Freud - Oedipus

• Latijn, Grieks, KCV
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Oedipus

psycho-analyse

complex

(belang en) naleven van tragedies

Oedipus

Ets van Salvator Rosa (ca. 1664)

Antoine-Denis Chaudet (1763-1810)

Wat is Psycho-analyse?

grondlegger = Sigmund Freud

gedrag van mensen is slechts ten dele bewust, maar elk gedrag heeft wel een betekenis

fysieke problemen//mentale problemen

onderzoeken en herkennen van onderdrukte verlangens: 

versprekingen + dromen!

Sigmund Freud (1856-1939)

Sigismond Schlomo Freud

- geboren op 6 mei 1856 in Tsjechië.

- arm, Joods gezin van 7 kinderen. 

- op zijn 4e verhuisde hij naar Wenen.

- 1873: studie geneeskunde --- Neurologie en Psychologie

Persoonlijkheidstheorie

De psyche volgens Freud 

Het onderbewuste, het bewuste en het geweten: id - ego - superego

Id: Oerdriften, gestuurd door libido/eros = levensdrift + thanatos = doodsdrift

Ego: bepaalt wat je met de verlangens en wensen doet 

Superego: je geweten 

Id

onbewust

stuurt gedrag

genetisch

driften: eros/libido + thanatos

Superego

bewust - waarneming

aangeleerd: opvoeding, maatschappij

ontwikkelt zich vanaf 4 jaar

ideale beeld

geweten

Ego

voorbewust

ontwikkelt zich vanaf 1 jaar

geheugen 

kan je oproepen (met moeite)

bemiddelen: binnen - buiten; id - superego

weerstands- en verdringingsmechanismen

Psychoseksuele ontwikkeling

orale fase (21 maanden)

anale fase (15 maanden - 3 jaar)

fallische fase (3 - 5/6 jaar) - Oedipuscomplex

latentiefase (6 - 11/12 jaar)

genitale fase ( 11/12 - ...)

Hoe ontstaat afwijkend gedrag? 

Niet goed/volledig doorlopen van de ontwikkelingsfasen.

Verstoring van balans tussen de 3 delen (id-ego-superego)  kan leiden tot afwijkend/crimineel gedrag.

Afweermechanismen 

Doel: angst, verdriet ... niet voelen 

Het id komt soms in botsing met cultureel bepaalde, en door het superego afgedwongen normen en idealen. De spanning die dit oplevert wordt uit het bewuste gehouden door de verdedigingsmechanismen van het ego. 

Bewust toepassen = copingmechanisme = volwassen = ok; maar vaak zijn de grenzen tussen onbewust, half bewust en geheel bewust niet scherp. 

afweermechanismen veranderen met het volwassen worden (George E. Vaillant)

1. Psychotisch                                                                        2. Onvolwassen                                          

Waanprojectie.                                                                       Projectie

Ontkenning                                                                              Fantasie

Verstoring                                                                                 Hypochondrie

                                                                                                       Passieve aggressie

                                                                                                       Afreageren

                                                                                                       Dissociatie

3. Neurotisch                                                                          4.  Volwassen                    

Verplaatsing                                                                            Altruïsme

Isoleren &  Intellectualiseren                                           Sublimatie

Verdrukking                                                                             Onderdrukking

Reactie formatie                                                                    Anticiperen

                                                                                                       Humor

Oedipuscomplex

Oedipus in psycho-analyse

< idee dat we onszelf niet kennen // het onbewuste

< probleem dat we onszelf niet volledig onder controle hebben

god/daimon: niet controleerbaar, overrompelt ons, begrijpen we niet, ONBEWUSTE

liefde en oorlogsdrift = goden, heel machtige (en onvoorspelbare) krachten

onmogelijke (?) balans

Oedipus denkt dat hij zichzelf kent en controle heeft over zijn lot; selfmade man, ratio <-> Oedipus gaat ten onder

Psycho-analyse roept op om krachten onderzoeken, er iets mee doen - balans noodlot// persoonlijke verantwoordelijkheid

Oedipuscomplex

= Elk kind wil zichzelf zijn moeder toe-eigenen voor zijn eigen lusten en zijn vader uit de weg ruimen:

- in de tragedie herkent de mens het verlangen en kan het mee beleven = er ook van genieten

- Oedipus wordt gestraft = ook genieten, want ontlading van de psychische spanning

= normaal onderdeel van de ontwikkeling, wordt pas problematisch als dit niet verdwijnt

Volgorde!

- Niet naar de mythe kijken door een Freudiaanse bril!

- Freudiaanse theorie is mogelijk gemaakt door de mythe!

- Oedipus begrijpt het raadsel van de sfinx = hij maakt het onbegrijpelijke begrijpelijk.  De mens = de kern! 

=> deprojectie: razernij e.d. komen volgens Freud niet van buitenaf, het zit in ons, is een deel van de geest.

verschillende versies // verschillende interpretaties van Oedipus

Odyssee, XI, 271-280

Uit de katabasis: "En ik zag Oedipus' moeder, de beeldschone vrouw Epicaste, die met haar eigen zoon was getrouwd en zo ernstig kwaad had begaan.  Nadat hij zijn vader gedood had, huwde hij haar.  Gauw maakten de goden dat bekend aan de mensen.  Door het noodlottig besluit van de goden in droefheid gedompeld, bleef hij in het lieflijke Thebe over de Cadmeërs regeren.  Zij echter ging naar de woning van Hades toen zij een strop aan de zolder geknoopt had zn, door leed overweldigd, zich had verhangen.  Hem liet zij achter in alle ellende die de godinnen der Wraak van een moeder haar zoon kunnen brengen." 

Welke verschillen zie we hier ten opzichte van het verhaal van Sofokles?

Oedipus als 5de-eeuwse tragedie

Athene - 5de eeuw v.Chr.: 

- ontwikkeling van democratie en rechtspraak

- steeds meer geloof in de mogelijkheden van de mens

=> Vraag in de tragedie: In hoeverre zijn we als individu vrij/verantwoordelijk?

Is Oedipus verantwoordelijk voor/schuldig aan de dood van zijn vader?

JA

NEE

Dé fout van Odysseus

Hybris: denkt dat hij zijn noodlot kan beheersen. 

Oedipus = zelfbewust mens, die de wereld kan begrijpen vanuit zijn verstand, los van de traditie en religie: antropocentrisme!

Sfinx (later Teiresias) = het goddelijke, het bovenmenselijke

Is de Sfinx wel echt overwonnen??

Oedipus, afgebeeld als reiziger (ca. 450 v.Chr.)

Sfinx - Oedipus: rollen keren om

1. Sfinx = goddelijk, monsterlijk ding

2.  Oedipus wordt raadselachtig en monsterlijk

1.  Oedipus legt in het monsterlijke de mens bloot

2.  op het einde wordt in de mens het monsterlijke blootgelegd

1.  zelfmoord van de sfinx

2.  zelfverblinding van Oedipus

1. raadsel: monster met allerlei benen = volgens Oedipus de mens

2.  Oedipus begint als zelfverzekerde mens, loopt slecht af; de sfinx toont dus aan in haar raadsel wat de mens echt is: hulpeloos kind, te vondeling --- oude, blinde man met stok

=> Wist Oedipus wel wat de mens echt is?

Moreau

de naam Oedipus

oidao = zwellen + pous = voet => zwelvoet

kindje zijn enkels waren doorboord // machteloosheid

oida = weten + pous = voet => de weetvoet

diegene die weet heeft van (de voeten van) het raadsel // kennis

di = twee // middenstadium van de opgerichte mens

de typische jonge held

- kind wordt te vondeling gelegd

- kind groeit op buiten de geboortestad

- held doodt monster

- held huwt een prinses

- held wordt koning

~ initiatierite

- jongen moet het dorp verlaten om er later te kunnen terugkeren, na afronden van volwassenheidsritueel

- probleem: Oedipus keert terug! -- de rite loopt fout

Naleven van de mythe

verhalen helpen het leven vorm geven  

-- geven meer perspectief en dus meer mogelijkheden

-- referentiekader:

zonder kennis van de mythologie begrijp je de westerse kunst niet (K. Kitchell)

Fernand Khnopff  - De liefkozing uit 1896

gedicht Thebe - Hester Knibbe

Waar is de oude stad?

De oude stad ligt iets verderop

Waar ligt iets verderop?

Voorbij de splitsing, die moet je over.

Waar is splitsing die ik over moet?

Vlak voor de plek die je zoekt.

Waar ligt de plek die ik zoek?

Binnen de poorten van de oude stad.

Waar zijn de poorten van de oude stad?

De poorten zijn afgebroken.

gedicht Thebe

 thema's:

- de moeilijkheid om controle en kennis over het leven te hebben: Oedipus wil teruggaan naar het verleden, wil zijn oorsprong kennen, maar deze is onverdraaglijk!

- de zoektocht naar oorsprong, waarheid

=> gedicht:  je kan niet terug, het verleden is gepasseerd, je kan alleen maar vooruit!

De titel maakt dit gedicht tot een verhaal.  'Splitsing' wordt beladen als je het verhaal kent; het is de noodlottige keuze die je wel of niet maakt.  

- gedicht = verhaal over verhalen: Recycleert het verhaal van Oedipus, maar voegt zijn eigen principe toe. De oude stad is afgebroken, we moeten de verhalen een nieuwe vorm geven.

Thebe

Met leven toegerust voor beiden,

liep ik vannacht de gangen in,

die naar u leiden.

Het ondergronds geburchte droeg

een stilte, die met tegenzin

mijn tred verdroeg.

De muren stonden als verzadigd

van ruige schimmel; lucht en licht,

voorgoed beschadigd,

beten mij uit; de wil alleen

bij u te zijn in 't jongst gericht,

hield mij ter been.

Het labyrinth verliep in schroeven

van eender, blinder cirkeling.

U ten behoeve?

Ik weet niet meer hoe lang ik ging.

Hoe brachten zij, die u begroeven,

zover een ding?

Totdat mijn voeten op u stuitten:

uit een volslagen duisternis

zag ik uw ogen opensplijten;

uw handen, die ik niet kon tillen,

voelde ik langs het leven strelen,

dat in mij sloeg;

uw mond, in dood verholen, vroeg.

Een taal waarvoor geen teken is

in dit heelal,

verstond ik voor de laatste maal.

Maar had geen adem meer genoeg

en ben gevlucht in dit gedicht:

noodtrappen naar het morgenlicht,

vervaald en veel te vroeg.

Gerrit Achterberg

Oedipus als prototype voor de moderne mens

YOLO

FOMO

social media

maar kan dit wel?!

Noodlot is een deel van het leven!

Alain de Botton

schetst 2 verschillende wereldbeelden

- Lot/Fortuna/goden

- Infortunatus

- succes of falen/ongelijkheid

- Passief leven ondergaan (ME)

- Tragedie - Mededogen

- Dag des oordeels 

- Iets bovenmenselijks

- Tragedie/mythologie heeft een pessimistisch karakter => heilzame werking

- Mens

- Zelf: eigen verdienste

- Alles is mogelijk

- Meritocratie (heden)

- Anyone can achieve anything 

- Jaloezie - ongelijkheid - loser: oordeel van de medemens

- Niets hogers dan de mens

- druk van de eigen verwachtingen wordt fataal: burn-outs, stijgende zelfmoordcijfers

Max Ernst, 1922