Gezondheid (deel 4)

• Gedragswetenschappen
• Secundair onderwijs

Modellen om gezondheidsgedrag aan te passen

6 Gezondheidszorg - Gedragswetenschappen

Mevrouw van Loon

Lesdoelen

De leerling:

- Legt beknopt uit wat het transtheoretisch model van Prochaska en DiClemente inhoudt.

- Beschrijft de zes fasen van gedragsverandering volgens het transtheoretisch model van Prochaska en DiClemente.

- Benoemt de mogelijkheden tot ondersteuning bij elke fase van gedragsverandering.

- Herkent in een gegeven casus over welke fase van gedragsverandering het gaat.

- Geeft advies over ondersteuning in een gegeven casus.

Vorige keren

Wat is gezondheid?

Modellen om gezondheid in kaart te brengen (model van Lalonde, ICF-schema, gezondheidspatronen van Gordon)

Modellen om gezondheidsgedrag aan te passen 

Wat tot nu toe gezien?

• Algemene principes van gezondheid (deel 1): wat is gezondheid? gezondheidsvaardigheden en -bevordering?
• Algemene principes van gezondheid (deel 2): modellen om gezondheid in kaart te brengen (model van Lalonde, ICF-schema, gezondheidspatronen van Gordon) 
•  Modellen om gezondheidsgedrag aan te passen (Gedragswiel)

Oranje = context

Bruin = competenties 

Grijs = drijfveren

Vandaag

Modellen om gezondheidsgedrag aan te passen (transtheoretisch model van Prochaska en DiClemente)

Model van Prochaska en DiClemente 

Veranderingsmodel

Cirkel van gedragsverandering

Transtheoretisch model

Het model dat Prochaska en DiClemente hebben ontwikkeld heeft verschillende benamingen (zeker als je het op google opzoekt). 

Voor mij is het belangrijk dat je weet dat het model van Prochaska en DiClemente is én dat dit het transtheoretisch model wordt genoemd. 

Transtheoretisch model van Prochaska en DiClemente

• Onderzoek naar stoppen met roken
• 5-7 verschillende fasen die mensen doorlopen wanneer ze een gedragsverandering willen maken
• Veelgebruikte methode in de gezondheidszorg en hulpverlening 
• Individueel of in groep toepasbaar

De verandering van gedrag gaat niet altijd lineair van de ene fase naar de volgende. Mensen kunnen ook terugvallen naar eerdere fases en daarna opnieuw stappen zetten. Elke fase vraagt om een andere aanpak. Zo kun je mensen in de contemplatiefase ondersteunen door hen te informeren over de voordelen van verandering, terwijl mensen in de voorbereidingsfase juist geholpen kunnen worden bij het opstellen van een plan.

Fasen van gedragsverandering

1. Precontemplatie - ontkenning

• Niet bewust van of ontkent het probleem
• Geen intentie om het gedrag te veranderen

Voorbeeld

In deze fase is de persoon zich niet bewust van een probleem of ontkent het probleem. Er is geen intentie om het gedrag te veranderen. Een voorbeeld is iemand die rookt en zegt: “Ik geniet ervan, en ik ben nog jong. Het is niet slecht voor mijn gezondheid.”

Wanneer men zich in de voorbeschouwingsfase bevindt, is het vanuit de ondersteuning belangrijk om te gaan motiveren zonder weerstand op te roepen.

Fasen van gedragsverandering

Mogelijkheden voor ondersteuning in de precontemplatie-fase:

• Informatie en bewustwording
• Empathie tonen
• Motiverende gespreksvoering

Mogelijkheden voor ondersteuning in de precontemplatie-fase:

• Informatie en bewustwording: Help de zorgvrager het probleem te herkennen door feitelijke informatie te geven over de gevolgen van het gedrag.
• Empathie tonen: Zorg voor een niet-veroordelende houding, zodat de zorgvrager zich niet aangevallen voelt.
• Motiverende gespreksvoering: Stel open vragen die de zorgvrager helpen om na te denken, bijvoorbeeld: “Wat weet u over de gevolgen van roken op de lange termijn?”

Fasen van gedragsverandering

2. Contemplatie - overweging

• Nadenken over de voor- en nadelen en mogelijkheid
• Nog geen actie ondernomen

Voorbeeld

De persoon begint na te denken over de voor- en nadelen van het gedrag en de mogelijkheid om te veranderen, maar heeft nog geen actie ondernomen. Dit kan iemand zijn die denkt: “Misschien is roken toch niet zo goed voor me; ik zou er iets aan kunnen doen.”

Fasen van gedragsverandering

Mogelijkheden voor ondersteuning in de contemplatiefase:

• Voordelen en nadelen afwegen
• Motiverende vragen stellen
• Bemoedigen en bevestigen

Mogelijkheden voor ondersteuning in de contemplatiefase:

• Voordelen en nadelen afwegen: Help de zorgvrager om de voordelen van verandering en de nadelen van het huidige gedrag te verkennen. Gebruik eventueel een lijstje om de gedachten te ordenen.
• Motiverende vragen stellen: Vraag bijvoorbeeld: “Wat zou het voor u betekenen als u zou stoppen met roken?”
• Bemoedigen en bevestigen: Moedig de zorgvrager aan om na te denken over de positieve veranderingen die mogelijk zijn, zonder druk uit te oefenen om direct te veranderen.

Fasen van gedragsverandering

3. Voorbereiding - besluitvorming

• Wilt binnen korte tijd actie ondernemen
• Plannen maken voor verandering

Voorbeeld

In deze fase wil de persoon binnen korte tijd actie ondernemen. Hij of zij begint plannen te maken voor verandering, zoals het opstellen van een strategie of het zoeken van steun. Bijvoorbeeld: “Ik ga stoppen met roken. Volgende maand begin ik.”

In tegenstelling tot de vorige fases is de voorbereiding vaak van korte duur. In deze tijdspanne naar aanloop van de stopdatum is het belangrijk om hindernissen en barrières goed voor te bereiden.

Fasen van gedragsverandering

Mogelijkheden voor ondersteuning in de voorbereidingsfase:

• Stel een actieplan op
• Zoek steunbronnen
• Probleemoplossende technieken

Mogelijkheden voor ondersteuning in de voorbereidingsfase:

• Stel een actieplan op: Help de zorgvrager om concrete stappen en doelen te formuleren, zoals een startdatum en manieren om moeilijke momenten aan te pakken.
• Zoek steunbronnen: Bespreek welke steun beschikbaar is, zoals een rookstopcoach, familieleden of vrienden die kunnen helpen.
• Probleemoplossende technieken: Bespreek strategieën voor potentiële obstakels. Voorbeeld: “Wat zou u kunnen doen als u in een situatie komt waarin u normaal zou roken?”

Fasen van gedragsverandering

4. Actie - uitvoering

• Begint met het uitvoeren van de gedragsverandering
• Toename gevoel van eigenwaarde 
• Erg onstabiele fase!

Voorbeeld

De persoon begint met het uitvoeren van de gedragsverandering. Dit is de fase waarin het gedrag daadwerkelijk veranderd wordt, bijvoorbeeld door te stoppen met roken of meer te sporten.

Als dit goed verloopt, zal het gevoel van eigenwaarde toenemen. Dit is echter een erg onstabiele fase waarbij vaak sprake is van terugval.

Fasen van gedragsverandering

Mogelijkheden voor ondersteuning in de actiefase:

• Regelmatige opvolging
• Complimenteren en bemoedigen
• Copingstrategieën bespreken

Mogelijkheden voor ondersteuning in de actiefase:

• Regelmatige opvolging: Plan vaste momenten om de zorgvrager te spreken en bij te houden hoe het gaat.
• Complimenteren en bemoedigen: Erken de inspanningen en het doorzettingsvermogen. Bijvoorbeeld: “Ik zie dat u al een week gestopt bent; dat is een geweldige prestatie!”
• Copingstrategieën bespreken: Help de zorgvrager om om te gaan met verleidingen en stressmomenten, zoals het vermijden van situaties waarin de kans op terugval groter is.

Fasen van gedragsverandering

5. Behoud - volhouden

• Terugval voorkomen 
• Nieuwe gedrag integreren in zijn/haar leven
• Kans op terugval is kleiner (uitzondering!)

Voorbeeld

Na een gedragsverandering is het belangrijk om dit vol te houden. In deze fase probeert de persoon terugval te voorkomen en het nieuwe gedrag te integreren in zijn/haar leven. Dit is bijvoorbeeld iemand die al een paar maanden gestopt is met roken en zich richt op manieren om het vol te houden.

De kans op terugval is vaak kleiner omdat men het toch al enige tijd volhoudt en men meer vertrouwen heeft in zichzelf. Er zijn drie situaties te onderscheiden die de kans op terugval toch groter kunnen maken: 

• situaties van emotioneel onbehagen
• positieve situaties
• momenten van hevig verlangen

Fasen van gedragsverandering

Mogelijkheden voor ondersteuning in de behoud-fase:

• Identificeer succesfactoren
• Motiverende ondersteuning bieden
• Voorbereiden op moeilijke momenten

Mogelijkheden voor ondersteuning in de behoud-fase:

• Identificeer succesfactoren: Bespreek wat goed heeft gewerkt en help om die positieve gewoonten te versterken.
• Motiverende ondersteuning bieden: Laat de zorgvrager reflecteren op de voordelen van het nieuwe gedrag en moedig hem/haar aan om deze vast te houden.
• Voorbereiden op moeilijke momenten: Bespreek mogelijke risico’s en manieren om hiermee om te gaan. Stel de vraag: “Wat zou u doen als u weer in een stressvolle situatie komt?”

Fasen van gedragsverandering

6. Terugval - herval

• Normaal en vaak onderdeel van het proces
• Kan zich in elke fase voordoen 
• Betekent niet dat alle vooruitgang verloren is

Voorbeeld

Terugval is normaal en vaak onderdeel van het proces. Veel mensen vallen terug in hun oude gewoontes voordat ze het nieuwe gedrag echt kunnen behouden. 

Deze terugval kan zich in elke fase voordoen en betekent niet dat alle vooruitgang verloren is; het kan een kans zijn om te leren en sterker terug te komen.

Fasen van gedragsverandering

Mogelijkheden voor ondersteuning bij terugval:

• Normaliseer terugval
• Reflecteer op triggers
• Nieuwe doelen stellen

Mogelijkheden voor ondersteuning bij terugval:

• Normaliseer terugval: Laat de zorgvrager weten dat terugval deel kan uitmaken van gedragsverandering. Bied een luisterend oor en toon begrip.
• Reflecteer op triggers: Bespreek wat de terugval heeft veroorzaakt en wat geleerd kan worden voor de toekomst.
• Nieuwe doelen stellen: Help de zorgvrager om opnieuw doelen te stellen en moedig hen aan om verder te gaan zonder zich schuldig te voelen.

Deze visuele weergave is EEN voorbeeld van hoe zo'n gedragsverandering zou kunnen lopen. 

Met wat ik jullie daarnet heb verteld over terugval, denk je dat dit er dan altijd zo zal uitzien? 

Nee (zie volgende slides)

Vaak wordt het transtheoretisch model als een cirkel voorgesteld, maar eigenlijk past dit niet helemaal. En dit om 3 redenen:

1. Terugval is inderdaad eerder regel dan uitzondering, maar geen essentiële stap! 
2. Terugval kan op elk moment (dus in elke fase) plaatsvinden
3. Terugval wilt niet zeggen dat men helemaal opnieuw moet beginnen, vaak brengt dit ons terug in een eerdere fase

Kritische noot

1. Terugval is eerder regel dan uitzondering, maar geen essentiële stap;

2. Terugval kan op elk moment (dus in elke fase) plaatsvinden;

3. Terugval wilt niet zeggen dat men helemaal opnieuw moet beginnen, vaak brengt dit ons terug in een eerdere fase.

Hoe zou jij het transtheoretisch model visueel voorstellen?

Casussen

• Je mag werken in groepjes van 2 à 3
• 5 casussen 
• Welke fase? Hoe ondersteunen?
• Nadien klassikaal overlopen

Om het model beter te begrijpen, gaan we enkele situaties analyseren waarin mensen zich in een bepaalde fase van gedragsverandering bevinden. In de gezondheidszorg en hulpverlening kan het herkennen van de juiste fase helpen om de zorgvrager beter te ondersteunen.

Schrijf 2 dingen op die jij vandaag geleerd hebt.

In welke mate heb je het gevoel dit dit deel te begrijpen?

😒🙁😐🙂😃

Na deze les, 

wil ik...

de uitleg nog 1 keer horen

meer voorbeelden krijgen

meer oefeningen maken

de leerstof thuis nog even bekijken

overgaan naar nieuwe leerstof

nog meer te weten komen over de leerstof

niet meer te weten komen over de leerstof

nog iets anders (vul de vraag op de volgende slide in)

Nog iets anders, namelijk...