je nog meer voorbeelden?

Seksuele selectie

Ook als deze eigenschappen de overlevingskans 

niet positief beïnvloeden.

Genetic drift

Soms verandert de allelfrequentie van een populatie door iets anders dan selectie: door toeval.

Bijvoorbeeld: 

Bij een bosbrand gaan toevallig meer planten met rode dan met witte bloemen dood.

Dit verschijnsel heet genetic drift.

Opdrachten

- Maken 10.2 opdr. 21 t/m 23 + 26 (= huiswerk)