8.1 De Verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

8.1 De Verlichting

Lesdoel

Aan het einde van de les kun je de kenmerken van de Verlichting noemen en ken je een aantal belangrijke verlichte denkers. 

Koude oorlog

1945-1991

tijdvak 9 en 10

wie bepaalt het moraal?

(voor de 17e eeuw)

+

Wat wel?

Verlichting rekent af met:

- bijgeloof

- traditie

- intolerantie en machtsmisbruik

1755

De ramp van Lissabon

Je ziet een computeranimatie van de ramp van Lissabon.

Daarna komt een vraag.

0

Ramp van Lissabon (1755): a. Probeer te bedenken waarom deze ramp op veel verlichte denkers zoveel indruk maakte. b. welke verklaringen werden er gegeven denken jullie? Leg uit!

De Verlichting

• Periode (vanaf ongeveer 1700) waarin mensen hun kennis (willen) vergroten, door steeds meer uit te gaan van het verstand.
• Ze waren daarbij kritisch: niet zomaar alles aannemen omdat een koning of de kerk dat zegt.


• Ze vinden dat iedereen vrij en gelijkwaardig moet zijn: arm of rijk, slim of dom

Nadenken over: God

• twijfel over de rol van God
  
• twijfel over de Bijbel 
• afwijkende meningen niet verbieden of vervolgen 

• let op: meeste verlichte denkers wel gelovig

Locke en Rousseau over het sociaal contract

GEEN ABSOLUTE SAMENLEVING

GEEN ABSOLUTE SAMENLEVING

GEEN ABSOLUTE SAMENLEVING

Voltaire

• God heeft de wereld, de mens en de natuurwetten geschapen, maar bemoeit zich niet meer actief met de wereld 
• De kerk is niet goed. Geloofstolerantie
• Hekel aan bijgeloof

• mechanistisch wereldbeeld

Rationeel Optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen

Kant

• Köningsberg
  
• Filosofie
  
• Universiteit
  
• Dagindeling
  
• Emile
  
• Voorstander van Franse en Amerikaanse revolutie
  
• Tegen censuur
  

Leven

Motto Verlichting

‘Durf te denken’!

  

‘Van Verlichting is sprake wanneer de mens zich ontdoet van de onmondigheid die hij aan zichzelf te wijten heeft’

Moraalfilosofie

• Categorisch Imperatief
  
• Veralgemenisering van persoonlijke handeling
  
• Afgeleid uit de rede, niet religie
  
• Wereldomvattende moraal
  

Spinoza

• God is geen persoon (op de achtergrond), maar 
• God is in alles in de natuur

• Maar: zelfs in de Republiek mochten zijn ideeën niet gepubliceerd worden.
• Ongodisme

Nadenken over: Politiek en staat

3 belangrijke nieuwe ideeën:

• John Locke: natuurlijke rechten
• Rousseau: volkssouvereiniteit
• Montesquieu: trias politica

John Locke

• natuurlijke rechten: recht op leven, bezit en vrijheid

('mensenrechten')

• regering regeert op basis van vertrouwen

De Verlichting

• kritisch op de samenleving en de rol van de kerk
• opvoeding en scholing: om de samenleving te verbeteren

maakt de wetten

voert de wetten uit

controleert of burgers zich aan de wetten houden

Jean-Jacques Rousseau 

• Volkssoevereiniteit (macht ligt bij het volk)

• Regering is alleen uitvoerder van de wil van de burgers

Nadenken over: rechtspraak

• bewijs vaak onbetrouwbaar: bekennen na marteling

• lijfstraffen: irrationeel
  

Nadenken over: ontwikkeling van volkeren

• geschiedenis is lang proces van vooruitgang
•  samenleving verbetert steeds

• kijk op 'primitieve' volkeren
• Europees superioriteitsgevoel

Verlichting

Rationeel denken en vrijheid leiden tot een betere wereld

Leg uit dat deze bron een voorbeeld is van verlicht denken.

0

Leg uit dat Belle van Zuylen aan de ene kant wel een product van de verlichting was, en aan de andere kant niet