H1 - IJs: Soorten en eigenschappen NLT IJs en Klimaat

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

NLT Module

IJs en Klimaat 

Hoofdstuk 1 - IJs: soorten en eigenschappen

Hoofdstuk 1 - IJs: soorten en eigenschappen

Na deze les weet je:

- Welke fysische en chemische eigenschappen ijs heeft.

- Welke soorten ijs er op aarde zijn + hoe deze ontstaan. 

• Ijs is bevroren water
• Ijs is de vaste vorm van water.
• Ijs is gestold water

Waar komt iets op aarde voor...?

Waar zit ijs?

Cryosfeer

Naast atmosfeer, lithosfeer, biosfeer, hydrosfeer…. 

Al het ijs op de wereld = cryosfeer 

1. Zeeijs
   
2. IJskappen op land (landijs)
   
3. IJs in de bodem (permafrost)
4. IJs in de atmosfeer

Let op

Dit zijn hoofdgroepen van ijs. Onder elke groep zitten nog enkele subcategorieën.

Voor deze module is het van belang dat je enkel deze soorten ijs kan onderscheiden van elkaar en kan omschrijven (welke eigenschappen hebben ze, waar komen ze voor, hoe worden ze gevormd). 

Zee-ijs

• Zee-ijs = Bevroren zeewater
• Omstandigheden: Hele jaar minder dan 0 graden
  

Is dit ijs zoet of zout?

ZOET, al het ijs is zoet

Pancake ice
begin stadium van zee-ijs

Pakijs = Aan elkaar gevroren ijsschotsen

Drijfijs = los drijvende stukken ijs (door wind, golven losgeslagen pakijs)

Landijs

Landijs en zee-ijs

LANDIJS

• Laag eeuwige sneeuw op land die tot ijs is samen-geperst.
• Sneeuw/ijs die in de winter is gevallen en de zomer overleeft

ZEE-IJS

• Bevroren zeewater.

Wist je dat?

69% van al het zoetwater op aarde in het landijs & gletsjers zit.

Ontstaan landijs

Let op: 90% lucht! --> isolerende werking

Als sneeuw niet wegsmelt (op hoge breedte en grote hoogte) --> Inklinking --> wegdrukken lucht

Bij meerjarig sneeuw die is ingedrukt --> Firn

Sneeuwkristallen steeds verder vervormd en in elkaar gedrukt --> settling

Druk neemt toe en ijskristallen klonteren samen verder --> sintering: verandering door druk

Verdere druk --> luchtbellen worden afgesloten (en ingesloten in het ijs) --> gletsjerijs

Landijs en drijfijs 

• Landijs

• Zee-ijs

• Drijfijs

En wat is dit?

Welke soorten ijs zie je hier?

Landijs en zeeijs

LANDIJS

ZEE-IJS

gletsjerpoort

gletsjerrivier

Gletsjers - IJs"rivieren"

Gletsjers - IJs"rivieren"

Buer glacier in Noorwegen

gletsjerpoort

gletsjerrivier

Ijs op Antartica

Ijsstroomsnelheid op Antartica

Waar is de stroomsnelheid het snelste? Waarom daar?

Aan de randen is de stroomsnelheid het snelst. Deze randen zijn minder koud dan het binnenland, waardoor het ijs hier sneller stroomt. Hier stroomt relatief 'warm' zeewater langs.

Landijs of gletsjer?

Vroeger ...

... en nu!

Zoek de verschillen!

Landijs of gletsjer?

landijs                             zee-ijs

Zee-ijs

Landijs

Smelten van ijs: 

Verschil effect zeespiegelstijging tussen landijs en zee-ijs

We maken bij het smelten van ijs onderscheid tussen smeltend zee-ijs en landijs.
Waarom maken we dit onderscheid?

Het meeste landijs vinden we vooral bij de

1. Noordpool
2. Zuidpool

Het meeste zee-ijs vinden we vooral bij de

1. Noordpool
2. Zuidpool

Zee-ijs

Bij smelten = Geen directe gevolgen voor zeespiegelstijging

Land-ijs

Bij smelten = Zeespiegel stijgt

Zee-ijs Noordpool

Oppervlak: 

Zomer 6.000.000 km2, 

winter 15.000.000 km2

Elk decennium 3,8% minder zee-ijs qua oppervlak, op het eind van de zomer zelfs een daling van 11% per decennium!

1,8 meter dunner in de winter, tussen 1978 en 2008

Zee-ijs Zuidpool

Oppervlak: 

Zomer 3.000.000 km2, 

winter 18.000.000 km2: Weinig ijs dat meerdere jaren bestaat

 

(let op: Anders dan ijsplateau, waar landijs de zee in glijdt; dat kan erg dik zijn (tot 1 km!)

Oppervlak gemiddeld gegroeid met 1,5%, maar grote regionale verschillen!

Kortom: jonger, dunner, zouter en meer beweeglijk.

Nog niet goed bestudeerd door wetenschappers

Landijs Antarctica

Antarctica: Tegenover Arctis (Noordpool): Grieks “Beer”

• Koudste gebied op aarde: -90 graden Celcius
  
• Circa 90% van al het landijs ligt hier opgeslagen 
  
• Circa 60% van het zoetwater op aarde
  
• Bij volledig afsmelten; zeespiegelstijging van 58 meter 
  

Landijs Groenland

Samen met Antarctica 99% van het landijs (90% Antartica + 9% Groenland)

Bij volledige afsmelting van Groenland: zeespiegel 7,5 meter hoger

IJs, gletsjers, permanente sneeuw over hele aarde; 69% zoetwater.

Wist je dat?

Water kan wel 3000 jaar in de oceaan blijven, maar blijft meestal maar kort (9 dagen) in de atmosfeer. 

Het meeste water blijft honderden tot duizenden jaren in de grote ijskappen, maar het oudste ijs is 2,7 miljoen jaar oud.

Het meeste water in de bodem blijft daar 1-2 maanden.

Water kan wel 3000 jaar in de oceaan blijven, maar blijft meestal maar kort (9 dagen) in de atmosfeer. 
Het meeste water blijft honderden tot duizenden jaren in de grote ijskappen, maar het oudste ijs is 2,7 miljoen jaar oud.
Het meeste water in de bodem blijft daar 1-2 maanden.

Volgende hoofdstukken:

H. 2: De invloed van ijs op het klimaat 

H. 3: IJs als klimaatarchief 

H. 4: IJs en klimaatverandering, de huidige situatie  

H. 5: IJs en klimaatverandering, de toekomst 

Volgende les

Hoofdstuk 2

- Kijken naar het ontstaan van ijstijden

  - Albedo-effect

Rest van deze les:

1. Maak de EduGIS opdracht over Groenland
2. Heb je al een groepje + onderwerp gemaild voor de eindopdracht? (zie Classroom), deadline is maandag 27 november 23:59
3. Bekijk de theorie en:
   - maak een samenvatting
   - maak de opdrachten van Hoofdstuk 1 (antwoorden volgen de week voor de kerstvakantie)